بازسازی روح، با رفتن به دامان طبیعت !

پناه بردن به دامان طبیعت برای بازسازی روحی بسیار لازم است و حتی تأثیر زیادی بر سلامت جسمانی انسان دارد. از این رو، اختصاص یک روز به طبیعت می تواند بهانه ای برای این مهم باشد؛ موضوعی که در سبک زندگی اسلامی، سفارش های بسیاری به آن شده که در این مطلب به برخی از آنها می پردازیم.

خداوند آفرینشی بزرگ و شگرف، برای انسان محیّا ساخته و در آن آیات و نشانه های خویش را گسترده است. زمین و آسمانی که برای آرامش و آسایش ما، رام شده و به زیبایی خلق گشته است. امام صادق(علیهالسلام) این آرامش را در پرتوی هوای پاکیزه، آب گوارا و زمین سرسبز دانسته و فرمودند: «لَا تَطِیبُ‏ السُّكْنَى‏ إِلَّا بِثَلَاثٍ الْهَوَاءِ الطَّیِّبِ وَ الْمَاءِ الْغَزِیرِ الْعَذْبِ وَ الْأَرْضِ الْخَوَّارَة؛ زندگی زیبا نیست مگر با سه چیز: هوای پاکیزه، آب فراوان و گوارا، زمین سرسبز» (تحف العقول، ص320) زندگی ماشینی، ما را از اینها، محروم کرده و حتی آسایش ما را نیز ربوده است. مطمئناً هر تلاشی که برای حفظ یا گسترش این سه مؤلفه صورت گیرد؛ خدمتی مورد پسند در اسلام به حساب می ‌‎آید.

حفظ و نگهداری

طبیعت زیبا و بکر، نعمت و سرمایه ای همگانی است. کسی حق ندارد به آن تجاوز کرده و آن را آلوده سازد. رعایت نکردن نظافت در چنین محیطی، نوعی تجاوز است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «إنّ اللَّه تعالى طیّب‏ یحبّ‏ الطّیب‏ نظیف یحبّ النّظافة؛ همانا خداوند خوشبو است و بوى خوش را دوست دارد، پاكیزه است و پاكیزگى را دوست دارد.» (نهج الفصاحه، ص296) پس رعایت نظافت در تمام مکانها، کاری الهی است و اگر آن مکان، عمومی باشد؛ این اهمیت بیشتر می شود.

از آنجا که در جاهلیت عرب، مسئله نظافت محیط زیست جایی نداشت؛ سفارش هایی نبوی در این موضوع وارد شد و آنها را از تخلّی(دستشویی کردن) در راه ‎‌ها، رودها و زیر درختان نهی کرد.[1]

علاوه بر نگهداری زیبایی و نظافت، حفظ اصل طبیعت نیز مطلب مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در تعالیم پیامبر(صلی الله و علیه وآله) تمامی درختان، سودمند دانسته شده و فرمودند: «إِنَّ لِکُلِّ شَجَرَةٍ ثَمَرَةً؛ همانا در تمام درختان سود و فایده است.» (نهج الفصاحه، ص333) امروزه به راحتی می توان سودمندی درخت را تنها در میوه دار بودن آن محدود نکرد؛ چرا که همگان می دانند علاوه بر سایه و سرسبزی، تلطیف هوا و تولید اکسیژن، کاری بسیار مفید از جانب تمام درختان است.

پیامبر حتی در حالت جنگی هم، اجازه ضرر رساندن به طبیعت را نمیداد و می فرمود: «لَا تُحْرِقُوا النَّخْلَ وَ لَا تُغْرِقُوهُ بِالْمَاءِ وَ لَا تَقْطَعُوا شَجَرَةً مُثْمِرَةً وَ لَا تُحْرِقُوا زَرْعاً؛ درخت نخل را نسوزانید و آن را در آب غرق نکنید و درختان سودمند را قطع نکنید و هیچ زراعتی را نسوزانید.» (الکافی، ج5، ص29)

در یک کلام می توان ضرر زدن به طبیعت را، از بین بردن خلقت و صنعت الهی و بزرگترین فاجعه دانست. همچنانکه امام علی(علیهالسلام) می فرمایند: «مِنْ‏ أَعْظَمِ‏ الْفَجَائِعِ‏ إِضَاعَةُ الصَّنَائِع‏؛ از بین بردن صنعت ها، بزرگترین فاجعه هاست.» (غرر الحکم، ص329)

توسعه و گسترش

طبیعت علاوه بر حفظ و نگهداری، نیاز به بازسازی نیز دارد. همانطور که دین اسلام از قطع درخت خرسند نمی شود؛ برای کاشت آن، اجر و پاداشی ویژه در نظر گرفته است. اگر فردی ناچار شود تا درختی را قطع کند؛ در چنین شرایطی سفارش اسلام، جایگزینی و بازسازی طبیعت است. مسئله ای که در سیره امام کاظم(علیه السلام) دیده شده؛ حضرت درخت سدری را قطع و به جای آن، درخت انگوری کاشتند.[2]

