معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات:
رویکرد پارک های فناوری در حوزه آی سی تی باید تغییر کند
اوایل اردیبهشت امسال معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات خبر از راهاندازی قریبالوقوع پارک آیسیتی داده بود. شاید این خبر دستکم برای شرکتهای کوچک این حوزه امیدوارکننده باشد اما رویکرد پارکهای فناوری کشور طی ۱۶ سال گذشته در بیتوجهی به حوزه آیسیتی، همچنان باعث بدبینی بسیاری از فعالان این حوزه نسبت به موفقیت این قبیل پارکها در توسعه صنعت آیسیتی کشور است. به همین بهانه به گفتوگو با امیرحسین دوایی، مرکزی معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات، نشستیم تا از او که با حفظ سمت، عضو کمیسیون پژوهش و فناوری شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم و عضو هیات امنای شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان نیز هست، درباره علت راهاندازی پارک آیسیتی و تفاوت آن با پارکهای فناوری حاضر سوال کنیم.
چه عاملی وزارت ارتباطات را به فکر راهاندازی یک پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات انداخت؟
در سال ۸۲ برای راهاندازی پنج پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور، مجوز داده شد. یکی از این پارکها شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان بود، البته این پارک از قبل هم فعالیت میکرد اما برای اینکه فرایند ایجادش تسهیل شود، ابتدا کار خود را با مجوز مرکز رشد آغاز کرده بود. یعنی تا آن زمان فقط شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان را داشتیم. پارک پردیس هم در مراحل اولیه تاسیس به سر میبرد. سازمان مدیریت پنج مجوز از طریق طرح تکفا برای راهاندازی پنج مرکز رشد اعطا کرد، از جمله مرکز رشد جهاد (رویش فعلی)، مرکز رشد دانشگاه علموصنعت، مرکز رشد غدیر در اصفهان و مرکز رشد کرمان. این آغاز فرایند مراکز رشد آیسیتی بود. از آن به بعد به خاطر ندارم که وزارت علوم مجوزی تحت عنوان پارک آیسیتی به کسی بدهد. مراکز رشدی هم که به عنوان آیسیتی راهاندازی شد به دلیل اینکه بازار و متقاضی چندانی در آن زمان نداشتند به تدریج تبدیل به مراکز رشد جامع شدند. اما امروزه در بیش از ۴۰ پارک دارای مجوز تعداد قابل توجهی از شرکتهای آیسیتی حضور دارند. اگر وزارت ارتباطات بخواهد با کپی کردن همان الگو وارد این حوزه شود، مفید نخواهد بود. مدلی که وزارت ارتباطات برای راهاندازی پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته، داشتن عناصر برتریبخش در آن است، از جمله زیرساختهای ارتباطی، نرمافزاری و طرحهای ویژهای در پارک. به عنوان نمونه، ما در مورد اینترنت اشیا که در دنیا اثربخشی ۱۰ هزار میلیارد دلاری برای آن پیشبینی میشود، تحلیلهایی انجام دادیم تا ببینیم در هرم فعالیتهای ذیل این موضوع، کدام بخش احتمال موفقیت بیشتری در کشور ما خواهد داشت. مثلاً در حوزه سنسورها به دلیل پیشرفت فوقالعاده تکنولوژی و بحث تیراژ و با توجه به اینکه قیمت آنها در دنیا تا ۱۰ سال آینده به سمت صفر در حال پیشروی است، طبیعتاً انتظار نداریم بتوانیم در حوزه سنسورها وارد رقابت جهانی شویم. حوزه دیگر، ارتباطات و لایه دسترسی است که با توجه به شرکتهایی که در آن فعال هستند و اینکه در آینده نیز وضعیت ما احتمالاً چندان تغییر بنیادینی نمیکند، به سراغ آن نمیرویم. اما در لایه پلتفرم مباحثی مطرح میشود از جمله اینکه آیا امنیت ارتباطات به میزانی که ما تصور میکنیم اهمیت دارد؟ از آنجا که امروزه امنیت در حال گذار به رمزگذاری دادههاست، موضوع امنیت شبکه از نظر از بین رفتن اطلاعات و دسترسی دیگران، اهمیت چندانی ندارد. طبق بررسی ما، لایه پلتفرم لایهای است که به ما مربوط میشود. هرچه به لایه کاربرد نزدیکتر شویم به تدریج سهم ما در بازار میتواند افزایش بیشتری پیدا کند. وقتی از مزیت خود در ورتیکال اپلیکیشنهای حوزه اینترنت اشیا صحبت میکنیم، باید بگوییم این اپلیکیشنها کجا باید تولید شوند. در حوزه آیتی معمولی آنچه به عنوان زیرساخت نیاز داریم، یک شبکه پرسرعت و یک کامپیوتر است اما وقتی وارد حوزه اینترنت اشیا میشویم حتماً باید به محیط فیزیکی متصل شویم تا بتوانیم اپلیکیشینی تولید کنیم. بنابراین، نیاز به پلتفرمهای سختافزاریای داریم که با محیط فیزیکی در ارتباط باشند تا شرکتهای نرمافزاری، شرکتهای کوچک و متوسط بتوانند با استفاده از امکاناتی که در ازای پول دریافت میکنند، در حوزههای خاص اپلیکیشنهایی توسعه بدهند، بعدها آنها را در سطح جامعه و جاهای دیگری پیادهسازی کنند و حتی در بازار جهانی بفروشند. این همان نقطهای است که برای یک پارک جدید آیسیتی، هدف قرار دادهایم. احساس کردیم چنین نقطه ضعفی وجود دارد و هیچ پارک و موسسهای در ایران چنین امکانی را ندارد.
فعالیت پارک آیسیتی به طور مشخص دربرگیرنده چه حوزههایی خواهد بود؟
میخواهیم برای شرکتها یک پلتفرم مشترک در تمام حوزههایی که در وزارت ارتباطات به عنوان راهبردهای آینده انتخاب شده است، ایجاد کنیم؛ حوزههایی همچون اینترنت اشیا، بزرگدادهها، نسل پنجم و کلاود.
با توجه به اینکه هدف اولیه از راهاندازی پارکها و مراکز رشد معرفی شرکتهای جدید و تسهیل ورود آنها به بازار است، چقدر مطمئن هستید که ایجاد یک پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات جدید میتواند این هدف را محقق سازد؟ آیا مانند الگویی که در تمام مراکز رشد اتفاق افتاده، قرار است شرکتهایی که در حال حاضر در این کسب و کار فعالاند به داخل این پارک مهاجرت کنند؟
پارکها فرمولهای مختلفی دارند. موضوع پارکها با موضوع مراکز رشد متفاوت است. موضوع مرکز رشد ایجاد شرکت جدید و پایدارسازی کسب و کارهای آن است.
که تقریباً به این هدف نرسیدهاند…
نه اینگونه نیست. مثلاً شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان یا مراکز رشد استانهای گیلان، یزد، خراسان و آذربایجان که داخل پارک واقع شدهاند نتایج بهتری دادهاند. اما آن دسته از مراکز رشدی که داخل پارکها و فضای کسب و کاری شرکتی نبودهاند و بیشتر داخل دانشگاهها بودهاند، گستره متفاوتی دارند؛ برخی از آنها نسبتاً موفق هستند برخی دیگر نه. سیستم اتصال آنها به دانشگاهها از نظر ارگانیک با مشکل مواجه است. چون دانشگاه مشکلات خودش را دارد. بهخصوص در سالهای اولیه راهاندازی این مراکز، اعضای هیات علمی اساساً در مورد موضوع مراکز رشد، توجیه نبودند. اما مراکزی که داخل پارکهای خوب مستقر شدند به شدت موفق بودند. ضمن اینکه خود پارکها این وظیفه را برعهده داشتند تا شرکتهای بزرگ و موفقی را که دوره آنها در مراکز رشد به اتمام میرسد، به داخل پارک بیاورند.
