مروری بر انتخابات های پر حاشیه
با نزدیک شدن به خرداد ماه هیاهویی در میان جمع های ما ایرانیان برای یک انتخاب بهتر به پا می شود ، در این صد سال در ایران انتخاب های زیادی صورت گرفته که مهمترین آن، انتخاب نظام جمهوری اسلامی ایران از طرف مردم برای خود مردم بوده است ، اما جدا از این انتخاب بزرگ ، انتخابات های پرحاشیه هم کم نبوده است که هرکدام در مسیر و جهت ایران و ایرانی تاثیر گذار بوده است....
فهیمه السادات آقامیری-بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
انتخابات چیست؟ طبق تعریف لغت نامه ی دهخدا انتخابات یعنی جریان عمومی برگزیدن نمایندگان مجلس شورای ملی ،مجلس سنا و انجمن شهر و دیگر انجمنها و طبق واژه‌نامه آزاد یعنی همه پرسی. انتخاب جمعی؛ برگزیدن یک یا چند نامزد برای مسئولیت خاصی، از طریق رأی گیری گروهی(١)
انتخابات با مشروطه آمد
کتاب «اسناد انتخابات مجلس شورای ملی» فهرستی است از اسناد انتخاب نخستین مجلس مشروطه تا بیست و چهارمین مجلس شورای ملی . (٢)
نوع انتخاب مردم و این که چه فرد یا افرادی از صندوق ها بیرون می آمدند، کاملا تحت تاثیر حکومت یا نمایندگانشان در شهر و روستاهای آن منطقه بوده است .
البته در انتخابات های اولیه ی مشروطه ، انتخاب ها در کمترین و حداقل تقلب ها صورت می گرفته است و افرادی هم که به مجلس می رفتند آزادانه تر لب به سخن و نقد کردن از حکومت ها می پرداختند .
رسوایی بزرگ یک تقلب انتخاباتی
مردمان جمله همصدا باشند از بیــاناتِ شَه، رضــــا باشند
همه گویند این سـخن یکدل انتــخــابـاتِ نـــــاروا بــــاطل(٣)
حکایتی از یک انتخاب بعد از کودتا ٢٨ مرداد:
فضای سیاسی آرام آرام رونق می‌گرفت. رونقی که در ابتدا صوری و به فرموده بود و در قالب دو حزب «ملّیون» و «مردم» و گروهی از سیاستمداران وفادار زیر تابلوی «منفردین» به رسانه‌ها و ملت عرضه می‌شد اما با افزایش اختلافات در همین صف وفاداران، جدال سیاسیون رنگ و بوی دیگری گرفت و اشتیاق نیرو‌ها به حذف «رقبا» افزون شد. ۷ سال از کودتای ۲۸ مرداد می‌گذشت. کودتایی علیه دولت ملی دکتر مصدق. کودتایی که مسیر حکومت مشروطه سلطنتی را به سوی خودکامگی هموار می‌کرد. ۷ سال سخت گذشته بود و هنوز رهبر نهضت ملی در زندان خانگی بسر می‌برد. حامیانش نهضت مقاومت ملی را همان روزهای اول به راه انداخته بودند و با وجود سرکوب از طرف حکومت هنوز هم بطور انفرادی به مسیر آرمان‌های خود می‌رفتند. اما در میان افرادی که سابقه مشارکت در نهضت ملی را داشتند، اختلاف دیدگاه‌هایی بروز کرده بود. برخی سیاست را تعطیل‌ناپذیر دانسته و خواهان اتخاذ سیاستی تازه به اقتضای شرایط جدید بودند و دیگرانی تغییر شرایط رهبرشان را به عنوان پیش‌شرط یک انتخابات آزاد طلب می‌کردند و حرکت در راه مقاومتی که در پیش گرفته بودند را ادامه می‌دادند. در چنین فضایی بود که با نزدیک شدن به پایان دوره نوزدهم مجلس شورای ملی فراخوان‌ها و فعالیت‌ها برای شرکت در انتخابات مجلس بیستم آغاز شد.(٤)
آغاز مبارزات انتخاباتی در میان جناح‌های حکومتی
۱۹ خرداد ماه ۳۹ عمر چهار ساله مجلس نوزدهم بسر آمد. کمتر از ۱۰ روز بعد در شرایطی که بحث درباره سلامت و آزادی انتخابات موضوع مورد علاقه اکثر محافل سیاسی بود، دکتر منوچهر اقبال رهبر حزب ملیون و نخست‌وزیر وقت اولین نطق انتخاباتی خود را در مشهد ایراد کرد. او در سخنانی تند با حمله به حزب مردم رقیب اصلی دولت، گفت: «کسانی که هوس زمامداری کرده‌اند، مرد کار نیستند.» اقبال با دفاع از عملکرد دولتش سوگند خورد انتخابات را سالم برگزار کند. دکتر کریم سنجابی از رهبران جبهه ملی درباره این «سوگند» می‌گوید: «دکتر اقبال در یک سخنرانی صریحاً اعلام داشت و در روزنامه‌ها منتشر شد که به قول خودش به عصمت مادرش سوگند یاد کرد که انتخابات آزاد خواهد بود...» چند روز بعد اسدالله علم رهبر حزب مردم در پاسخ به رهبر حزب رقیب طی نطقی عملکرد دولت اقبال را زیر سوال برد و گفت: «حزب دولتی در انتخابات شکست خواهد خورد.»
