واکنش سرشار به حجاب انیمیشن ایرانی

گفت و گو با محمد سرشار ،مدیر شبکه کودک

روایت محمد سرشار ، مدیر شبکه کودک از انیمشین «بچه های ساختمان گل ها» که مادر خانواده جلوی محارم بدون حجاب است.

بخش سینما و تلویزیون تبیان

*این اولین باری است که بعد از انقلاب، مجموعه‌ای ایرانی از تلویزیون پخش می‌شود که مادر خانواده در آن بی‌حجاب ظاهر می‌شود. این پیشنهاد از طرف تلویزیون مطرح شده یا مرکز اوج کودک و نوجوان نسبت به آن اصرار داشت؟

بی‌حجابی مادر در خانه، تنها نوآوری شبکه کودک نیست ولی از بقیه مشهورتر شده. ما در حوزه هنری کودک و نوجوان، سه سال فرصت داشتیم تا خوب ببینیم، بخوانیم و طراحی کنیم. از سالهای 1391 تا 1394، جمعی از جوانان در آنجا جمع شده بودند و درباره مسایل عرصه هنر و رسانه فکر می‌کردند و ایده می‌پرداختند. ما در شبکه کودک، اجازه تولید انیمیشن را نداشتیم. بنابرین این ایده را در مرکز اوج کودک و نوجوان جلو بردیم و مجموعه پویانمایی «بچه‌های ساختمان گلها» را ساختیم.

*تا چند سال پیش هیچکس فکرش را هم نمی‌کرد که تلویزیون چنین مجوزی برای پخش یک انیمیشن صادر کند. فکر می‌کنید به دلیل فراگیری شبکه‌های ماهواره‌ای یا حضور بچه‌ها در شبکه‌های اجتماعی، مدیران سازمان صدا و سیما چنین مجوزی صادر کرده‌اند؟

هر مدیری، فرزند زمانه خودش است. یکی از تهیه‌کنندگان پویانمایی تعریف می‌کرد دورانی بوده که سر هر موجود مادینه‌ای روسری سر می‌کرده‌اند! اما هر نسلی باید بر دوش موفقیتهای نسل قبلی خود بایستد نه اینکه خطاهای آنها را تکرار کند. ما از نظر فقهی مساله را بررسی کردیم و فتاوای رهبر معظم انقلاب را به دقت خواندیم و بحث کردیم. به این نتیجه رسیدیم که براساس نظرات فقهی ایشان، نمایش زن مسلمان غیرمشهور در پویانمایی مانند آثار هنری رئال نیست و دست بازتری برای آفرینشگران هنری وجود دارد. البته این حلال شرعی، یک چارچوبهای کلی هم دارد. مثلا مانند هر کار دیگری، نباید همراه با اهانت به دیگران باشد. یا اینکه نباید عموم مردم را از نظر جنسی تحریک کند و .... بنابرین این مساله، نه ربطی به وجود شبکه‌های ماهواره‌ای دارد و نه حضور کودکان در شبکه‌های اجتماعی. من اسمش را «احیای یک فرصت فقهی برای آموزش عملی حجاب به کودکان» می‌نامم. در خصوص تصمیم‌گیری برای نمایش هم، بنده رییس سازمان و معاون سیما را در جریان گذاشتم اما تصمیم پخش، براساس اختیارات و تشخیص مدیر شبکه کودک بود.

* اگر مرکز اوج کودک و نوجوان از این مسئله حمایت نمی‌کرد، تلویزیون به همین راحتی می‌پذیرفت؟

حتما باید مجموعه‌ای متولی تولید انیمیشن براساس این ایده می‌شد و البته این کار خطر بزرگی داشت؛ چون ممکن بود چند صد میلیون تومان سرمایه تولید، از پخش تلویزیونی باز بماند و در صندوق تهیه‌کننده خاک بخورد. اینکه مدیر ارشد تولید مجموعه بچه‌های ساختمان گلها و مدیر ارشد پخش آن از تلویزیون، یک نفر بودند؛ قطعا تضمین قابل قبولی برای موفقیت این تجربه جدید بود.

*پیش از این از سوی مجموعه دیگری در سازمان صدا و سیما، چنین پیشنهادی داده شده بود؟ 

متاسفانه شبکه کودک ـ چه در کانال پویا و چه در کانال نهال ـ اجازه تولید برنامه‌های سطح الف (مانند آثار داستانی رئال، پویانمایی و ...) را ندارد. به طور خاص در زمینه انیمیشن، مرکز پویانمایی صبا مسوول اصلی تولید انیمیشن در سازمان صدا و سیماست که سیاستهای آنها درخصوص پوشش بانوان در نبود نامحرم، همان چیزی است که تاکنون دیده‌اید. یعنی به تقلید از آثار رئال، زنها در همه حالات ـ چه نامحرم باشد و چه نباشد ـ محجبه هستند.

