هنر در سال 95

سال ٩٥ با تمام فراز و نشیبش تمام شد. اما مهمترین رخدادهای حوزه هنر چه بود؟

سال که گذشت برای حوزه هنر، سالی  پرحاشیه بود. در این نوشتار قصد داریم به چند اتفاق مهم که در این سال حادث شد بپردازیم:

سال نود و پنج علی رغم دستاوردهای سیاسی مانند برجام، نتوانست در حوزه اقتصاد رونق بخش باشد. متاسفانه سالهای تحریم تاثیر خود را بر تمامی سطوح جامعه خصوصا حوزه فرهنگ و هنر گذاشته است. اختصاص بوجه کم به حوزه فرهنگ نسبت به کشورهای توسعه یافته، در حالی که بیشتر همان بوجه اندک نیز صرف پرداخت هزینه هایی مانند حقوق و... می شود سبب شده برنامه های توسعه فرهنگی با مشکلی جدیدی مواجه باشد.

با این حال سال ٩٥ حوزه هنر پر از اخبار و اتفاقات تلخ و شیرین بود؛ ابتدا یادی کنیم از بزرگان و هنرمندانی که از سال جدید دیگر در میان ما نیستند.

هنرمندانی که رفتند

متاسفانه در سال ٩٥ بسیاری از هنرمندان خوب و سرشناس ایران از میانمان پر کشیدند؛ اساتید و هنرمندانی که شاید هیچ گاه جای خالی آنها پر نشود هرچند یادشان همیشه زنده و هنرشان همواره مایه افتخار هر ایرانی خواهد بود.

هنرمندی چون پرویز کلانتری، که چهره ای شناخته شده و جهانی در حوزه نقاشی بود و پس از یک دوره بیماری درگذشت اما چهره بشاش و مهربانش همیشه در خاطرمان می ماند.

و بزرگی چون عباس کیارستمی، عکاس، فیلم ساز و کارگردان بین المللی بر اثر یک سهل انگاری پزشکی به ناگاه پرکشید و همه را در شک و بهت فرو بُرد، شاید عزیزترین هنرمندان درگذشته 95باشد.

هنرمندان دیگر حوزه تجسمی که دارفانی را وداع گفتند عبارت بودند از اصغر بیچاره، محمد رفیع ضیایی، ضیاء الدین جاوید، فرامرز قهرمانی فر، نشان تانیک، علی اصغر شعرباف، علی اکبر صارمی و طلیعه کامران.

اما بیشترین اساتید و هنرمندانی که درگذشتند از حوزه موسیقی بودند: اساتیدی چون مصطفی کمال پورتراب، فرهنگ شریف، حبیب محبیان، آشیق مسیح رضایی، مجید نجاهی،مسعود زنگنه، محمدابراهیم شریف زاده و استاد علی محمد بلوچ و استاد سید مظفر بشیری که هنر و صدای سازشان بی تکرار خواهند ماند.

همچنین استاد سلیم موذن زاده نیز با آن صدای ملکوتی دیگر در میان ما نیست.

خبر درگذشت افشین یداللهی، ترانه سرا و شاعر برخی از معروفترین تیتراژهای تلویزیونی، آن هم  در واپسین روزهای سال و پس از فوت ناگهانی علی معلم، شوکی دیگر به جامعه هنر و فرهنگ کشور بود.

استعفای علی جنتی و روی کار آمدن سید رضا صالحی امیری

شاید جنجالی ترین خبر در حوزه فرهنگ و هنر، خبر استعفای علی جنتی وزیر وزارت فرهنگ و ارشاد بود. این استعفا از آن روی جنجالی شد که شمارش معکوس برای تغییر دولت آغاز شده است و چه الزامی برای تعویض وزیری که با همه فشارها از سوی مخالفان، همیشه از سوی رئیس جمهور حمایت می شد، بود؟!

شاید بتوان "ضعف عملکرد" وزیر ارشاد را به طور کلی دلیل این استعفا دانست. انتشار مقاله جنجالی «روزنامه بهار» در خصوص واقعه غدیر خم، خوانندگی زنان و آنچه «ترویج اباحه‌گری» خوانده شد، موضوع صدور مجوز اکران برای فیلم «قصه‌ها»ی رخشان بنی‌اعتماد و هفت فیلم دیگر که در نهایت چهار فیلمِ «قصه‌ها»، «گس»، «پاداش» و «نقش نگار» اکران عمومی را تجربه کردند و «خانه پدری» هم تنها پس از 24 ساعت با سالن‌های نمایش خداحافظی کرد، عدم توانایی جنتی در قانع کردن نمایندگان مجلس درباره «محدودیت مطبوعات در انتشار اخبار مربوط به کرسنت» ، اکران فیلم «رستاخیز» ساخته احمدرضا درویش و توقف نمایشش در همان روز و واکنش روحانیون و مراجع تقلید به نمایش چهره حضرت عباس، توهین یک روزنامه به هنرمندان حوزه سینما در جنش حافظ، لغو پی‌درپی کنسرت‌ها در تهران و شهرستان‌ها با دلایل مختلف، از تقارن با ایام عزاداری گرفته تا تشییع پیکر شهدا، از تقدس مشهد گرفته تا جنجالی که بر سر یک هم سرایی در قم صورت گرفت و جنتی آن را فشارهای غیررسمی خواند، اشتباه خواندن صدور پروانه ساخت و نمایش فیلم «50 کیلو آلبالو» و در نهایت دستور به توقف اکران این فیلم ، همه و همه نشانگر نوعی عدم مدیریت صحیح از سوی علی جنتی است.

