بررسی گزارش میزان توسعه دولت الکترونیکی سازمان ملل متحد⁠

ایران در نقطه وسط

وضعیت دولت ‌الکترونیکی در ایران طبق بررسی سازمان ملل متحد یک رتبه نسبت به سال ۲۰۱۴ تنزل کرده و به رتبه ۱۰۶ از میان ۱۹۳ کشور جهان رسیده است؛ این در حالی است که سال ۲۰۱۴ نیز نسبت به سال ۲۰۱۲ کاهش پنج رتبه‌ای را تجربه و در سال ۲۰۱۲ نیز در مقایسه با سال ۲۰۱۰، سه رتبه در طبقه‌بندی جهانی سقوط کرده بود. گزارش سازمان ملل که هر دو سال یک بار منتشر می‌شود، به وضعیت دقیق دولت ‌الکترونیکی در کشورهای مختلف جهان می‌پردازد، میزان مشارکت الکترونیکی در ‌آن کشورها را می‌سنجد و از تاثیرگذاری پیاده‌سازی و گسترش پهنای باند بر توسعه پایدار کشورها می‌گوید.

بخش ارتباطات تبیان

در گزارش سال ۲۰۱۶ سازمان ملل متحد به توسعه دولت ‌الکترونیکی طی ۱۵ سال گذشته اشاره شده است. در این گزارش آمده است: دولت ‌الکترونیکی به سرعت طی ۱۵ سال گذشته توسعه یافته، به‌ طوری که از اولین گزارش سازمان ملل متحد که در این زمینه در سال ۲۰۰۱ منتشر شد تاکنون، تقریباً تمامی کشورها فرایند پیاده‌سازی و آماده‌سازی دولت ‌الکترونیکی را در کشورها و ساختار سیاسی خود آغاز کرده‌اند. این در حالی ‌است که سال ۲۰۰۱ تنها چهار کشور فرایند پیاده‌سازی دولت‌ الکترونیکی را آغاز کرده بودند و در سال ۲۰۰۳ نیز ۱۸ کشور یا ۱۰ درصد کشورها هیچ حضوری در دولت ‌الکترونیکی نداشتند.

طبق این گزارش تا سال ۲۰۱۴ تقریباً تمامی ۱۹۳ کشور دنیا فرایند پیاده‌سازی دولت ‌الکترونیکی را در زیرمجموعه خود آغاز کرده‌اند و در گزارش امسال ۲۹ کشور در وضعیت بسیار خوبی از نظر پیاده‌سازی و به‌کارگیری دولت ‌الکترونیکی قرار دارند، در مقابل نیز ۵۱ درصد کشورها در زیر حد متوسط ارائه خدمات الکترونیکی قرار دارند. طبق طبقه‌بندی صورت‌گرفته از سوی سازمان ملل متحد، ایران با درآمدی بیشتر از حد متوسط جزو کشورهای رده متوسط در ارائه خدمات الکترونیکی و توسعه دولت ‌الکترونیکی است. در این تقسیم‌بندی به ایران نمره ۰/۴۶۴۹ از یک داده شده است.

جدول سازمان ملل متحد نشان می‌دهد کشورهای توسعه‌یافته جزو کشورهایی هستند که از نظر پیاده‌سازی دولت ‌الکترونیکی در رده بسیار خوب یا عالی قرار دارند. در این میان می‌توان به استرالیا، کانادا، دانمارک، فرانسه، آلمان و آمریکا اشاره کرد. از میان این کشورها نیز نمره استرالیا بالاتر از سایر کشورهاست. این کشور از نظر توسعه دولت ‌الکترونیکی (E-Government Development index) یا EGDI نمره ۰/۹۱۴۳، که تقریباً برابر یک است، را به خود اختصاص داده. از میان تمامی کشورهای دنیا نیز بریتانیا رتبه اول را در این طبقه‌بندی به خود اختصاص داده و توانسته است نمره ۰/۹۱۹۳ را به دست آورد.