*شما به عنوان مدیر شبکه کودک، چرا به دنبال نمایش واقع‌گرایانه پوشش مادر خانواده بودید؟

خردسالان و کودکان مخاطب تلویزیون باید از ترکیب هنرمندانه سرگرمی و آموزش (Edutainment) تربیت شوند. نباید همه بار آموزش بر عهده منابع صرف آموزشی مانند کتابهای احکام شرعی باشد. بنابرین بهترین شیوه آموزش حجاب به خردسالان، نمایش واقع‌گرایانه آن است تا به مرور مخاطب یاد بگیرد محرم و نامحرم چه کسانی هستند و چگونگی پوشش در مقابل نامحرم چیست. برخی نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد علی‌رغم این حجم آموزشهای رسمی در خصوص حجاب، درصد قابل توجهی از مردم، مصادیق محرم و نامحرم را به درستی نمی‌شناسند. ما تلاش کردیم در مرکز اوج کودک و نوجوان، با ساخت چند مجموعه پویانمایی جذاب، سبک زندگی بومی را به خردسالان بیاموزانیم و نتیجه آن، ابتدا مجموعه «اتل متل یه جنگل» و سپس «بچه‌های ساختمان گلها» شده است.

*فکر می‌کردید انقدر سریع با واکنش مثبت و منفی مخاطبان روبه‌رو شود و این حجم بازتاب داشته باشد؟

راستش را بخواهید، بله! شبکه کودک بسیار پربیننده است و ما در یک سال اخیر تلاش کرده‌ایم حساسیت خانواده‌ها به غذای روح فرزندانشان را بالا ببریم. بنابرین کوچکترین موفقیت یا خطای شبکه کودک، با واکنشهای گسترده مواجه می‌شود. در تابستان و پاییز 1395، مجموعه پویانمایی «اتل متل یه جنگل» محبوبترین انیمیشن تلویزیون از نظر خردسالان و کودکان زیر 12 سال شد. بنابرین می‌دانستیم که براساس تمهیدات شبکه کودک، «بچه‌های ساختمان گلها» محبوبیتی بالاتر از آن به دست خواهد بود.

*نگران نبودید این ساختار شکنی با مخالفت و اعتراض بخشی از جامعه روبه‌رو شود؟ چون همین الان هم نظرات مخالف زیادی درباره آن وجود دارد.

هر بهبودی، تغییر محسوب می‌شود و همه تغییرات، مخالف دارند. شما هر چقدر از نردبان موفقیت بالاتر بروید، واکنشهای بیشتری از موافقان و مخالفان خود می‌بینید. بنابرین باید یاد بگیرید با مخالفتها زندگی کنید. ما تلاش کردیم گوش شنوایی داشته باشیم و با حساسیت زیاد، مخالفتها را بشنویم. گاهی برخی مخالفتها، به دلیل ندیدن همه ابعاد مساله از سوی ما بوده. بنابرین گاهی مخالفتها هدیه‌ای به ماست تا خطاهایمان را اصلاح کنیم و بهتر شویم.

*بازخورد مدیران سازمان یا مراجع تقلید در این باره چه بود؟

در بین مدیران سازمان صدا و سیما، واکنش منفی‌ای ندیدیم و به دلیل اطمینانی که نظریه تربیتی پشتیبان شبکه کودک دارند، شاهد همدلی و همراهی آنان بوده‌ایم. از سوی مراجع معظم تقلید هم واکنشی گزارش نشده است. البته این را باید عرض کنم که سازمان صدا و سیما، تابع نظرات فقهی ولی فقیه است و در خصوص موارد اختلافی بین مراجع معظم تقلید، فتوای رهبر معظم انقلاب ملاک عمل است.

*این سریال به خاطر نمایش واقعیت‌های یک خانواده، مخاطبان زیادی هم پیدا کرده. در نظرات منتشر شده در خود شبکه پویا، بسیاری از مادران معتقدند که به این شیوه، خیلی راحتتر می‌توانند مسئله محرم و نامحرم را به بچه‌ها آموزش دهند. این مسئله را قبول دارید؟

قطعا همین طور است. ما معتقدیم شبکه کودک باید مهمترین دستیار رسانه‌ای خانواده در تربیت فرزندان باشد. بنابرین تلاش می‌کنیم کمترین تعارض را با چارچوب خانواده تراز داشته باشیم و با همدلی کامل با پدران و مادران، پیش برویم.

*رویکرد بعدی شبکه پویا در این زمینه چیست؟ از این به بعد قرار است این ساختار در سایر مجموعه‌های انیمیشنی این شبکه تکرار شود یا به خاطر اعتراضها ممکن است قید این روش را بزند؟

این مسیر قبل از بچه‌های ساختمان گلها شروع شده بود! ما در ابتدای سال 95 با تولید و پخش یک نماهنگ با موضوع سلام، نمایش بی‌حجاب زن در کنار خانواده را آزموده بودیم و آماده برداشتن گام بزرگتر بودیم.

* درباره چهره مادر و اینکه چه فیزیک و ظاهر و پوششی در منزل داشته باشد هم نظری داشتید یا صرفا کار را به مرکز اوج کودک و نوجوان واگذار کردید؟

بنده چون مدیریت ارشد پروژه را در مرکز اوج برعهده داشتم، وظیفه تایید طراحیهای تیم هنری را برعهده داشتم. بنابرین طراحی شخصیتها هم به تایید بنده رسیده بود.

