تمایز سلولی - بخش دوم

سلول ها واحدهای ساختمانی و عملی موجودات زنده هستند که ابعاد میکروسکوپیکی دارند.

در مطلب قبل بررسی کردید که سلول های مالتی پوتنت می توانند به انواعی محدود از سلول ها تمایز پیدا کنند. برای نمونه سلول های خون ساز می توانند با تقسیم و تمایز خود انواع سلول های خونی را ایجاد کنند، در ادامه به بررسی سلول های بنیادی و غیره می پردازیم.

پس باید بدانید یک سلول یونی پوتنت فقط می تواند به یک نوع سلول تمایز یابد. برای نمونه، سلول های بنیادین پوست دارای ویژگی خود تجدید کنندگی هستند و می توانند در صورت ایجاد زخم، تقسیم و فقط به سلول های پوستی متمایز شوند تا بتوانند جای سلول های مرده را بگیرند.

به این ترتیب نمو را می توان روندی دانست که طی آن ظرفیت سلول های حاصل در قدم های متوالی محدود و محدودتر می شود تا سرانجام هر یک بتواند فقط به نوع خاصی از سلول های بدن تبدیل شود. با انجام این روند، بسیاری از سلول ها ظرفیت تقسیم را از دست می دهند و سلول های تمایز یافته نهایی نامیده می شوند. برخی سلول ها نیز دچار پیری و مرگ می شوند. البته طی نمو و یا در یک جاندار بالغ، برخی سلول ها توانایی خود تجدید کنندگی و تولید برخی سلول های بدن را حفظ می کنند. آنها سلول های بنیادین نامیده می شوند. برای نمونه، سلول های دستگاه ایمنی از سلول های بنیادین ایمنی حاصل می شوند.

اما برخی سلول ها نیز دچار پیری و مرگ می شوند. البته طی نمو و یا در یک جاندار بالغ، برخی سلول ها توانایی خود تجدید کنندگی و تولید برخی سلول های بدن را حفظ می کنند.

تخصصی شدن غالبا با تغییر دائمی در ظرفیت ژنتیکی سلول همراه نیست و محدودیت های فنوتیپی سلول های تمایز یافته اپی ژنتیکی هستند، با این که این محدودیت ها حتی پس از تقسیم های متوالی یک سلول همچنان در نسل های سلولی بعدی باقی می مانند، ولی ناشی از تغییر در توالی DNA در این سلول ها نیستند.

پس دانستید که جانداران پر سلولی حقیقی سلول های تخصص یافته دارند. تخصصی شدن یک رویداد مهم در تکامل سلول ها می باشد که می تواند در سطح زیر سلولی (اندامک های سلول) و یا سطوح بالاتر (سلول ها، بافت ها و حتی افراد تخصص یافته) نمود پیدا کند. سلول های ماهیچه ای، سلول های عصبی (نورون ها) و فیبروبلاست ها نمونه هایی از سلول های تخصصی می باشند که به ترتیب در بافت ماهیچه ای، عصبی و پیوندی فراوان هستند. در هر سلول اجزایی غالب اند که برای فعالیت تخصصی آن مهم باشند. برای نمونه در سلول ماهیچه ای که در انقباض ماهیچه نقش دارد، میتوکندری و رشته های اکتین حضور قابل ملاحظه ای دارند، در سلول عصبی که مسئولیت انتقال پیام عصبی را به عهده دارد، غشای پلاسمایی، شبکه آندوپلاسمی زبر و ریز لوله چه های اسکلت سلولی گستردگی زیادی دارند، در فیبروبلاست که وظیفه عمده آن تولید و ترشح انواع اجزای بستره بیرون سلولی است، شبکه آندوپلاسمی زبر و دستگاه گلژی گسترش یافته اند.

دانستید که تخصصی شدن غالبا با تغییر دائمی در ظرفیت ژنتیکی سلول همراه نیست و محدودیت های فنوتیپی سلول های تمایز یافته اپی ژنتیکی هستند:

برای نمونه، تغییرات شیمیایی روی DNA و کروماتین یا تغییر در شرایط و فاکتورهای محیطی می توانند بیان ژن ها را تغییر دهند و باعث تمایز یک سلول شوند. امکان کلون کردن جانداران با قرار دادن هسته یک سلول تمایز یافته در سیتوپلاسم یک تخمک بدون هسته تایید کننده این مطلب است. استثناهایی نیز وجود دارد که در آنها تمایز همراه با تغییر دائمی در محتوای ژنتیکی است

DNA ایمونوگلوبولین ها طی تمایز سلول های B دچار نوآرایی (روی تصویر کلیک کنید.)

سلول بنیادی

سلول بنیادی یا بُن‌یاخته‌ یاخته‌های اولیه‌ای هستند که توانایی تبدیل و تمایز به انواع مختلف سلول‌های دیگر را دارند و از آنها می‌توان در تولید سلول‌ها و نهایتاً بافت‌های مختلف دیگر استفاده کرد.

منابع اصلی سلول‌های بنیادی شامل: مغز استخوان، بند ناف و جفت می‌باشد. امروزه استفاده از این  سلول‌ها جهت ترمیم بافت‌های آسیب دیده در حال گسترش است.

ادامه دارد ...

منبع: http://cellstructure.blogfa.com

مرکز یادگیری سایت تبیان، مرجان سلیمانیان