در گزارش سازمان ملل متحد ترکیه از نظر پیاده‌سازی دولت‌ الکترونیکی در وضعیت خوبی قرار دارد و رتبه ۶۸ را به خود اختصاص داده است. این کشور توانسته در رده‌بندی این سازمان نمره‌ای بالاتر از میانگین، یعنی ۰/۵۹ را به دست آورد. از دیگر کشورهای منطقه که مرور رتبه‌شان در این زمینه قابل توجه است، وضعیت کشور ازبکستان است. این کشور نیز جزو کشورهای خوب از نظر وضعیت توسعه‌ای دولت‌ الکترونیکی به شمار می‌آید. این کشور نیز با اختصاص رتبه ۸۱ از میان ۱۹۳ کشور جهان نمره ۰/۵۴۳۴ را به دست آورده است.

اما وضعیت امارات متحده عربی از تمامی این کشورها بهتر است و این کشور حاشیه خلیج ‌فارس جزو کشورهای خیلی خوب از نظر وضعیت دولت ‌الکترونیکی محسوب می‌شود. این کشور با نمره ۰/۷۵۱۵ توانسته کشور بیست و نهم جهان از لحاظ توسعه دولت‌ الکترونیکی شود.

برای رسیدن به نمره EGDI یا توسعه دولت ‌الکترونیکی سازمان ملل متحد وضعیت خدمات‌رسانی آنلاین، زیرساخت‌های مخابراتی و منابع انسانی را بررسی می‌کند.

خدمات‌رسانی آنلاین

گزارش سازمان ملل متحد نشان می‌دهد از سال ۲۰۱۴ تقریباً تمامی کشورها حضور آنلاین در فضای مجازی را تجربه کرده‌اند و برخی از سرویس‌های خود را به صورت آنلاین ارائه می‌دهند. البته تمامی این کشورها از نظر حضور در این فضا در یک درجه قرار ندارند. طبق این گزارش طی دو سال گذشته کشورهای مختلف از نظر ارائه خدمات آنلاین الکترونیکی توسعه و پیشرفت قابل توجهی داشته‌اند. نظرسنجی‌های صورت‌گرفته از سوی این سازمان نشان می‌دهد موارد استفاده از فناوری‌های دیجیتالی مانند اینترنت، تلفن همراه و سایر ابزارهایی که برای نگهداری، مدیریت و اشتراک‌گذاری اطلاعات در این دوره زمانی به کار می‌رود، افزایش یافته‌ است.

هر چند کشورهای مختلف در ارائه خدمات الکترونیکی و حضور آنلاین خود در شبکه‌های بین‌المللی بسیار با سرعت عمل کرده‌اند اما عملکرد ایران چندان مثبت نبوده است. طی دو سال گذشته با وجود تلاشی که دولتمردان برای توسعه دولت ‌الکترونیکی و ارائه خدمات آنلاین کرده‌اند، اما به دلیل محدویت پهنای باند در کشور و کاستی‌هایی که در گذشته در ارائه این خدمات وجود داشته، ایران نتوانسته است به رتبه قابل قبولی از این منظر دست یابد.

نمره‌ای که به ایران در این بخش اختصاص داده شده، ۰/۳۳۳۳ است. این نمره در مقایسه با نمره کشور عراق با توجه به وضعیت سیاسی و اقتصادی این کشور و از آن رو که از نظر رده‌بندی نیز در رتبه پایین‌تری از ایران قرار می‌گیرد، کمی تأثر برانگیز است. این کشور توانسته است نمره ۰/۳۵۵۱ را به دست آورد. هرچند فاصله ایران با عراق از این منظر بسیار کم است اما اگر بخواهیم وضعیت کلی کشور ایران و عراق را با یکدیگر مقایسه کنیم متوجه خواهیم شد که وضعیت ارائه خدمات آنلان در ایران اصلاً در وضعیت مناسبی قرار ندارد.