آنقدر مسئله گسترش و توسعه طبیعت، به خصوص درختکاری با اهمیت است که کاری صالح و دارای اجر و پاداش الهی دانسته شده است؛ هرچند مسیر درآمدزایی افراد هم باشد. در این رابطه از پیامبر(صلی الله و علیه وآله) نقل شده: « مَا مِنْ‏ مُسْلِمٍ‏ یَغْرِسُ‏ غَرْساً أَوْ یَزْرَعُ زَرْعاً فَیَأْكُلُ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ طَیْرٌ أَوْ بَهِیمَةٌ إِلَّا كَانَتْ لَهُ بِهِ صَدَقَة؛ هیچ مسلمانی نیست مگر اینکه درختی بکارد یا زراعتی داشته باشد و از آن انسانی یا پرنده ای یا حیوانی بخورد؛ مگر آنکه برایش صدقه ای است.» (مستدرک الوسائل، ج13، ص460)

گسترش طبیعت به عنوان صدقه جاریه نیز معرفی شده، کار خیری که پاداش آن حتی بعد از مرگ هم، به فرد نیکوکار می رسد. در این باره نیز حضرت رسول اکرم(صلی الله و علیه وآله) فرمودند: «سَبْعٌ‏ یَجْری‏ لِلْعَبْدِ أَجْرَهُنَّ‏ وَ هُوَ فِی‏ قَبْرِهِ‏ بَعْدَ مَوْتِهِ: مَنْ عَلَّمَ عِلْماً، أَوْ أَجْرى نَهْراً، أَوْ حَفَرَ بِئْراَ، أَوْ غَرَسَ نَخْلاً، أَوْ بَنَى مَسْجِداً، أَوْ وَرَّثَ مُصْحَفاً، أَوْ تَرَكَ وَلَداً یَسْتَغْفِرُ لَهُ بَعْدَ مَوْتِه؛ هفت کار برای بنده پاداش دارد در حالی که او مُرده و در قبرش است: کسی که علمی بیاموزد، یا نهری جاری کند، یا چاهی حفر کند، یا نخلی بکارد، یا مسجدی بسازد، یا کتابی به ارث گذارد، یا فرزندی که بعد از مرگش برایش استغفار کند.» (نهج الفصاحه، ص520) در این حدیث نورانی درختکاری، حفر چاه و جاری ساختن رود در کنار ساخت مسجد از صدقه های جاری به شمار رفته که می تواند بر اهمیت خدمت به طبیعت و کار در طبیعت دلالت داشته باشد.

لذت و تفکر

حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) در حدیثی فرمودند: «مَنْ‏ لَمْ‏ یَرَ أَنَ‏ لِلَّهِ‏ عَلَیْهِ نِعْمَةً إِلَّا فِی مَطْعَمٍ أَوْ مَشْرَبٍ فَقَدْ جَهِلَ وَ كَفَرَ نِعَمَ اللَّه‏؛ کسی که نعمت خدا را جز در خوراکی ها و نوشیدنی ها نبیند؛ همانا جاهل است و به نعمت های الهی کافر است.» (تحف العقول، ص52)

این حدیث، بیانگر لزوم توجه و شناخت نعمت ‌های گسترده الهی است. در سوره واقعه خداوند فرموده در طبیعت تفکر کنیم و ببینیم این زراعتها حاصل کیست و این آبها را چه کسی از ابرها نازل می‌ کند. درست است که طبیعت گردی و نگاه به سبزه زارها لذتبخش است[3]؛ اما باید بدانیم که ما در مقابل این نعمتهای بیکران مسئول هستیم؛ همچنان که خداوند فرموده: «لَتُسْئَلُنَ‏ یَوْمَئِذٍ عَنِ‏ النَّعِیم‏[تکاثر /8] همانا از نعمتها بازخواست می شوید.»

نتیجه گیری

طبیعت، جزئی از آیات و نشانه های خداست. در روز قیامت درباره آنها مورد سؤال قرار می‌گیریم و نسبت به آنها مسئولیم. ما باید علاوه بر حفظ و احیای طبیعت، در خلقت زیبا و بزرگ آن بیاندیشیم و با دیدن آن، راهی کوی حضرت خالق شویم و پی به حضور آن قدرت بی انتها ببریم.

پی نوشت ها:

1- رک: الجعفریات( الأشعثیات)، ابن اشعث، محمد بن محمد، ص15.

2- الکافی، ج5، ص263:  قَدْ قَطَعَ‏ أَبُو الْحَسَنِ‏ علیه السلام سِدْراً، وَ غَرَسَ مَكَانَهُ عِنَباً.