تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه اول
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه اول
حداقل زمان مورد نیاز برای انجام پروژه: متغیر (بسته به نوع پروژه )
هزینه برآوردی: متغیر
سطح دشواری: متغیر
اصول اولیه انجام یک پژوهش زیست شناسی
مقدمه
در هر کجای کشور عزیزمان ایران که زندگی می کنی فرقی ندارد. اگر در روستا یا شهر کوچکی هستی که خوش به حالت، هم به خاطر مناظر قشنگ و بوهای دل انگیز و هوای خوبی که ممکن است برایت عادی شده باشد، و هم به خاطر اینکه همه محیط اطرافت آزمایشگاه زیست شناسی است. اگر هم در شهر بزرگ و شلوغی زندگی می کنی، سعی کن به پارک آرامی بروی... می خواهیم با هم کمی به اطراف نگاه کنیم، به صداها گوش دهیم و چند چیز مختلف را لمس کنیم، آن هم در آرامش...
یک درخت را انتخاب کن و زیر سایه اش بنشین. خواستی نفس عمیقی هم بکش. دوست داشتی مثل من با درخت حرف هم بزن! اسم آن را می دانی؟ یکی از برگ هایش را که روی زمین افتاده است بردار. خوب به رگبرگ هایش نگاه کن. چه شکلی هستند؟ می توانی آن را بکشی؟ چرا این برگ سبز است؟ چرا در بعضی فصل ها تغییر رنگ می دهد؟ چه واژه هایی با دیدن برگ به ذهنت می رسد؟ این ها به ذهن من می رسد... سبز، سبزینه، جنگل، اکسیژن، سلول، آب، سنجاب، روزنه، هوای تازه...
حالا بیشتر دقت کن. روی برگ هیچ جانوری وجود ندارد؟ من یک موجود ریز و سبز رنگ دیدم که شش تا پا دارد، با یک شکم برآمده و یک جفت شاخک خیلی نازک. خیلی هم رنگ برگی است که برداشته ام. چرا این جا زندگی می کند؟ چرا هم رنگ برگ است؟ واژه های جدیدی به ذهنم می رسد: حشره، شیره گیاه، بندپا، استتار... یک تکه کاغذ لازم دارم برای پاکت درست کردن، باید این حشره کوچک را به آزمایشگاه ببرم: میکروسکوپ، بزرگ نمایی، حشره شناسی، تحقیقات... آیا مشابه این حشره روی برگ های دیگری که اطرافت روی زمین افتاده است دیده می شود؟ برگ‌هایی که روی درخت هستند را هم بررسی کن.
حالا چشم هایت را برای چند لحظه ببند. می بینی که صداهای اطرافت بلندتر می شوند؟ این صدای چیست؟ صدای یک پرنده؟ شکل و اندازه و رنگ آن را می دانی؟ اصلاً تا به حال پرنده ای که چنین آوازی را بخواند دیده ای؟ می‌دانی چه چیزهایی می خورد؟ نر است یا ماده که آواز می خواند؟ در ذهن من این واژه ها صدا می کنند: شنوایی، صدا، پرواز، دانه، مهاجرت، منقار، شکار، آواز، تنفس...
یک صدای دیگر... صدای کشیده شدن جسمی بر روی زمین. صدای راه رفتن یک جانور یا صدای خزیدن یکی دیگر... صدای گیاهان چطور؟ مثلاً صدای آرام جمع شدن برگ های یک گیاه حساس! صدای باز شدن هاگدان یک خزه! صدای خزیدن کرم خاکی! حق با شماست، شنیدن بعضی از صداها کار گوش های ما نیست، اما نمی توان گفت که وجود ندارند... و باز هم واژه ها: ضربان، خزیدن، جریان، باد، خش خش...
این فقط بعضی از صداها نیستند که ما نمی توانیم بشنویم، چیزهای زیادی هم وجود دارند که برای ما قابل رؤیت نیستند. چیزهایی بسیار کوچک تر از حشره سبز رنگ روی برگ... چیزی از آن ها می دانید؟ اگر شما بخواهید این موجودات زنده بسیار کوچک را ببینید، چه ابزاری لازم دارید؟ می توانید وسیله ای برای این کار طراحی کنید؟ من چند واژه جدید پیشنهاد می کنم: عدسی، نور، بزرگ نمایی، میکروب، «آنتونی وان لیون هوک»...
دستت را روی تنه درخت بکش، و روی بدن نرم و مرطوب کرم خاکی، پوست زبر وزغ، حالا بوی خاک را استنشاق کن، بوی برگ‌ها، بوی چوب های مختلف...
از تمامی حواست برای دقت در طبیعت استفاده کن. هر چه بیشتر ببین، بشنو، لمس کن، بو کن و بچش... باز هم کم است. همان طور که گفتم در دنیای پیرامون ما چیزهایی وجود دارد که با هیچ کدام از حواسمان قابل بررسی نیستند. مثل همان صداهایی که نمی شنویم یا چیزهایی که بدون ابزار نمی بینیم.
حرف اول و آخر من این است... در مورد طبیعت هر چه بیشتر دقت کنی، دانشت بیشتر می شود و هر چه بیشتر بدانی، برایت عزیزتر و با ارزش تر می شود و هر چیزی که عزیز شد در حفظش بیشتر خواهی کوشید.
***
دقت کردن؛ قدم اول در راه جستجو گری در دنیای موجودات زنده است. فعالیتی که می تواند از ما یک محقق خلاق با ایده های ناب در زمینه پژوهش بسازد. در واقع از این طریق پرسش های زیادی در ذهن ما ایجاد می شود. پرسش هایی که برای پاسخ گفتن به آن ها نیازمند مطالعه و تجربه زیستی هستیم.
پرسش هایی از این قبیل...این موجود سبز رنگ چیست؟ از چه چیزی تغذیه می کند؟ چگونه تولید مثل می کند؟ وجودش بر روی برگ برای درخت مضر است یا مفید؟ بر روی چه گیاهانی بیشتر یافت می شود؟ و ...
حالا زمانی است که برای رسیدن به پاسخ پرسش هایمان کاری انجام دهیم. به نظر منطقی نمی آید که برای رسیدن به پاسخ هر پرسشی از همان ابتدا دست به آزمایش بزنیم! شاید یک نفر قبلاً به آن پاسخ داده باشد. پس بهتر است که ابتدا پاسخ را در منابع مختلف کمی جستجو کنیم.
اما اگر پاسخ را نیافتیم چه؟
حالا وقت عمل است. ابتدا فرضیه سازی می‌کنیم. یعنی پاسخ های احتمالی را برای پرسش خود در نظر گرفته و سپس با یک طراحی آزمایش خوب و دقیق، فرضیات خود را مورد آزمون قرار می دهیم.
آیا شما می توانید در مورد مثال هایی که مطرح کردیم، این مراحل را انجام دهید؟
مطالب مرتبط:
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه اول
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه دوم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه سوم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه چهارم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه پنجم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه ششم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه هفتم
تمام آنچه لازم است برای یک پژوهش زیست شناسی خوب بدانیم...، جلسه هشتم
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان
تهیه کنندگان: پریسا صحرانورد فرد، مهبان رحیمی فرد، سارا قربانی، مرضیه عقدایی
تنظیم: زینب شاه مرادی