کشور ترکیه به عنوان شصت و هشتمین کشور از نظر توسعه دولت ‌الکترونیکی از نظر ارائه خدمات و سرویس‌های آنلاین نمره ۰/۶۰۱۴ و امارات متحده عربی به عنوان کشوری که در رده بسیار خوب توسعه دولت ‌الکترونیکی قرار دارد، نمره ۰/۸۹۱۳ را به خود اختصاص داده‌اند.

به نظر می‌رسد اگر ایران می‌خواهد طی یک دوره زمانی چهارساله در این بخش توسعه یابد و به کشور اول منطقه از نظر ارائه خدمات الکترونیکی تبدیل شود، راه طولانی‌ای در پیش دارد و همچنین سرمایه‌گذاری زیادی باید انجام دهد.

زیرساخت و شبکه

یکی از بخش‌هایی که در گزارش سازمان ملل متحد به عنوان بسترساز توسعه خدمات الکترونیکی و ارائه خدمات الکترونیکی بر بستر آنلاین روی آن تاکید شده است، وضعیت زیرساخت شبکه‌ای کشورهاست. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته از سوی سازمان ملل متحد نمره میانگین کشورهای مختلف جهان از این منظر ۰/۳۷۱۱ است. مقایسه قاره‌های مختلف نشان می‌دهد ضعیف‌ترین قاره از نظر وضعیت زیرساخت شبکه‌ای قاره آفریقا است. وضعیت آسیا تقریباً برابر با میانگین جهانی است. نمره‌ای که در این طبقه‌بندی به قاره آفریقا اختصاص یافته، ۰/۳۷۳۰ است و همان‌طور که قابل پیش‌بینی است، نمره اروپا از میانگین جهانی بسیار بالاتر است. نمره اروپا در این بخش ۰/۶۴۳۸ است.

وضعیت ایران در این بخش پایین‌تر از میانگین جهانی است. نمره‌ای که سازمان ملل متحد به ایران اختصاص داده، ۰/۳۵۱۴ است. این نمره میانگینی از وضعیت میزان استفاده از اینترنت، وضعیت تلفن ثابت و همراه و همچنین وضعیت پهنای باند ثابت و همراه کشور است.

طبق گزارش سازمان ملل متحد ضریب نفوذ اینترنت در کشور تقریباً ۳۹/۳۵ درصد جمعیت کشور است، همچنین میزان استفاده از تلفن ثابت در کشور برابر با ۳۸/۹۸ درصد جمعیت است. در این آمار آمده است که ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور ۸۷/۷۹ درصد است. ضریب نفوذ پهنای باند ثابت نیز ۹/۴۶ و ضریب نفوذ همراه برابر با ۲/۵ است. در تمامی این شاخص‌ها نمره کسب‌شده از سوی ایران از میانگین جهانی پایین‌تر است، البته اگر ضریب ‌نفوذ تلفن ثابت را در نظر نگیریم.

در این طبقه‌بندی ترکیه از نظر زیرساخت ارتباطی کشور نمره ۰/۳۷۷۵ است. ضریب نفوذ استفاده از اینترنت در ترکیه بالاتر از ایران و در حدود ۵۱/۰۴ است. مقایسه وضعیت زیرساخت ارتباطی ایران و ترکیه نشان می‌دهد می‌توان با استفاده و بهره‌برداری از زیرساخت ارتباطی فعلی کشور نیز سطح ارائه خدمات را به صورت چشمگیری افزایش داد.

