شهرِ علم، جهاد و بصیرت «جایگاه شهر قم به روایت رهبر انقلاب»

پایگاه اطلاع رسانی KHAMENEI.IR به مناسبت فرارسیدن سالروز قیام مردم قم در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۵۶، گزیده ای از بیانات رهبر انقلاب اسلامی درباره جایگاه تاریخی-مذهبی شهر قم و نقش آفرینی مردمِ آن در انقلاب اسلامی را منتشر می کند.

قم شهر علم است، شهر جهاد است، شهر بصیرت است. بصیرت مردم قم یکی از آن نکات بسیار مهمی است که در طول این سی و چند سال همواره خود را نشان داده است. جالب است که پیدایش شهر قم هم ناشی بود از یک حرکت جهادی و توأم با بصیرت. یعنی خاندان اشعریون که آمدند این منطقه را محل سکونت خودشان قرار دادند، در واقع اینجا را پایگاهی کردند برای نشر معارف اهل بیت (علیهم السّلام)؛ یک مجاهدت فرهنگی را در اینجا شروع کردند. اشعریون قبل از آنکه به قم بیایند، جهاد در میدان نبرد هم انجام داده بودند؛ جهاد نظامی هم کرده بودند؛ بزرگِ اشعریون در رکاب جناب زیدبن علی (علیهماالسّلام) مبارزه کرده بود؛ لذا بود که حجاج بن یوسف بر اینها خشم گرفت و اینها مجبور شدند بیایند و این منطقه را با تلاش خود، با بصیرت خود، با دانش خود، منطقه ی علم قرار بدهند. همین هم موجب شد که حضرت فاطمه ی معصومه (سلام الله علیها) وقتی به این ناحیه رسیدند، اظهار تمایل کردند که به قم بیایند؛ به خاطرِ بودن همین بزرگان اشعریون. آنها رفتند از حضرت استقبال کردند، حضرت را به این شهر آوردند و این بارگاه نورانی از آن روز و از بعد از وفات این بزرگوار در این شهر نورافشانی میکند. مردم قم که پدید آورنده ی این حرکت عظیم فرهنگی بودند، از آن روز پایگاه معارف اهل بیت را در این شهر تشکیل دادند و صدها عالم، محدث، مفسر و مبیّن احکام اسلامی و قرآنی را به شرق و غرب دنیای اسلام فرستادند. از قم، علم به اقصای خراسان و اقصای عراق و شامات رفت. این، بصیرت آن روزِ مردم قم است؛ که پیدایش قم بر اساس جهاد و بصیرت شد.[1]

نقش بی بدیل حضرت معصومه(سلام الله علیها)

بدون تردید نقش حضرت معصومه (سلام الله علیها) در قم شدن قم و عظمت یافتن این شهر عریقِ مذهبی تاریخی، یک نقش ما لا کلام فیه است. این بانوی بزرگوار، این دختر جوانِ تربیت شده ی دامان اهل بیت پیغمبر، با حرکت خود در جمع یاران و اصحاب و دوستان ائمه (علیهم السّلام) و عبور از شهرهای مختلف و پاشیدن بذر معرفت و ولایت در طول مسیر در میان مردم و بعد رسیدن به این منطقه و فرود آمدن در قم، موجب شده است که این شهر به عنوان پایگاه اصلی معارف اهل بیت (علیهم السّلام) در آن دوره ی ظلمانی و تاریکِ حکومت جباران بدرخشد و پایگاهی بشود که انوار علم و انوار معارف اهل بیت را به سراسر دنیای اسلام از شرق و غرب منتقل کند.[2]

قطب زیارتی و معنوی

اینجا قطب زیارتی و معنوی است؛ اینجا حرم حضرت معصومه، این بارگاه باشکوه قرار دارد؛ مسجد جمکران در اینجا بنا شده است؛ حرم امامزاده های گوناگون در این شهر واقع شده است؛ که هر یک از این امامزاده هائی که در خیابانهای قم مدفون هستند، اگر در هر شهری بودند، مرکز و محور آن شهر قرار میگرفتند. اینها همه ظرفیتهای ملی و بین المللی و کارکردهای این شهر مقدس است.[3]

