این جشنواره جهانی است؟

سی و پنج سال است جشنوار فجر داریم؛ انتقادهای زیادی به شكل برپایی اش وارد است و اصلا برخی به طور كلی مخالفش هستند. می گویند یعنی چه كه در 10 روز مردم به سینماها هجوم ببرند و در طول سال سالن ها كم فروغ باشد. این دسته، مدل جشن خانه سینما را كارآمد می دانند و می گویند اگر هم قرار است داوری وجود داشته باشد، نیاز به جشنواره فجر و نمایش عمومی نیست. انتقادهای دیگر هم هست كه عمدتا به شكل و هدف برگزاری آن معطوف است.

سی و پنج سال است جشنواره فجر ، عنوان بین الملل دارد. تا سی و سه دوره این عنوان مثل پتكی بر سر مسولان سینمایی زده می شد كه این بخش صرفا تشریفاتی و دهان پر كن است و وصله ناجور فجر. سه سال است بخش بین الملل جدا شده و عنوان «جشنواره جهانی فجر» گرفته. حجت الله ایوبی رئیس سابق سازمان سینمایی این ایده را عملیاتی كرد. یك دوره در پردیس ملت با دبیری علیرضا رضا داد برگزار شد و دو دوره بعد به سید رضا میركریمی رسید و محلش شد پردیس چارسو. قرار بود عنوانش «جشنواره تهران» باشد كه اعتراض ها اجازه نداد این نام جای فجر را بگیرد.

شكل برپایی جشنواره جهانی فجر قاعده مند شده‌اما همچنان ایرادهای ماهوی اش پا برجاست. بخش بین الملل جشنواره فیلم فجر به كجا می رود؟ دنبال چیست؟ با رویه ای كه در پیش گرفته می توان به تداومش امید داشت؟ در شرایطی كه بخش داخلی به ثبات رسیده، نمی توان از پتانسیلش برای داغ كردن بخش بین الملل استفاده كرد؟ این ها مواردی است كه پاشنه آشیل جشنواره جهانی شده است و به همین خاطر آینده اش را متزلزل كرده. اگر سال بعد شنیدید كه بخش خارجی همزمان  بار دیگر در بخش بین الملل ادغام شده تعجب نكنید. 

كدام هویت؟

اعتبار هر جشنواره به «هویت» آن است. یعنی بعد از چند دوره برگزاری، سینمادوستان در همه جای جهان پی می برند هدف فلان جشنواره «چه» است و بر اساس كدام نقشه ،راهش را تعیین كرده. جشنواره بین المللی فجر كه تا سه سال پیش در كنار بخش داخلی برگزار می شد، هر چه جلوتر آمد، اعتبارش كم شد و معلوم شد این عنوان صرفا «تشریفاتی» است. جوایزی كه در قالب جام جهان نما و سینمای سعادت اهدا می شد، هم فاقد اعتبار بودند؛‌عدم حضور فیلمسازان مطرح برای دریافت جایزه نشان از قوام نیافتن این بخش است.حتی بزرگداشت هایی كه برای سینماگران مطرح گرفته می شد، صرفا كاركرد داخلی داشت. از سه سال پیش، سازمان سینمایی بخش خارجی جشنواره فجر را جدا كرد تا هویت را به آن برگرداند. در صورتی كه می شد با تزریق بودجه این بخش و اندیشیدن راه كارهای مناسب، بخش بین الملل را آبرومند تر كرد. 

عدم ثبات

بزرگ ترین ایراد جشنواره جهانی فجر، عدم ثبات آن و نبود «هم صدایی» برای برگزاری آن است. یعنی بعد از سه دوره كسی خبر ندارد سال بعد هست یا نیست. احتمالا زمزمه هایی درباره تعطیلی اش شنیده اید؛‌هرچند میركریمی ردش كرده اما همین مقدار نشان از عدم ثبات جشنواره دارد. با بالا گرفتن زمزمه تعطیلی جشنواره بدست رئیس سازمان سینمایی میرکریمی این طور واکنش نشان داده:« من با آقای حیدریان جدا از بحث کاری رفیق هستم و در مذاکرات شفاهی چنین چیزی مطرح نشده است. آنچه من شنیدم این است که ایشان چنین نظری (ملحق شدن جشنواره بین‌الملل به بخش ملی) ندارند و احتمالا سوءتفاهم ایجاد شده است.»