به هر ترتیب در واپسین روزهای مهر ماه علی جنتی طی نامه ای استعفای خود را به دکتر روحانی اعلام کرد و پس از وی، رئیس جمهور دکتر سیر رضا صالحی امیری را که پیش از آن در سمت ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی در دولت فعال بود، به عنوان وزیر ارشاد به صحن مجلس معرفی کرد وایشان در ١١ آبان ماه ٩٥ ، با کسب ١٨٠ رای اعتماد، به طور رسمی آغاز به کار کرد.

موفقیت در مارکت هنر

با آنکه عدم لغو تحریم ها، سبب شده در سالهای اخیر رکود همچنان بر تمامی سطوم غالب باشه اما برگزاری موفق حراج تهران نشان داد که پتانسیل مارکت هنر در ایران بسیار بالاست. امسال حراج تهران در پنجمین سال برپایی خود تغییرات خاصی در برنامه خود داد. بر خلاف سال های گذشته، حراج ٩٥ در دو بخش اجرا شد: بخش اول در خرداد ماه اجرا شد که به ارائه آثار کلاسیک و مدرن ایران پرداخت و توانست به رقم فروش ۲۵۷,۸۷۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال دست یابد. بخش دوم حراج در دی ماه برگزار شد که تنها آثار نقاشی، عکاسی و مجسمه سازی معاصر خصوصا جوانان ایرانی را شامل می شد و در کل ۱۲۳,۴۴۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال فروش داشت.

در سطح بین المللی نیز، مارکت هنر ایران خوش درخشید و در بیست و یکمین دوره حراج سالانه کریستیز دوبی 39 اثر از 41 اثر ارائه شده ایرانی به فروش رسیدند.

لغو ارسال آثار موزه هنرهای معاصر به آلمان

در دوران وزارت علی جنتی، گمانه زنی هایی در مورد ارسال گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به آلمان صورت پذیرفت که از سوی هنرمندان، منتقدین و فعالان حوزه هنر با واکنشی جدی روبه رو شد. آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر که در دوران پهلوی از معتبرترین حراجی های بین المللی خریداری شد، یکی از گنجینه های پرارزش و کم نظیر موجود در ایران است.

توضیح آن که بنیاد میراث فرهنگی پروس پاییز سال ٩٤ با موزه هنرهای معاصر تهران تفاهمنامه‌ای را برای نمایش برخی از آثار این موزه در برلین به امضا رساند . متعاقب این امر مسئولان موزه هنرهای معاصر تهران اعلام کردند که ۶۰ اثر از گنجینه این موزه را که شامل ۳۰ اثر مدرن از هنرمندان خارجی و ۳۰ اثر از هنرمندان ایرانی می‌شود در شهرهای رم و برلین به نمایش می‌گذارند، اما این مساله با اعتراض برخی هنرمندان نقاش در ایران مواجه شد که ماجرا را «پرابهام» می‌خواندند و خواستار ارائه ضمانت‌نامه «برای بازگشت به موقع، صحیح، سالم و اصل همه آثار» بودند.

با آنکه آلمانی ها بارها در مورد بیمه بودن آثار و بازگشت قطعی آنها در کمال صحت و سلامت به ایران تاکید کردند اما  دلواپسی فعالان حوزه هنر برطرف نشد. امری که در نهایت موجب شد وزیر  جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی، آقای صالحی امیری دستور توقف روند ارسال این آثار به خارج از کشور را بدهد.

بیماری استاد آواز ایران

نوروز ٩٥ با پیامی تصویری از استاد محمدرضا شجریان آغاز شد که نوروز را به ایرانیان و دوستداران خود تبریک می گفت. اما وضعیت استاد با موهای تراشیده، اضطراب و نگرانی را به تمامی ایرانیان وارد ساخت و خبر از بیماری ای جدی می داد. متاسفانه  خسروی آواز ایران به سرطان کلیه دچار شده بود.