نحوه استقرار شرکتها در این پارکها به چه صورت است؟
امیدواریم تا اواسط سال آینده اولین شرکتهای آیسیتی در این پارک مستقر شوند. آنجا ساختمانهای فرسودهای وجود دارد که قبلاً متعلق به نهاد دیگری بودند و حالا مالکیت آنها در اختیار پژوهشگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات است. طبیعی است که هنوز زیرساختهای آن آمادگی صد درصدی برای استقرار شرکتها ندارند. برنامه بازسازی آن را، به ویژه با سرمایه بخش خصوصی، دنبال میکنیم
این موضوع به چند صورت انجام میشود. بخشی از پارک، ساختمانهای چندمستاجره است که به شرکتها اجاره داده میشود و یکسری از زیرساختهای پارک را نیز در ازای پرداخت پول در اختیار آنها میگذارند. شرکتهای بزرگ و جاافتاده نیز زمینی از پارک را اجاره و در آن تاسیساتی را احداث میکنند، به این طریق صاحب اعیان میشوند. ما در کشور مجموعهای از اینها را داریم، برای مثال در پارک پردیس، گروه آخر قدرت بیشتری داشته و بعدها مراکز رشد و مراکز نوآوری را نیز ایجاد کردهاند. اما در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، قدرت از مرکز نوآوری و مرکز رشد آن شروع و بعد از آن تبدیل به شرکتها شده است. گردش مالی بعضی از شرکتهای حاضر در برخی پارکها ۱۴۰۰ میلیارد تومان است. اکث آنها شرکتهایی هستند که از مراکز رشد بیرون آمدهاند. هرچند تمامشان در حوزه آیسیتی نیستند، از حوزههای مختلفی آمدهاند و بسیاری از آنها تبدیل به کارخانه شدهاند، در حال تولید هستند و وارد فضای کسب و کار جدی شدهاند. رویکرد پارکهای فناوری در حوزه آیسیتی باید تغییر کند. ابتدا باید ببینند افق آینده کسب و کار در حوزه آیسیتی و بخشهایی که در آنها ارزشهای بزرگی خفته است کجا هستند و اگر شرکتی بخواهد در آن زمینهها موفق شود چه خدمات و سرویسهایی باید در اختیارش باشد تا بتواند در تراز بینالمللی محصولات خود را تولید کند. رویکرد دیگر میتواند توجه بیشتر به شتابدهندههای کسب و کارها باشد. کسانی که در مراکز شتابدهی به عنوان سرمایهگذار حضور مییابند باید در گذشته خودشان صاحب کسب و کار موفقی بوده باشند تا بتوانند سرمایه و تبحر خود را در قالب سرمایهگذاری وارد شرکتهای استارتآپی کنند. این دو فرمول مکمل هستند که ما به آنها نیاز داریم. الان در وزارت ارتباطات هم برنامههایی برای حمایت از تاسیس شتابدهندهها بهخصوص در استانها وجود دارد، هم بحث پارک آیسیتی و موضوع کریدور را دنبال میکنند.
چه بودجهای برای پروژه کریدور و پارک آیسیتی در نظر گرفته شده است؟
در حال حاضر وزارت ارتباطات هیچ اعتباری از دولت بابت این موضوع نمیگیرد و همه اعتبار لازم را باید از منابع داخلی و محل درآمدهای خودش تامین کند. تاکنون تمام درآمدهای آن صرف زیرساخت شده است که در نتیجه آن شاهد این تحول بزرگ در کشور هستیم. حالا بخشی از آن باید در زیرساختهای انسانی حوزه آیسیتی صرف شود. جنس کاری که ما انجام میدهیم مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیست و نمیتواند باشد، چون در آنجا اعتبارات از نوع کمک بوده و ماهیت آنها به گونهای است که آزادی عمل زیادی وجود دارد. وزارت ارتباطات روی زیرساختهایی سرمایهگذاری میکند تا بدون تبدیل شدن به یک صندوق حمایت مالی مستقیم به کسب و کارها و شرکتها، کمکهای اصلی را ارائه دهد.
