اثر اعتیاد آوری داروهای كدئین دار در موش با استفاده از تکنیک ترجیح مکان شرطی شده، جلسه دوم
موادی كه مورد سوء مصرف قرار می‌گیرند (یعنی از آنها استفاده‌های بدی می‌شود!) به 4 گروه اصلی تقسیم می شوند:
- گروه اول شامل موادی است كه موجب افزایش انرژی، هوشیاری ذهنی، افزایش توان فعالیت های جسمی، كاهش خستگی، كاهش حس گرسنگی، افزایش ضربان قلب و افزایش فشار خون می شود. این دسته از مواد به محرك ها (Neurotransmiter) معروفند و نمونه های معروف آن ها شامل كوكائین و كافئین است.- گروه دوم شامل موادی است كه باعث كاهش انرژی، كاهش هوشیاری ذهنی، كم شدن توان جسمی، كاهش ضربان قلب و سرعت تنفس، كم شدن سرعت عكس العمل و خواب آلودگی می شوند و برخی از آن ها به عنوان ضددرد نیز مصرف می شوند. مورفین و هروئین از این نوع مواد می باشند، الكل نیز چنین اثراتی را دارد. به این گروه از مواد سركوبگر (Depressant) گفته می شود.- گروه سوم كه به مواد توهم‌زا (Hallucinogens) معروف هستند، موجب تغییر و اختلال در خلق و خو شده، همچنین حالتی مانند رویا برای فرد ایجاد می كنند. در واقع شخص مصرف كننده دارای ادراك درستی از محیط خود نبوده و در تمام حواس خود از جمله حس بینایی، شنوایی و لامسه دارای توهم است. از دست دادن حافظه، لرزش و حالت استفراغ از دیگر اثرات مواد توهم‌زا است؛ ماری جوآنا و ال اس دی از این نوع مواد هستند.- گروه چهارم مخدرها (Narcotics) هستند كه در فرد بی حسی، کرختی، رخوت و خواب شدید را القاء می كنند.خیلی از داروهای سركوب گر از گیاهی به نام خشخاش گرفته می شوند و به آن ها اوپیوئید (Opioid) گفته می شود. اوپیوئیدها تركیبات شیمیایی خاصی هستند كه از طریق گیرنده هایی كه در سیستم عصبی و دستگاه گوارش دارند، عمل می كنند.
این مواد به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
- اپیات های طبیعی: مانند كدئین، مورفین، تبائین و تریاك (افیون).
- اوپیوئیدهای نیمه صنعتی: این گروه پایه طبیعی دارند یعنی از اپیات ها ساخته می شوند؛ مانند هیدروموفون، هیدروكودون و هروئین.
- اوپیوئیدهای صنعتی: این داروها پایه شیمیایی دارند. مانند متادون، ترامادول و فنتانیل.
- اوپیوئیدهای درونزاد: این گروه از اوپیوئیدها، همان موادی هستند كه به صورت طبیعی در بدن افراد ساخته شده و در مواجهه با درد به آن ها كمك می كند. مانند اندورفین، انكفالین، دی‌نورفین و اندومورفین.
به طور كلی افزایش تحمل درد و سركوب سرفه از اثرات مهم این نوع مواد است اما مشكل بزرگی كه ایجاد می كنند، وابستگی در شخص مصرف كننده است.مورفین یكی از قوی ترین اپیات ها است و معمولاً اثرات اعتیاد آور سایر داروهای اوپیوئید و یا غیراوپیوئیدی با آن سنجیده و مقایسه می شود. كدئین داروی ضعیف تری است و برای دردهای خفیف تا متوسط استفاده می شود.
استفاده از اوپیوئیدها به خاطر اثرات ضددرد آن ها دارای حد خاصی است، چراكه دارای عوارض جانبی متعددی هستند. اثرات آن ها بر دستگاه عصبی مركزی شامل خواب آلودگی، تغییرات خلق و خو و مشكلات ادراكی است. این مواد دارای گیرتده هایی در سرتاسر دستگاه گوارش نیز هستند كه با تحریك آن ها حركات دودی روده کند شده و در نتیجه فرد مبتلا به یبوست های شدید می گردد. از دیگر اثرات ناراحت كننده این مواد بر دستگاه گوارش، ایجاد تهوع و استفراغ است. آزاد سازی هیستامین، افت فشار خون و در نهایت اعتیاد، از عوارض دیگر استفاده از این داروها است.
مقایسه اثرات مصرف اوپیوئیدها در كوتاه مدت و بلند مدت
مقایسه اثرات مصرف اوپیوئیدها در كوتاه مدت و بلند مدتاثرات اولیه و كوتاه مدت مصرف اوپیوئیدها شامل سرخوشی، بی دردی، آرام بخشی، یبوست و كاهش حركات تنفسی بوده و علائم ترك آن ها تحریك پذیری و ناراحتی، افزایش حساسیت به درد، بی قراری و بی خوابی، اسهال و افزایش حركات تنفسی است.
