جریان شناسی غلو

یکی از جریان های معاصر ائمه اطهار علیهم السلام، اندیشه و جریان غلو آمیزی بود که در محبت و دوستی خاندان اهل بیت افراط فراوان می کردند. معصومان نیز به فراخور شرایط با این جریان برخورد می کردند.

فرآوری: محمد باعزم - بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

چنان که در تاریخ ادیان و نیز در آیات قرآن کریم آمده است، در ادیان پیش از اسلام نیز غلو وجود داشته است. نمونه‌هایی از این غلوها عبارتند از پرستش حیوانات مختلف یا پرستش فرعون در مصر قدیم، پرستش ارواح پیشینیان در چین باستان، پرستش امپراطور در ژاپن، بت‌پرستی و پرستش موجوداتی همچون آفتاب، ماه و ستارگان توسط اعراب جاهلی و خدا دانستن مسیح.

در ملل و نحل، غلوّ به ائمه اهل بیت اختصاص یافته و در معنای به حد نبوت یا خدایی رساندن آنان به کار رفته است. از این روی، هر گاه واژۀ «غلات» در ملل و نحل بدون قرینه به کار برود، منظور از آن افراد یا فرقه‌هایی هستند که به خدایی امامان شیعه یا حلول روح خدایی در آنان اعتقاد داشته‌اند.

در روایت نگاری های اسلامی معنای غلو از زبان پیامبر اسلام این گونه بیان شده است:لا ترفعونی فوق حقّی، فإنّ اللَّه تبارك تعالى اتّخذنی عبداً قبل أن یتّخذنی نبیّاً؛مرا بیش از آن چه هستم بالاتر نبرید؛ چرا كه خداى تعالى پیش از آن كه مرا به پیامبرى برگزیند، به بندگى برگزیده است.

اندیشه غلو در میان مردم از همان ابتدای بعثت پیامبر اسلام وجود داشته است. شاید بتوان یکی از دلایل آن را نحوه تعامل اخلاقی معصومین و به طور خاص پیامبر اسلام که به عنوان خلق عظیم شناخته می شوند، دانست که این امر باعث گشت تا برخی از مردم در احوالات ایشان زیاده روی و افراط کنند.

پس از درگذشت پیامبر گرامى (صلى الله علیه وآله وسلم) گروههایى درباره آن حضرت و پیشوایان معصوم، از مرز حق تجاوز كرده و مقاماتى را براى آنان قائل شدند كه از آن خداست. از این جهت آنان غالى یا غالیان نامیده شدند كه از مرز حق تجاوز كردند.

در بعضی از روایات شیعه، جهل و ناآگاهی مردم یکی از علل غلو شمرده شده است. امام رضا(علیه السلام) فرموده است:

بعضی از مردم ساده‌دل، معجزات و کرامات فراوانی از ائمه(علیهم السلام) مشاهده می‌کردند و چون نمونۀ آنها را از مردم عادی ندیده بودند، تصور می‌کردند که حتما صاحب این معجزات دارای مقامی برتر از مقام بشری است و به این ترتیب، به خدایی ائمه یا حلول روح خدایی در آنان قائل می‌شدند.

علامه مجلسى مى گوید:غلو درباره  پیامبر و پیشوایان این است كه آنها را خدا بنامیم یا در عبادت و پرستش شریك خدا بینگاریم، و یا آفرینش و روزى را از آن آنها بدانیم، ویا معتقد شویم خدا در آنها حلول كرده است و یا بگوییم آنان بدون الهام از جانب خدا از غیب آگاهند، ویا امامان  را پیامبر بیندیشیم، یا تصور كنیم كه شناخت و معرفتِ آنان، ما را از هر نوع عبادت خدا بى نیاز مى سازد وتكالیف را از ما بر مى دارد

شیخ مفید مى گوید:غالیان گروههایى هستند كه به اسلام  تظاهر نموده ولى براى امیر مؤمنان  و پیشوایان از فرزندان او، الوهیت ونبوت ثابت نموده اند، و آنان را با صفاتى معرفى كرده اند كه از مرز حقیقت فراتر است.

این جنبه از نگاه مردم در جامعه شناسی، ناشی از فرهنگی است که افراد به یک قدرت ماورایی توجه دارند و با توجه به سختی هایی که در زندگی می کشند انتطار دارند تا آن قدرت ماورایی در بخش های مختلف زندگی ایشان نفوذ و سیطره داشته باشند. این امر هنگامی که با شخصیت بزرگ معصومین گره می خورد باعث به وجود آمدن اندیشه غلو در میان افراد می شود.

منابع:
1. دانشنامه اهل بیت
2. پایگاه اطلاع رسانی آیت الله میلانی