سیره رفتاری امام هادی(علیه السلام)

امام هادی علیه السلام از جمله امامانی هستند که از نگاه تاریخ همواره دارای مظلومیت خاصی بوده و مصیبت ها و رنج های فراوانی را متحمل شده اند. اما آموزه های اخلاقی ایشان، به عنوان یکی از شیوه های تربیت انسان، می تواند الگوی مناسبی باشد.

فرآوری: محمد باعزم - بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

علی بن محمد بن علی بن موسی مشهور به امام هادی(علیه السلام) و امام علی النقی(علیه السلام) فرزند امام جواد(علیه السلام) و دهمین امام شیعیان است. ایشان از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ قمری به مدت ۳۴ سال امامت شیعیان را به عهده داشت. بیشتر سال‌های امامت آن حضرت در سامرا، تحت نظارت مستقیم حاکمان عباسی سپری شد. دوره امامت او همزمان با حکومت چند تن از خلفای عباسی از جمله متوکل بود.

از امام هادی(علیه السلام) احادیثی در امور اعتقادی، تفسیر، فقه و اخلاق روایت شده است. بخش قابل توجهی از روایات آن حضرت درباره مباحث کلامیتشبیه و تنزیه و جبر و اختیار است. زیارت جامعه کبیره که مضامین اعتقادی شیعیان را در بردارد نیز از آن حضرت روایت شده است.

امام هادی از طریق سازمان وکالت با شیعیان ارتباط داشت و به امور آنان رسیدگی می‌کرد. برخی از شاگردان و یاران ایشان عبارتند از: عبدالعظیم حسنی، عثمان بن سعید، ایوب بن نوح، حسن بن راشد و حسن بن علی ناصر.

اهمیت علم و دانش در نظرگاه امام هادی (علیه السلام)

یکی از جنبه های مهم زندگی امام هادی علیه السلام، اهمیت دادن ایشان به علم و دانش بوده است به نحوی که بسیاری از شاگردان خویش را از چشمه دانش خویش بهره مند ساخته اند.

بدون تردید بعد علمی و آگاهی گسترده ائمه(علیهم السلام) در همه زمینه ها از پایه های اساسی امامت در طول حیات آن بزرگواران به شمار رفته و به عنوان یکی از معیارهای مطمئن و روشن که در دسترس همگان قرار داشت برای تشخیص امام برگزیده از سوی خدا، از مدّعی امامت، در جامعه اسلامی شناخته شده بود.

حاکمان ستمگر اموی و عبّاسی در رویارویی با پیشوایان حق به هر اقدامی که به گونه ای در تثبیت موقعیّت آنان و تضعیف موقعیّت امامان شیعه مؤثر بود دست زدند، و حتی موفق شدند چهره های وابسته و مزدوری را در لباس عالمان دین و فقیهان شریعت به مسلمانان تحمیل کنند، ولی هیچ گاه نتوانستند در میدان علم و دانش بر پیشوایان معصوم پیشی گیرند، و حتی نتوانستند در یک مورد و برای یک بار آنان را محکوم کنند، با آن که برخی از آنان مانند مأمون برای دستیابی به این هدف تلاشهای فراوانی کرده و سرمایه های زیادی صرف نمودند.

اساسی ترین ویژگی علوم ائمه (علیهم السلام)، خدادادی بودن آن است. آنان در هیچ مکتب و نزد هیچ فردی درس نخواندند، بلکه در پرتو شایستگی ها و لیاقتهایی که داشتند، خداوند چشمه سارهای زلال دانش و معرفت را در قلب پاکشان به جریان و جوشش انداخت و وجود مبارکشان را به تعبیر امام هادی(علیه السلام) گنجینه های علم و جایگاه های معرفت خویش قرار داد.

امام هادی (علیه السلام) در سخنی به این دانش گسترده اشاره نموده می فرماید: »اسم اعظم خداوند 73 حرف است و نزد آصف (بن برخیا) تنها یک حرف آن بود که چون خدا را بدان خواند، زمین حد فاصل بین او و (پادشاه) سبا برای او در هم پیچیده شد. آصف تخت بلقیس را برداشت و آن را نزد سلیمان نبی (علیه السلام) برد، سپس زمین کشیده (منبسط) شد (و به حال نخست بازگشت). تمام اینها در کمتر از یک چشم بر هم زدن صورت گرفت؛ ولی نزد ما از اسم اعظم الهی 72 حرف است و یک حرف آن نزد خداست که آن را در (خزانه) علم غیب به خود اختصاص داده است».

امام هادی و محدودیت های پیش رو

بزرگ ترین خیانت زمامداران غاصب اموی و عبّاسی معاصر ائمه(علیهم السلام) به بشریت، به ویژه مسلمانان این است که با مشکلات و محدودیّت هایی که برای ائمه (علیهم السلام) به وجود آوردند، مانع نشر و گسترش علوم آنان در جامعه شده و مردم را از آن فیض بزرگ محروم ساختند.

این محدودیّت درباره همه پیشوایان اعمال می شد، ولی نسبت به «عسکریین» (پیشوای دهم و یازدهم) علیهماالسلام با شدّت بیشتر، به گونه ای که بخش اعظم دوران امامت امام هادی(علیه السلام) و تمامی دوران امامت امام عسکری(علیه السلام) در «سامرّا» که عنوان پادگان نظامی را داشت تحت نظارت دقیق نیروهای امنیّتی دستگاه سپری شد و برای مردم امکان دسترسی به آنان و استفاده از محضرشان وجود نداشت؛ با این حال، امام هادی از هر فرصتی استفاده کرده و با افاضه شمه ای از علوم خدادادی خود به صورت کتبی یا شفاهی، در قالب سخن گفتن با افراد مختلف به زبان خود آنان، پیشگویی نسبت به حوادث آینده، خبر دادن از نیّت افراد و... انسانها را از فروغ دانش خود بهره مند و بدین وسیله آنان را به شاهراه حق، رهنمون می ساخت.