خاطره ایجاد شده بر اثر مصرف داروهای اوپیوئیدی بلند مدت است. همین مسئله یكی از دلایل اصلی وجود خاطره مصرف مواد مخدر در افراد معتاد است كه برای مدت ها بعد از ترك مصرف مواد مخدر هم این خاطره برایشان باقی می ماند و احتمال بازگشت به مصرف مواد را در آن ها بیشتر می كند. بر اساس همین ویژگی داروهای اوپیوئیدی، روش ترجیح مكان شرطی شده در حیوانات به عنوان یك مدل برای مطالعه اثرات سرخوشی آور داروهای مخدر ابداع و توسعه یافته است. در واقع ترجیح مكان شرطی شده (Conditioned Place Preference (CPP)) یكی از روش های مطالعه وابستگی دارویی در حیوانات است كه با وجود سادگی روش كار، نتایج بسیار دقیق و قابل اعتمادی را برای بررسی اثرات داروهای مخدر در پی دارد.آینده های شغلی یك زیست‌شناس ـ متخصص نوروبیولوژیست (نوروساینسیت یا متخصص علوم اعصاب)
متخصص نوروبیولوژی یا علوم اعصاب، با تمركز بر روی مطالعة ساختار و عملكرد سلول های عصبی یعنی نورون ها و هم چنین مطالعه موادی كه از این سلول ها آزاد می شوند و اثرات آن ها بر رفتار جانوران، سعی در شناخت نحوة كار سیستم عصبی و ارتباطات گستردة سلولی در آن می كنند. مطالعه بر روی یادگیری، حافظه، اعمال حركتی، سیستم های حسی، پاسخ های احساسی، چرخه های شبانه روزی بدن، رفتارهای خاص جانوران مانند آواز خواندن پرندگان و ....، اعتیاد و سیستم های پاداش مغز، و همچنین مطالعه بر روی بیماری ها و اختلالات سیستم عصبی از مواردی است كه یك متخصص علوم اعصاب مورد بررسی قرار می دهد.
از آنجا كه كدئین یكی از اوپیوئیدهایی است كه افراد زیادی آن را مصرف كرده و در داروهای متعددی از آن استفاده می شود، بررسی اعتیاد آوری و تعیین دوز وابسته كننده آن می تواند بسیار مهم باشد. كدئین كه یكی از داروهای اوپیوئیدی طبیعی است، می تواند تا 10 درصد در بدن به مورفین تبدیل شود. اثرات و عملكرد این دارو مشابه با مورفین بوده اما ضعیف تر است. از عوارض جانبی آن می توان به ایجاد تهوع شدید اشاره كرد. گفته می شود استفاده زیاد آن در دوزهای خاصی منجر به ایجاد وابستگی در فرد می شود. این ماده معمولاً در تركیب با سایر داروها مثل استامینوفن یا آسپیرین عرضه می شود. كدئین به عنوان ضد‌سرفه نیز به كار می رود و در شربت اكسپكتورانت نیز به میزان 10 میلی گرم در هر 5 میلی لیتر وجود دارد.
قرص استامینوفن كدئین، پرفروش‌ترین دارو در كشور است.در حال حاضر داروی استامینوفن كدئین جزء داروهای مخدر بوده و فروش بدون نسخه آن ممنوع است، اما با توجه به فروش بدون نسخه این دارو در داروخانه ها میزان كدئین این قرص ها در سال 86 به نصف كاهش یافت (یعنی 10 میلی گرم در هر قرص) تا امكان سوء استفاده از آن كمتر شود. اما نكته جالب این است كه به محض كاهش دوز كدئین در قرص های استامینوفن، مصرف این نوع قرص به طرز معنا‌داری افزایش یافته است. به نظر شما این موضوع چه چیزی را می رساند؟
شاید بپرسید كه اصلاً چرا از این ماده مخدر در قرص های استامینوفن استفاده می شود؟ در واقع کدئین ماده ای است که اثر ضد درد استامینوفن را افزایش می دهد. بسیاری از مردم بدون نیاز به مسکّنی قوی تر از استامینوفن معمولی و تنها به دلیل اینکه تصور می کنند انواع کدئینه اثربخشی سریع تری دارند، از این قرص ها استفاده می کنند. باید بدانید كه مصرف زیاد این دارو منجر به اعتیاد شده و افراد معتاد گاهی تا 20 عدد از این قرص را روزانه مصرف می كنند. اما مشكل تنها مصرف زیاد كدئین در این افراد نیست، چرا كه دریافت میزان زیاد استامینوفن نیز، باعث تجمع آن در كبد و بروز مشكلات كبدی می شود.
مطالب مرتبط:
اثر اعتیاد آوری داروهای كدئین دار در موش، جلسه اول
اثر اعتیاد آوری داروهای كدئین دار در موش، جلسه دوم
اثر اعتیاد آوری داروهای كدئین دار در موش، جلسه سوم
اثر اعتیاد آوری داروهای كدئین دار در موش، جلسه چهارم
اثر اعتیاد آوری داروهای كدئین دار در موش، جلسه پنجم
اثر اعتیاد آوری داروهای كدئین دار در موش، جلسه ششم
اثر اعتیاد آوری داروهای كدئین دار در موش، جلسه هفتم
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: پریسا صحرانورد فرد
تنظیم: زینب شاه مرادی