تکاپوی ایجاد شده در میان مردم سبب شد خانواده استاد، از آن پس لحظه به لحظه خبر سلامتی و روند بهبودی ایشان را از طریق خبرگزاری های مختلف و شبکه های اجتماعی اطلاع رسانی کنند. استاد شجریان که برای معالجه به امریکا رفته بودند با پیگیری فعالان حوزه فرهنگ و وزارت ارشاد در نهایت به ایران منتقل شدند و دولت نیز تلاش نمود تا راحتی نسبی در خانه ایشان برای طول درمان فراهم آورد. در آخرین روزهای سال نیز پسر بزرگ استاد، خواننده جوان و خوش صدا همایون شجریان در پست اینستاگرامی خود اخبار خوشی از مثبت بودن روند درمانی پدر دادند قلب ایرانیان را شاد کردند.

فاجعه پلاسکو و واکنش حوزه هنر

آتش سوزی در اولین برج تجاری تهران، ساختمان پلاسکو و در پی آن شجاعت بی مانند و مثال زدنی آتش نشانان دلیر میهنمان، که منجر به شهادت ١٦تن از آنها شد، جامعه ایران را در غم فرو برد. همه مردم ایران تلاش کردند تا با خانواده بازماندگان و کاسبان مال باخته کمال همدردی را داشته باشند. جامعه هنر نیز از این روند مستثنا نبود.

از همان اولین ساعات ظهر پنج شنبه، ٣٠ دی ماه که ساختمان پلاسکو فروریخت،بسیاری از هنرمندان حوزه تئاتر، موسیقی، سینما، تجسمی و.. در پست ها اینستاگرامی خود این حادثه عظیم را تسلیت گفتند و اظهار تاسف کردند. به دلیل همزمانی این فاجعه با اختتامیه جشنواره موسیقی فجر، خوانندگان آن شب، حضار را به سکوت دعوت کردند و تلاش نمودند یاد دلاورمردان آتش نشان را گرامی دارند. در ادامه تمامی اجراهای به صحنه رفته در ششمین روز از برگزاری سی و دومین جشنواره موسیقی فجر به حادثه دیدگان مجتمع تجاری پلاسکو تهران تقدیم شد.

پس از آن برخی خوانندگان جوان قطعه ای را برای درگذشتگان پلاسکو منتشر کردند؛ شهرام ناظری قطعه "ناگفته ها"، «به این آتش برس»با صدای حامد زمانی و «به سوی تو»  عماد طالب‌زاده، قطعه اذان با صدای بنیامین بهادری، "تو مرد روزای سختی رفیق" بهروز درخشانی، بابا برمیگرده لالا منتظر نشسته با صدای سید سجاد موسوی، "آتیش که میگیره یه جا" محسن وجدانی، مردان بی ادعا با صدای آرش رضوی، "آتش نشان" مرتضی گلی ، "با اینکه لبخندت پر از عشقه" سامیار سعیدی و... برخی از انبوه آهنگهایی است که برای این عزیزان خوانده شد.

سکوت ایستاده نقاشان برای آتش‌نشانان در اختتامیه دامون فر، شب غم‌آلود و تلخ افتتاحیه گالری‌ها در سوگ قهرمانان پلاسکو که با روشن کردن شمع و گلهایی با روبانهای سیاه همراه بود، نقاشی حسن روح الامین در مورد پلاسکو، آثار گرافیستها بر اساس تلفیق آرم آتش نشانی با فاجعه پلاسکو و رشادت این قهرمانان، آثار کاریکاتوریست ها، پوسترهای گرافیکی و ... همه نشان از تاثیر و تاثری بود که جامعه هنری از این فاجعه بروز داد.

برخی گالری ها مانند گالری خط سفید با برپایی نمایشگاهی تلاش نمودند با اختصاص عواید فروش آثار به خانواده آسیب دهنده، سهمی در ابراز همدردی با ایشان داشته باشند.

کسب جوایز بین المللی

در سال ٩٥ برخی از هنرمندان ایرانی موفق به اخذ جوایزی در سطح بین المللی شدند که چهره ایران را به عنوان یک کشور بافرهنگ در جهان نشان می دهد.

مهمترین جایزه، اخذ جایزه گرمی توسط کیوان کلهر بود. گروه جاده ابریشم در فیسیوال سال ٢٠١٧ توانست این جایزه را از آن خود کند. کیوان کلهر نوازنده کمانچه چیره دست ایرانی عضو این گروه است. وی توانست پس از سالها تندیس طلایی گرامافون شکل گرمی را به دست بیاورد و افتخاری دیگر را برای ایران به ثبت برساند. این واقعه از آن رو حائز اهمیت است که پیش از این تنها استاد محمدرضا شجریان و حسین علیزاده برای آلبوم‌های «فریاد» و «بی تو» به سر نمی‌شود، کاندیدای دریافت جایزه گرمی شده بودند و هیچ موزیسین ایرانی موفق به کسب این جایزه نشده بود اما کیوان کلهر طلسم آن را شکست.

همچنین مهدی مهدیان و تورج صابری‌وند هر کدام برنده یک نشان نقره‌ای گرافیک آمریکا شدند. همچنین مهدی مهدیان  «جایزه ویژه» دوسالانه جهانی پوستر مکزیک 2016 را از آن خود کرد.