تشکیل اوّلین حوزه علمیه انحصاری تشیّع

بعضی از شهرها مثل کوفه یا مدینه، قبل از قم بلد اهل بیت بودند؛ لیکن دشمنان اهل بیت، این خصوصیّت را از آنها سلب کردند؛ اما شهر قم از همان زمانی که اشعریّون و بقیه ی رجال و اعیان محدّثان و علمای بزرگ، اوّلین حوزه ی علمیه ی مهم و انحصاری تشیّع را در آن تشکیل دادند، در دنیای اسلام به این جهت شهرت پیدا کرد. لذا شما می بینید در آن زمان، از اطراف و اکناف عالم اسلام، کسانی راه افتادند و آمدند در قم ساکن شدند. شاگردان بسیاری از محدّثان معروف و از جمله تلامذه ی «یونس بن عبدالرّحمن» و «ابراهیم بن هاشم» از کوفه به سمت قم عزیمت کردند و در این شهر ساکن شدند. قبل از این که آنها هم بیایند، محدّثان زیادی در این جا بودند.[4]

بزرگانی از قبیل شیخ کلینی و شیخ صدوق و دیگران بهره مندان از این چشمه ی فیض بوده اند، که آثار آنها نگهدارنده ی معارف اهل بیت (علیهم السلام) در طول قرنهای متمادی بوده است.[5]

پایتخت فکری و علمی دنیای اسلام

قم مرکز و پایتخت فکری و علمی دنیای اسلام است. از زمان ورود مرحوم آیت الله حائری به قم سال۱۳۴۰ قمری این شهر به مرکز اصلی علمی عالم اسلام و تشیع تبدیل شد و بعد در زمان مرحوم آیت الله بروجردی به اوج خود رسید؛ و محصول آن دوره ها پیدایش شخصیت عظیم القدر و کم نظیری مثل امام بزرگوار بود.[6]

شاید در دنیا کمتر شهری سراغ داریم، شاید هم سراغ نداریم که این تعداد عظیم، انسانهای دنبال فراگیری دانش دین و معرفت و معنویت و سلوک جمعی، از زن و مرد مشغول تلاش و کار باشند و شب و روز مجاهدت معنوی و علمی و فرهنگی کنند.[7]

اتصال نهضت روحانیت به جامعه

نقشهای مؤثر و ماندگاری را مردم قم در این مقطع [عاشورای سال ۴۲ و پانزده خرداد] به وجود آوردند. روز عاشورا در همین مدرسه ی فیضیه مردم قم جمع شدند، فریاد و غریو امام را شنیدند، جانهاشان را لبریز کردند و دو روز بعد که خبر دستگیری امام بزرگوار را شنیدند، در صحن مطهر اجتماع کردند. این حرکت عظیم آنها موجب شد که نهضت روحانیت به رهبری امام بزرگوارمان در حصار حوزه محبوس و محصور نماند؛ بیاید وارد جامعه شود. پیشرو این کار، قمیها بودند و این کار بزرگ را انجام دادند.[8]