*سرپرست نویسندگان مجموعه، پدر شما، محمدرضا سرشار است. ایشان هم در این زمینه نظری داشتند؟ یعنی سعی می‌کردند در متن‌ فیلمنامه‌ها داستان را به سمتی ببرند که بحث آموزش حجاب به خوبی انجام شود؟

سرپرستی استاد محمدرضا سرشار در نویسندگی این مجموعه، به چند دلیل مهم بود. ما به این نتیجه رسیده بودیم که باید یک هجرت تاریخی از عرصه داستان به عرصه فیلمنامه صورت بگیرد تا قدرت ادبیات کودکان و نوجوان، به عرصه انیمیشن تزریق شود و مشکل فیلمنامه در این حوزه، برطرف شود. بنابرین به سراغ مهمترین نویسنده ادبیات کودک و نوجوان رفتیم که دارای شاگردانی بودند و می‌توانستند به شکل تیمی، چنین پروژه بزرگی را به پیش ببرند. (البته از قضای روزگار، بنده پسر ایشان هم بودم!) ما به نویسندگان بسیاری در این زمینه کار می‌کنیم و شما اکنون، نخستین مجموعه را روی آنتن دیده‌اید. گروه فیلمنامه‌نویسی استاد سرشار، با حضور نزدیک به بیست نویسنده، کار را آغاز کردند و براساس منظومه تربیتی پشتیبان شبکه و تلفیق آن به هنر و تخصص داستان‌نویسی برای خردسالان، کار را آغاز کردند و تا کنون 91 قسمت از فیملنامه بچه‌های ساختمان گلها را نوشته‌اند. در این مجموعه، سبک زندگی اسلامی ایرانی مد نظر بوده و آداب پوشش، یکی از اجزای این سبک زندگی است. آداب معاشرت، آداب تغذیه، آداب سفر، آداب بازی و ... از اجزای این منظومه تربیتی هستند.

*غیر از «بچه‌های ساختمان گلها» که به دلیل این مسئله خاص بسیار پربیننده شده، فکر میکنید سایر تولیدات ایرانی که از این شبکه پخش می‌شود هم مورد توجه کودکان قرار گرفته؟

بله. هر مجموعه‌ای که بالای 500 دقیقه تولید شده، استانداردهای هنری را رعایت کرده و فیلمنامه خوبی داشته؛ بسیار پربیننده شده و همقد مجموعه‌های خارجی ایستاده.

*شنیده می‌شود که پشتیبانی مالی و همچنین تامین برنامه‌های شبکه‌های امید و نهال و پویا توسط سازمان اوج انجام می‌شود . این مسئله صحت دارد؟ به طور کلی مرکز اوج کودک و نوجوان، چقدر روی شبکه کودک احاطه دارد و اثرگذار است؟

این خبر صحت ندارد. سازمان صدا و سیما تامین مالی، انسانی، سخت‌افزاری، برنامه‌ای و ... شبکه کودک را برعهده دارد و این شبکه، یکی از شبکه‌های معاونت سیماست. اما مجموعه‌های مختلفی به شبکه کودک در قالب مشارکت فرهنگی، کمک می‌کنند. مرکز اوج کودک و نوجوان، خانه انیمیشن انقلاب اسلامی، خانه مستند انقلاب اسلامی و مرکز هنرهای رقومی بسیج از مجموعه‌هایی بودند که همه تولیدات مناسب خود را در اختیار شبکه کودک قرار داده‌اند تا پخش کند. رایزنیها با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شهرداری تهران، مرکز رسیدگی به امور مساجد، راهنمایی و رانندگی و ... در جریان است تا تولیدات مشترک با این مجموعه‌ها نیز روی آنتن بیاید. البته این را باید اعتراف کرد که به دلیل سرمایه‌گذاری وسیع و دقیق مرکز اوج کودک و نوجوان در این زمینه، تولیدات این موسسه با مخاطب بسیاری مواجه شده و قسمت مهمی از سفره برنامه‌ای شبکه کودک را تشکیل می‌دهد.

*شما در حال حاضر به عنوان مدیر شبکه امید هم فعالیت می‌کنید یا در تیم تصمیم گیری آن هم هستید؟ چرا این شبکه افتتاح نمی‌شود؟ آیا قرار است بعد از افتتاح، وضعیت پخش سریالها یا برنامه‌های تکراری سایر شبکه‌ها از این شبکه ادامه پیدا می‌کند؟ یا برنامه‌های خاصی برای بعد از افتتاح آن دارید؟

بنده از ابتدای بهمن 1395 مسوولیتی در شبکه امید ندارم. با ارتقای کانال به شبکه، برادر مهدی سالم مدیریت آن را به شکل مستقل برعهده گرفته‌اند و کلیه امور آن را پیش می‌برند. طبیعتا تاسیس یک شبکه تلویزیونی جدید، کار دشواری است و باید به ایشان و تیمشان فرصت داد تا بتوانند این مراحل سخت را طی کنند.

منبع:هفت صبح/مرجان فاطمی