جای خالی چهره ها

جشنواره ها برای دزدیدن چشم ها و جلب حواس ها نیاز به چهره دارند. چهره ها الزاما نباید بازیگر باشند ولی دست جشنواره جهانی فجر از داشتن چهره مطرح خالی بود و معدود به یكی دو نفر. این در در حالی است كه وقتی جشنواره ای به چشم می آید كه وزن مهمان های مشهورش بالا باشد. سید رضا میركریمی،دبیر جشنواره درباره این ماجرا این طور جواب داده: «رویکرد ما در جشنواره علمی است. افرادی که فقط در قامت حضور بر فرش قرمز هستند در جشنواره ما جای ندارند. نه علاقه‌ای به این کار داریم و نه حاضر به پذیرش تبعات آن هستیم. ما با همین رویکرد مهمانانی درجه یک داریم.» قبول؛ ولی پذیرفتنی نیست كه در اختتامیه، خبری از برخی برگزیده ها نباشد. موقع اهدای دو جایزه اصلی (بهترین بازیگری و بهترین کارگردانی) برندگان بلغارستانی و کلمبیایی حضور نداشتند و این غیبت در شان جشنواره ای بین المللی نیست. 

 تبعیدی ها

ایراد دیگر جشنواره جهانی فجر به چینش فیلم های ایرانی بر می گردد. اگر فیلم های داخلی ، كیفیت بالایی می داشتند نه تنها وزن و اعتبار جشنواره بالا می رفت كه توجه مخاطبان داخلی به آن بیشتر هم می شد. از آن طرف ، بخش بین الملل وجاهت كافی ندارد تا كارگردان های ایرانی ،‌فیلم شان را برای این بخش نگه دارند. بدتر این كه جشنواره جهانی محلی شده برای نمایش آثاری كه در بخش ملی تحویل گرفته  نشدند. «خانه كاغذی»، «ملی و راه های نرفته» و «زار» از جمله فیلم هایی هستند كه از جشنواره فجر به بخش جهانی تبعید شده اند. «نگار» كه در فجر حضور داشت هم در قیاس با دیگر فیلم ها درجه بالایی از اعتبار ندارد. «خانه» برغم ارزش هایی كه داشت در فجر جایزه ای نگرفت و در بخش بین الملل به جایزه دست یافت. تنها اتفاق مهم جشنواره فراهم كردن فرصتی برای نمایش «دلم می خواد» بود.  

 عدم كمك به سینمای ایران

می دانیم كه جشنواره جهانی قرار است نام ایران را در جهان پرتكرار كند اما نه با این شیوه كه شاهدش هستیم. آن چه سینمای ما را سر زبان ها انداخته، فیلم هایی است كه در جشنواره های مختلف جهانی حضور دارند. كاركرد بخش بین الملل جشنواره باید معطوف به معرفی فیلم های ایرانی شود. این مهم صرفا در بازار فیلم بدست نمی آید و نیاز است فیلم های بیشتری برای مهمان های خارجی به نمایش دربیایند. وگرنه فیلم های خارجی به وفور در جشنواره های دیگر برای مهمان ها قابل دسترسی است. اگر بخش بین الملل فجر در كنار بخش ملی باشد، به شرط از بین بردن ایرادهای سابق، مهمان های خارجی فرصت تماشای بهترین های یك ساله سینمای ایران را بدست می آوردند. تازه سابق بر این، چنین امكاناتی مثل بازار فیلم و بزرگداشت و جایزه بین الملل در جشنواره فجر گنجانده شده بود. 

 
این همان حرفی است که ژان میشل فرودون منتقد فرانسوی و سردبیر سابق مجله‌ «کایه دو سینما» که در سی و پنجمین جشنواره جهانی فیلم فجر حضور داشت، زده و مصداق «آفتاب آمد دلیل آفتاب» است: جشنواره جهانی فیلم فجر به تمام استانداردهای یک جشنواره بین المللی دست پیدا کرده است و خوشحالم که در این دوره از جشنواره حضور دارم و می توانم دوستان ایرانی خود را ببینم اما تنها چیزی که خیلی من را در این جشنواره متاسف کرد این است که بین جشنواره جهانی و ملی فیلم فجر فاصله زمانی وجود دارد و این دو جشنواره در کنار هم برگزار نمی شود. در واقع من به ایران آمده ام که فیلم های ایرانی را ببینم زیرا فیلم های خارجی را که می شود در جشنواره های مختلفی که در سراسر دنیا برگزار می شود، دید. فکر می کنم بخش ملی جشنواره فیلم فجر از اهمیت بسیاری برخوردار است و بسیاری از مهمانان آمده اند که آثار سینمای ایران را هم ببینند.