شروع حرکت انقلاب اسلامی با حادثه ۱۹ دی

حادثه ی نوزدهم دی یک مقطع تاریخی در زندگی سیاسی ملت ایران است. قهرمان این حادثه هم مردم قم هستند؛ اعم از جوانان پرشور و مردم مومن در آن شهر و حوزه ی کهن علمیه ی جوان شده که نقش خود را به معنای حقیقی کلمه، آن روز و پس از آن روز ایفا کرد. مسئله هم به طور خلاصه این بود که ملت ایران از فشار دیکتاتوری رژیم دست نشانده از یک طرف، فشار زندگی از یک طرف، فشار تحمیل فرهنگ فساد از یک طرف، و سلطه ی خارجی و به طور مشخص عوامل و عناصر امریکایی از یک طرف، به ستوه آمده بود. این خشم عمومی و این انگیزه ی عمومی از ایمان مذهبی ملت ایران به طور کامل سیراب شد و معنا پیدا کرد. این خشم عمومی، خشم کور نبود؛ انگیزه ی تعریف نشده نبود؛ مردم می فهمیدند که چه می خواهند و چه کار می خواهند بکنند؛ و این بر اثر تعلیمات اسلامی بود. حرکت طلاب جوان و فضلای وزین به دنبال رهبری بی نظیر امام بزرگوار در طول سالهای متمادی این خودآگاهی را در ملت ایران به وجود آورده بود که این وضعیت برای یک ملت و یک کشور مایه ی سرافکندگی است؛ و این وضعیت قابل تغییر یافتن است؛ و فقط هم به دست خود مردم ممکن است تغییر پیدا کند. این را مردم به درستی فهمیده بودند. خشم عمومی در همه جای ایران گسترده بود؛ منتها مثل همه ی حوادث دیگر لازم بود نقطه ی آغازینی به وجود بیاید؛ قهرمانی پا وسط میدان بگذارد و شروع کند. این شروع کننده، مردم قم و حوزه ی علمیه ی قم بودند؛ اهمیت قضیه اینجاست.[9]

شکست توطئه تبدیلِ قم به آنتی تز انقلاب

از سالهای آخر دهه ی اول انقلاب به بعد، دشمنان انقلاب و جبهه ی دشمن با استفاده از کارشناس های ایرانی یک سیاستی را طراحی کردند و آن سیاست این بود که از قم آنتی تز انقلاب درست کنند. همان طور که انقلاب از قم جوشید، یک ضد انقلاب هم از قم به وجود بیاورند. قم حوزه ی روحانیت است... لذا سعی کردند در قم زمینه ی فتنه را فراهم کنند. من چون نمیخواهم از کسی اسم بیاورم، اسم نمی آورم و عبور میکنم. در همان سال ۵۸ و ۵۹، هم مردم قم، هم مردم تبریز حماسه آفریدند؛ نه فقط حماسه ی آمدن توی میدان و مشت گره کردن، بلکه حماسه ی معنوی، حماسه ی شعور، حماسه ی تحلیل درست. بعد از رحلت امام هم به شکل دیگری همین اتفاق در قم افتاد. اینجا هم مخالفین و دشمنان طراحی کرده بودند که بتوانند این آنتی تز را در اینجا به وجود بیاورند. اگر قمیها غافل بودند، اگر جوانهای قم از تحلیل عاجز بودند، اگر آن هوشمندی لازم را نمیداشتند، مشکلات بیش از اینها میشد.[10]

پی نوشت ها

[1] بیانات در اجتماع بزرگ مردم قم ۱۳۸۹/۰۷/۲۷

[2] بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم ۱۳۸۹/۰۷/۲۹

[3] بیانات در اجتماع بزرگ مردم قم ۱۳۸۹/۰۷/۲۷

[4] بیانات در دیدار روحانیون، طلاّب و مردم شهر قم ۱۳۷۴/۰۹/۱۳

[5] بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم ۱۳۸۹/۰۷/۲۹

[6] بیانات در دیدار جمعی از مردم قم در سالروز قیام ۱۹ دی ۱۳۷۹/۱۰/۱۹

[7] بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم ۱۳۸۹/۰۷/۲۹

[8] بیانات در اجتماع بزرگ مردم قم ۱۳۸۹/۰۷/۲۷

[9] بیانات در دیدار مردم قم ۱۳۸۳/۱۰/۱۹

[10] بیانات در دیدار دانشجویان و جوانان استان قم ۱۳۸۹/۰۸/۰۴

منبع : دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ای