چند درصد از اعتبارات وزارتخانه قرار است صرف راهاندازی پارک آیسیتی و کریدور شود؟
کریدور شاید به هزار میلیارد تومان سرمایه نیاز داشته باشد اما قرار نیست دولت و وزارت ارتباطات این رقم را تامین کنند. دولت فقط بخشهای اولیه را بر عهده میگیرد و هدف اصلی آن جذب سرمایهگذار داخلی و خارجی است، در غیر این صورت باز به پروژهای دولتی تبدیل خواهد شد. برای راهاندازی فاز اولیه، وزارت ارتباطات مبلغی در حدود ۱۰۰ میلیارد تومان را اختصاص داده است اما نحوه هزینهکرد پول دولتی بسیار چالشبرانگیز است. کریدور موضوعی نیست که بگوییم مثلاً تا شش ماه یا یک سال دیگر به راه میافتد. کریدور یک مفهوم است و در سایر نقاط دنیا با ابعاد مد نظر ما یک پروژه دهساله است اما این بدان معنی نیست که تا ۱۰ سال دیگر هیچ دستاورد دیگری نخواهیم داشت. از نظر جذب سرمایه نیز هدفگذاری ما بیشتر روی منطقه ویژه پیام است چون این منطقه استعداد دارد تا کشور را در ردهبندی جهانی آیسیتی چند رتبه ارتقا دهد. یک منطقه ویژه اقتصادی در نزدیکی کریدور جمعیتی استان تهران و استان البرز است که مزایای زیادی برای جذب سرمایهگذاری خارجی دارد. با استفاده از مشاوران برجسته بینالمللی که مشابه این مناطق را قبلاً در دنیا به وجود آورده و مدیریت کردهاند و الآن دستاورد مشخصی دارند، در حال طراحی اولیه و تهیه بستههای سرمایهگذاری برای شرکتهای مطرح دنیا، که تبحر دارند، هستیم تا بتوانیم آنها را با پول خودشان اینجا مستقر کنیم. به این ترتیب هم اشتغالزایی در کشور صورت میگیرد، هم انتقال تکنولوژی به صورت طبیعی رخ میدهد.
مشاور خارجی این پروژه کدام شرکت است؟
یک شرکت سنگاپوری است که البته با وزارت ارتباطات قرارداد ندارد بلکه با مشاور داخلی ما، یعنی شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، قرارداد منعقد کرده است اما تحت نظر ما کار میکنند. تا به حال فاز بسیار کوچکی از پروژه را شروع کردهاند و تا یک ماه دیگر نتایج بررسیهای اولیه را ارائه خواهند داد.
برای فاز اول چه مواردی باید ارائه شود؟
در فاز اول یک مطالعه شناختی روی سیستم ایران انجام میدهند و شرایط، حوزه کسب و کار، قوانین و مقررات و دیدگاه ذینفعان احتمالی را بررسی میکنند. در حال گفتوگو با بانکها و استاندارهای مرتبط، شرکتهای بزرگ خصوصی و شرکتهای حاضر در منطقه، سازمان سرمایهگذاری و مناطق ویژه هستند تا تصویری به دست آورند و ببینند آیا احتمال سرمایهگذاری در این منطقه وجود دارد یا نه. دوم اینکه خوشههایی را پیشنهاد میکنند تا در اینجا مستقر شوند، خوشههایی که هم اثربخشی ملی داشته باشد هم جاذبه بینالمللی. علاوه بر این، تصویر اولیهای از فیزیک این منطقه ارائه میدهند. فاز دوم نیز در صورت طی شدن روند قانونی آن، ارائه مسترپلن منطقه از نظر کسب و کار، دقیقتر شدن خوشهها، تعیین مدل مالکیت و مدیریت و مدل کسب و کاری منطقه و در نهایت تبدیل شدن به بیزینسکیس است؛ یعنی مجموعهای از تمام اطلاعاتی که یک سرمایهگذار بینالمللی به آنها نیاز دارد تا بر اساس آن تصمیمگیری کند.
