اثر ضد دیابتی عصاره چای سبز در موش، جلسه دوم
دیابت (Diabet )
دیابت یا بیماری قند یكی از رایج ترین بیماری های زمانه ماست و به دلیل وجود نقص در سیستم سوخت و ساز یا متابولیسم بدن رخ می دهد. این بیماری تقریباً كار تمامی دستگاه های بدن را دچار مشكل می كند و در مراحل حاد به سكته های قلبی و مغزی، كوری و حتی قطع عضو منجر می شود. سالانه هزینه های بسیار زیادی برای كنترل و درمان این بیماری در دنیا صرف می شود اما یكی از آسان ترین، ارزان ترین، كم درد‌ترین و راحت ترین راه های مبارزه با دیابت این است كه اصلاً به آن مبتلا نشویم. برای این امر كافی است از همین سن، وزن خود را در حد مناسب حفظ كنیم و البته ورزش كردن را بخشی از عادت های روزانه مان قرار دهیم.
پانکراس (Pancneas) و هورمون های آن
یكی از مهم ترین غدد بدن، پانكراس نام دارد كه غده ای مختلط است، یعنی عملكردی دوگانه دارد. در واقع پانكراس علاوه بر ترشح آنزیم‌های گوارشی به درون لوله گوارش دو هورمون بسیار مهم برای سوخت و ساز طبیعی قند ها، چربی ها و پروتئین ها، به نام های انسولین (Insulin) و گلوكاگون (Glucagon) ترشح می‌كند.
این عملكرد دوگانه‌یپ پانكراس به خاطر وجود دو نوع بافت در آن است؛ نوع اول كار غدد برون‌ریز را انجام می دهد؛ یعنی شیره های گوارشی را به درون دوازدهه ترشح می كند و آسینوس (Pancreatic acini ) نام دارد و بافت دوم كار غدد درون ریز یعنی ترشح هورمون ها به خون را انجام می دهد و شامل جزایر لانگرهانس (Islet of langerhans) است.
تعداد جزایر لانگرهانس در انسان بین 1 تا 2 میلیون است و دورتا دور آن ها پر از مویرگ های خونی است. سه نوع سلول اصلی در این قسمت ها وجود دارد. سلول های آلفا كه ترشح كننده گلوكاگون بوده و 25 درصد سلول ها را تشكیل می دهند. سلول های بتا كه ترشح كننده انسولین هستند و 60 درصد سلول ها را تشكیل می دهند و در نهایت سلول های دلتا كه هورمونی برای جلوگیری از ترشح هورمون رشد می سازد.
انسولین و عملکرد آن در بدن
انسولین و عملکرد آن در بدنهورمون انسولین برای اولین بار در سال 1922 شناسایی شد و به این ترتیب دیابت را كه تا آن روز یك بیماری كشنده بود، تبدیل به عارضه ای قابل كنترل كرد. به طور كلی ترشح انسولین در بدن با افزایش انرژی همراه است، یعنی هنگامی كه فردی مقدار زیادی غذای پر انرژی مخصوصاً كربوهیدرات یا قند مصرف می كند، ترشح انسولین بسیار بالا می رود. این هورمون باعث می شود كه قند های اضافه در كبد و همین طور چربی ها در بافت های چربی ذخیره شوند. به علاوه اگر میزان كربوهیدارت های مصرفی زیاد باشد، اضافی آن را تبدیل به چربی كرده تا در بافت چربی ذخیره شود. اما كار بسیار مهم انسولین در بدن این است كه باعث ورود گلوكز به داخل سلول ها و در نتیجه مصرف یا ذخیره آن توسط سلول ها می شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت كه تمامی عملكردهای انسولین در راستای كاهش قند خون و وارد كردن آن به سلول ها و بافت ها به ویژه بافت ماهیچه ای، كبد و بافت چربی، برای مصرف و ذخیره است. اگر انسولین نباشد، قند خون آنقدر بالا می رود كه مقدار زیادی از آن از طریق ادرار دفع می شود.
انسولین بعد از تولید و بسته بندی شدن در سلول های بتای پانكراس به داخل خون ترشح شده و در آن گردش می كند اما بعد از حدود 10 تا 15 دقیقه از خون حذف می شود و یا به عبارت درست تر، برداشته می شود. مقداری از انسولین به گیرنده های خود در سطح سلول ها متصل شده و ورود گلوكز به داخل آنها را راه اندازی می كند. بقیه آن هم توسط آنزیم ها در كبد و كلیه تجزیه می شود. این برداشت سریع انسولین از خون باعث می شود كه دوباره خیلی سریع توسط سلول های سازنده، ساخته شده و به خون ترشح شود.
انسولین علاوه بر اینكه باعث ورود گلوكز به داخل سلول ها می شود، انتقال بسیاری از آمینواسیدها و یون های پتاسیم و فسفات را نیز به داخل سلول ها افزایش می دهد.
گلوکاگون
گلوکاگونهورمون دیگری كه از بخش درون ریز پانكراس ترشح می شود گلوكاگون است. گلوكاگون هورمونی است كه در هنگام كاهش قند خون توسط سلول های آلفای جزایر لانگرهانس ساخته شده و به خون ترشح می شود. اثرات این هورمون كاملاً متضاد با انسولین است، برای مثال مهم ترین اثرش افزایش دادن میزان غلظت گلوكز خون است. هنگامی كه غلظت گلوكاگون بیشتر از میزان طبیعی آن شود، آثار دیگری نیز دارد؛ مانند تجزیه كردن چربی ها و افزایش اسید چرب برای مصرف در بدن، افزایش قدرت انقباضی قلب، افزایش جریان خون در برخی بافت ها، كاهش ترشح اسید معده و....
این دو هورمون با عملكرد برعكسی كه دارند و به كمك سایر عوامل هورمونی و عصبی، باعث كنترل غلظت گلوكز خون در محدوده باریكی در افراد سالم می شوند.
اما چرا حفظ ثبات غلظت قند خون این قدر مهم است؟ بیشتر سلول های بدن در زمانی كه گلوكز در اختیار نداشته باشند، می توانند با سوزاندن چربی ها و پروتئین ها، انرژی مورد نیاز خود را بدست بیاورند. اما این توانایی را همه سلول های بدن ندارند، برای مثال سلول های عصبی در مغز و همین طور شبكیه چشم تنها می توانند گلوكز را مصرف كنند و به خاطر همین حفظ غلظت قند خون در محدوده خاص ضروری است. در واقع نه تنها كاهش غلظت قند خون از میزان طبیعی خطرناك است، بلكه این غلظت از حد خاصی نیز نباید بالاتر برود، چرا كه اگر غلظت آن در مایعات اطراف سلول ها زیاد شود، سلول ها آب پلاسمای خود را از دست می دهند. در عین حال میزان زیاد گلوكزی كه در خون وجود دارد از طریق ادرار دفع خواهد شد و برای همین میزان دفع ادرار در شخص بیشتر از حد طبیعی می شود، بیشتر شدن دفع ادرار نیز با از دست رفتن میزان زیادی از مواد معدنی مورد نیاز برای بدن همراه خواهد بود.
مطالب مرتبط:
اثر ضد دیابتی عصاره چای سبز در موش، جلسه اول
اثر ضد دیابتی عصاره چای سبز در موش، جلسه دوم
اثر ضد دیابتی عصاره چای سبز در موش، جلسه سوم
اثر ضد دیابتی عصاره چای سبز در موش، جلسه چهارم
اثر ضد دیابتی عصاره چای سبز در موش، جلسه پنجم
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: پریسا صحرانورد فردتنظیم: زینب شاه مرادی