مشارکت الکترونیکی

بسیاری از کشورهای جهان با توجه به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات از آن به عنوان فرصتی برای افزایش میزان مشارکت الکترونیکی مردم استفاده کرده‌اند. گسترش شبکه‌های اجتماعی طی سال‌های گذشته موجب شده است دولتمردان از آن بستر به عنوان ابزاری برای افزایش سطح تعامل با شهروندان و تکمیل مسیر تصمیم‌گیری مشارکتی عمل کنند. طی این سال‌ها تعداد فزاینده‌ای از برنامه‌ها و ابزارهای مشارکت الکترونیکی در بخش‌های مختلف برای پاسخگویی به نیاز شهروندان طراحی شده است و این امر می‌تواند به توسعه اشکال جدید مشارکت بینجامد و شکل جدیدی از مشارکت جمعی بین مردم و دولت با تمرکز بر نیازهای مردم ایجاد کند. در این بخش ابتکار اصلی در دست حکومت مرکزی است، در این دوره زمانی یعنی از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ تمرکز بسیاری از دولت‌ها روی سیاستگذاری برای توسعه خدمات همراه متمرکز شده است چرا که توسعه این بخش می‌تواند به گسترش دموکراسی و مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌های سیاسی بینجامد.

بررسی‌های صورت‌گرفته از سوی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد میزان مشارکت الکترونیکی در ایران بسیار پایین است و صد و چهل و نهمین کشور از میان ۱۹۳ کشور دنیاست. در این بخش به ایران نمره ۰/۲۰۳۴ اختصاص داده شده ‌است. در همین بخش رتبه قطر قابل توجه است، این کشور رتبه ۵۵ را در میان کشورها به خود اختصاص داده و نمره ۰/۶۴۴۱ را از سازمان ملل متحد گرفته است. ترکیه نیز با نمره ۰/۶۲۷۱ در رتبه ۶۱ قرار گرفته است.

از میان کشورهای دنیا فقط دو کشور تووالو و جی‌بوتی هستند که نمره مشارکت الکترونیکی‌شان در گزارش سازمان ملل متحد صفر است.

سرمایه انسانی

یکی از شاخص‌های بررسی‌شده برای رتبه‌بندی کشورها از نظر توسعه دولت‌ الکترونیکی، شاخص سرمایه انسانی است. برای این منظور درصد بزرگسالان باسواد، میزان ثبت‌نام ناخالص برای تحصیل، مدت تحصیل و همچنین میانگین سطح تحصیلات مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد.

یکی از بالاترین نمره‌های ایران در رتبه‌بندی وضعیت دولت ‌الکترونیکی در ایران به شاخص سرمایه انسانی اختصاص دارد. در این بخش نمره ایران ۰/۷۱۰۱ است. این رقم نشان می‌دهد میزان افراد تحصیل‌کرده ایرانی به نسبت بالاست. طبق گزارش سازمان ملل متحد ۸۶/۸۵ درصد جمعیت بزرگسال ایران باسواد هستند. همچنین میزان ثبت‌نام ناخالص برای تحصیل در سال ۲۰۱۶ نیز رقم ۸۶/۹۶ درصد اعلام شده است.

گزارش دوسالانه وضعیت دولت‌ الکترونیکی در جهان به صورت دوره‌ای و مرتب از سال ۲۰۰۱ توسط دپارتمان اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد تهیه شده و در هر دوره نگاه توسعه‌ای کشورها در بخش توسعه دولت ‌الکترونیکی را مشخص می‌کند. در گزارش سال ۲۰۱۶ این سازمان مشخص شده روند جدید دولت ‌الکترونیکی طی این سال‌ها به سمت ارائه خدمات عمومی و یکپارچه آنلاین است. همچنین کشورها تلاش کرده‌اند امکان دسترسی به اطلاعات را به صورت آنلاین برای شهروندان خود فراهم کنند. این بخش از فعالیت کشورها یکی از اهداف اصلی توسعه پایدار سازمان ملل متحد است. بررسی‌های این سازمان نشان می‌دهد هر چه کشورها زیرساخت مناسب‌تری برای دسترسی مردم به اطلاعات را فراهم کنند، در عمل زیرساخت نوآوری را در کشور خود فراهم کرده‌اند و این فعالیت آنان به درک و ایجاد ایده‌های جدید منجر خواهد شد.

---

منبع : پیوست شماره 42 / نسا ساداتی