در راهاندازی پارک آیسیتی نیز با این شرکت همکاری خواهید داشت؟
نه. فعلاً این موضوع را دنبال نمیکنیم چون در پارک بیشتر به دنبال حمایت از شرکتهای کوچک و متوسط با فراهم کردن زیرساخت هستیم و این موضوع چندان با تخصص این شرکت مرتبط نیست.
چه میزان اعتبار برای پارک در نظر گرفتهاید؟
پارک بخشی از کریدور و یکی از لکههای آن است. فعلاً حدود ۳۰ میلیارد تومان اعتبار برای پارک پیشبینی شده است و محقق شدن آن نیاز به تلاش زیادی دارد.
برنامه زمانبندی برای پارک آیسیتی به چه صورت است؟
امیدواریم تا اواسط سال آینده اولین شرکتهای آیسیتی در این پارک مستقر شوند. آنجا ساختمانهای فرسودهای وجود دارد که قبلاً متعلق به نهاد دیگری بودند و حالا مالکیت آنها در اختیار پژوهشگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات است. طبیعی است که هنوز زیرساختهای آن آمادگی صد درصدی برای استقرار شرکتها ندارند. برنامه بازسازی آن را، به ویژه با سرمایه بخش خصوصی، دنبال میکنیم. بخش دیگر کار مربوط به طراحی مفهومی پارک است تا آن را از سایر پارکها متمایز کند. اینها نیاز به مطالعه دارد. در حال انعقاد قراردادهای مطالعاتی آن با مشاوران ایرانی هستیم. پژوهشگاه ما نیز در حال کار روی تجهیزات برتریبخش آن است. امیدواریم پارک پایه ما بهینهسازیشده پارکهای موجود باشد، تا پایان سال راهاندازی شود و تا اواسط سال آینده آماده پذیرش شرکتها باشد. در نهایت تبدیل به چیزی شود که ماموریت تعریفشده و مشخصی را دنبال میکند تا بتوان نتایج آن را ارزیابی کرد نه اینکه جایی برای دفن پول شود و کارکردی نداشته باشد.
هدفگذاری خاصی برای تعداد شرکتهایی که قرار است در پارک مستقر شوند، دارید؟
در حال حاضر وزارت ارتباطات هیچ اعتباری از دولت بابت این موضوع نمیگیرد و همه اعتبار لازم را باید از منابع داخلی و محل درآمدهای خودش تامین کند. تاکنون تمام درآمدهای آن صرف زیرساخت شده است که در نتیجه آن شاهد این تحول بزرگ در کشور هستیم. حالا بخشی از آن باید در زیرساختهای انسانی حوزه آیسیتی صرف شود. جنس کاری که ما انجام میدهیم مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیست و نمیتواند باشد، چون در آنجا اعتبارات از نوع کمک بوده و ماهیت آنها به گونهای است که آزادی عمل زیادی وجود دارد
بله. از آنجا که موضوع کریدور یکی از پروژههای اقتصاد مقاومتی است، در پروژهای که با سازمان مدیریت داریم تمام اهداف و منشور پروژه، هدفگذاری تعداد شرکتها، اینکه در چه بازه زمانی باید در اینجا مستقر شوند و میزان گردش مالی آنها، مشخص شده است. اما تمام اینها منوط بر این است که پیادهسازی شود. راهاندازی پارکها نیاز به مدیریت متمرکز، اختیارات لازم و اعتبارات مشخص دارد. اگر همه اینها با هم باشند میتوان چنین پروژههایی را پیش برد. در غیر این صورت زمان زیادی لازم خواهد بود تا مرحله اولیه طی شود و همه بر سر هدف و فرمولهایی که آینده آیسیتی کشور را رقم میزند، همگرا شوند.