همزمان اسدالله علم، دبیرکل حزب مردم در اعتراض به روند برگزاری انتخابات گفت: «اعضای انجمن‌های فرعی نظارت بر انتخابات از مقام خود به نفع دولت استفاده می‌کنند و سعی می‌کنند به هر ترتیبی شده افرادی را که به کاندیداهای حزب ملیون رای می‌دهند تقویت کنند. از جمله مُهر انتخابات را روی نایلون جلد شناسنامه‌ها می‌زنند تا به آسانی پاک شود و صاحب شناسنامه بتواند در حوزه‌های دیگر هم رای دهد.»
دکتر بقائی نیز با تشکیل میتینگی در خیابان آقا شیخ هادی، از شاه تقاضا کرد که را صادر کند. در این میتینگ که طرفداران دکتر بقائی در آن شرکت داشتند، حسین مکی هم از نحوه انتخابات تهران انتقاد کرد و گفت که باید اخذ رای مجدداً در تهران انجام شود. شرکت‌کنندگان این میتینگ به خواهش دکتر بقائی مدت چند ساعت زیر آفتاب سوزان مرداد در روی آسفالت‌های خیابان نشستند و جریان عبور و مرور خیابان‌ها را قطع کردند.
درخواست ابطال انتخابات در حالی مطرح شد که در برخی مناطق هنوز رای‌گیری ادامه داشت و برخی حوزه‌ها نیز مشغول شمارش آرا بودند. اعتراضات بالا گرفت و حتی در چند حوزه انتخابات در تهران بین کاندیداهای اقلیت و اکثریت و منفردین زد و خورد شد.
دولت اقبال از هر سو تحت فشار قرار گرفته بود و روزنامه‌ها در سرمقاله‌هایشان نخست‌وزیر را آماج حملاتشان قرار می‌دادند. همه منتظر بودند تا واکنش شاه را بدانند، چرا که همه می‌دانستند در این منازعه بزرگ آنچه می‌تواند تعیین‌کننده باشد موضع شاه است. (٥)
ابطال انتخابات و سقوط دولت با استقبال گروه‌های مخالف مواجه شد اما تردید در برگزاری یک انتخابات آزاد همچنان باقی بود. در این میانه جبهه ملی سردمدار برگزاری انتخابات آزاد بود و گروه منفردین به رهبری دکتر امینی نیز دست‌کم در عرصه رسانه‌ای و سخنرانی‌هایشان این خط را دنبال می‌کردند. ۱۳ شهریور ماه بود که بنا به دعوت سران جبهه ملی میتینگ بزرگی در میدان جلالیه تشکیل شد ولی دولت از اجرای برنامه جلوگیری کرد و در نتیجه بین مردم و پلیس زد و خورد در گرفت. این میتینگ شمه‌ای دیگر از فعالیت‌های تازه جبهه ملی و گردهمایی‌های بزرگی بود که با وجود استقبال گسترده مردم در صفحات روزنامه‌های آن روز مورد توجه قرار نمی‌گرفت. دکتر سنجابی درباره میتینگ‌هایی که در آن مقطع از سوی جبهه ملی برگزار می‌شد، می‌گوید: «با آنکه در اجتماعات و سخنرانی‌های ما جمعیت انبوهی از همه طبقات شرکت می‌کردند، روزنامه‌ها خبر آن را مطلقاً انتشار نمی‌دادند و حتی یک کلمه اسم از جبهه ملی نمی‌برد. به خاطر دارم در آن زمان زنی از فواحش معروف [مهوش] فوت کرد و در تشییع جنازه‌اش جمعی از اوباش پایین شهر شرکت کردند و روزنامه‌ها درباره آن یکی دو ستون چیز نوشتند. من در سخنرانی‌ام گفتم چطور است که این اجتماعات چند هزار نفری و این سخنرانی‌هایی که می‌شود به اندازه فوت چنین زنی هم برای جراید مهم نیست که چیزی راجع به آن نمی‌نویسند و حتی بردن اسم جبهه ملی هم برای آن‌ها جزو محرمات است.»
انتخابات های فرمایشی چه برای انتخاب دولت ، جه برای انتخاب نمایندگان چاپلوس مجلس در عصر پهلوی بسیار بوده است اما اینکه شکایت ها و اعتراض های به چه صورت بوده است در تمام دوران ها چه مشروطه و چه بعد از آن به یک نحو انجام می شده است.
پی نوشت :
(١)فرهنگ نامه دهخدا
(٢)مرکز بزرگ دایره المعارف
(٣) مجله امید ایران شهریور ماه ۱۳۳۹
(٤) تاریخ ایرانی
(٥) تاریخ ایرانی