آیا پارک آیسیتی صرفاً مرتبط با کسب و کارهای حوزه آیسیتی خواهد بود یا در سایر حوزهها نیز فعالیت خواهد کرد؟
این پارک یکسری امکانات و تستبتاهایی خواهد داشت. هر شرکتی که احساس کند با استفاده از اینها میتواند کسب و کار خود را توسعه دهد، داخل پارک مستقر میشود. بنابراین مشتری این پارک، شرکتهای تولیدکننده اپلیکیشن یا سختافزار، یا تلفیق این دو هستند، مثل شرکتهایی که قبلاً در حوزههایی کار کرده و توان قبلی را کسب کردهاند و حالا میخواهند وارد حوزه اینترنت اشیا شوند.
به نظر شما چه عاملی منجر شد مراکز رشد آیسیتی با شکست مواجه و تبدیل به مراکز رشدی شوند که به موضوعات جامعتری میپرداختند؟
آن مراکز بیش از یک دهه پیش شکل گرفته بودند؛ یعنی زمانی که آیسیتی چندان در کشور توسعه پیدا نکرده بود و مشتری چندانی نداشت. اما امروزه میبینیم که با رشد آیسیتی و تلفنهای هوشمند بازار خوبی برای آن فراهم شده و در اکثر پارکهای فناوری به آیسیتی پرداخته میشود. دیگر بین کسب و کارهای سایر حوزهها با آیسیتی نمیتوان مرزی را متصور شد. ضمن اینکه لزوماً هر پارک و مرکز رشدی در کشور موفق نمیشود. برخی پارکها در برخی استانها همچون خراسان و اصفهان شکل گرفتهاند که فضای کارآفرینی در آنجا وجود داشته است. ممکن است برخی نیز در استانهای محرومتری به وجود آمده باشند. اما نکته قابل توجهی وجود دارد و آن اینکه با شکلگیری مراکز رشد و مراکز شتابدهی در شهرستانها، کسب و کارهای محلی آنها تا حد زیادی رشد کرده است. بنابراین، افق توسعه شهرستانها و استانها باید بیشتر دنبال شود و نباید صرفاً بر تهران متمرکز بود. چون اصل موضوع بازار است و این بازار همه جای ایران وجود دارد.
مجوز پارک آیسیتی از چه نهادی دریافت شده است؟
متولی اعطای مجوز به پارکها و مراکز رشد،کمیسیون پژوهش و فناوری شورای گسترش آموزش عالی کشور و تحت نظارت وزارت علوم است. حتی پارک فناوری پردیس نیز سالها بعد از تاسیس، دوباره از این نهاد مجوز خود را دریافت کرد. هرچند فرمولهای دیگری نیز وجود دارد، مثلاً شهرکهای صنعتی و شهرکهای فناوری مجوز خود را از وزارت صنایع یا سایر نهادها گرفتهاند. وزارت ارتباطات نیز بعد از آماده شدن طرح تجاری پارک آیسیتی و رسیدن آن به بالاترین کیفیت، مجوز آن را دریافت خواهد کرد و تبدیل به یک نهاد قانونی کشوری خواهد شد تا از مزایای مالیاتی برای شرکتها و مزایای قانون کار بهرهمند شود.
آیا وزارتخانه نیز میتواند تسهیلات دریافت کند؟
نه. فقط شرکتهایی که در پارک مستقر میشوند، حتی اگر دانشبنیان نباشند، میتوانند تسهیلات دریافت کنند و از مزایای معافیت مالیاتی، قانون کار و گمرک برخوردار شوند. بنابراین هدف ما از گرفتن مجوز این است که شرکتهایی که داخل پارک میآیند بتوانند از این مزایا استفاده کنند.
برای کریدور فناروی اطلاعات از چه نهادی مجوز میگیرید؟
شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری متولی اعطای مجوز به کریدورهاست. فعلاً کریدور ما درونسازمانی است و در ملک خودمان، یعنی منطقه ویژه پیام، در حال انجام کار هستیم و به محض اتمام مطالعات لازم مجوز را نیز دریافت خواهیم کرد.
منبع : مجله پیوست / شماره 42 - مجتبی محمودی