چه همنشین بدی!!
پیامبر صلى الله علیه و آله: كمال دلیرى آن است كه كسى خشمگین شود و خشمش شدّت گیرد و چهره اش سرخ شود و موهایش بلرزد، امّا بر خشم خود چیره گردد. (نهج الفصاحه ص 549 ، ح 1872)
فرآوری: آمنه اسفندیاری ـ بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
یکی از رذایل اخلاقی که در آموزه های دینی بسیار مذموم شناخته شده خشم و غضب است. که اگر از کنترل ما خارج شود مانند حادثه ای ویرانگر همه چیز را از بین می برد. و نتایج ناگوارش برای ما جز بدبختی و پشیمانی چیزی نیست. بنابراین اگر ما میخواهیم محبوب ایزد منان باشیم باید خشم خود را کنترل کنیم، قرآن شریف در آیه ی 83 و 84 از سوره یوسف، در آیه‌ی 58 از سوره نمل و در آیة 37 از سوره شوری، در مورد فرو بردن خشم و پیشگیری آن تشویق می‌كند. روایات بسیاری در راستای پیشگیری و درمان خشم و عصبانیت وارد شده است كه در همین نوشتار به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.
نتایج و پیامدهای ناگوار خشم
1. تیرگی عقل: تا زمام امور انسان، در اختیار عقل است، جز در مسیر مصلحت خویش گام بر نمی‌دارد، لیكن افراط در خشم، چراغ نورانی عقل را تیره و بی‌فروغ می‌سازد و انسان، بی چون و چرا در خط فرمان نیروی بی‌شعور خشم می‌گذارد و دیگر مصلحتی نمی‌بیند تا به سویش گام بردارد. امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: «خشم خردها را تباه می‌كند و آدمی را از مسیر درست دور می‌سازد» (محمدی ری شهری، محمد، میزان الحكمة، ج 9، حدیث 15010)
2. ویرانگری و تبهكاری: اگر انسان خشمگینی را كه لجام عقل را گسیخته و سراپای وجودش را آتش غضب مشتعل ساخته، به دیوانه‌ای زنجیری یا درنده‌ای وحشی تشبیه كنیم، گزاف نگفته‌ایم. او نه گوش شنوایی دارد كه نصیحت و سخن حق در آن نفوذ كند و نه چشم بینا و واقع بینی دارد كه راه را از بی‌راهه تشخیص دهد و نه فكر روشنی دارد كه قدرت دسته بندی امور جزیی و استنتاج عقلی را از آنها داشته باشد.
او هر كه و هر چه را كه مانعی بر سر راه خواهش‌های كور و دور از منطق خود بیاید، آسیب رساند، و ویران می‌كند. حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: «خشم شدید، منطق را تغییر می‌دهد، ارتباط اجزای استدلال را قطع و موجب پراكندگی فهم و فكر می‌شود» (مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 71، ص 428) امام علی علیه السلام فرمودند: خشم، آتشی فروزان است. هر كس خشم خود را فرو خورد، این آتش را خاموش كرده است و هر كس جلو آن را رها كند، پیش از هر كس خود در آتش آن میسوزد. «غرر الحكم، ح1787»
3. پشیمانی: به تدریج با فرو نشستن شعله‌های خشم، دیدگان خود به روشنی می‌گراید، قدرت تفكر و اندیشه فرد به كار می‌افتد و آن چه را كه در دوره كوتاه تسلط خشم، بر او گذشته به ارزیابی می‌نشیند. سخنان زشت، نسبت‌های ناروا، پرده‌دری‌ها، خارج شدن از چارچوب فضایل انسانی، ارتكاب جرم، جنایت جبران ناپذیر و... تصویر زشتی برای همیشه در ذهنش به جا می‌گذارد، تصویری كه اگر محكمه قاضی و مجازاتی هم در كار نباشد، یادآوری آن پیوسته او را عذاب خواهد داد كه: «چرا چنین كردم؟!... ای كاش بر خود مسلط بودم و... او پشیمان است و افسوس می‌خورد، ولی دیگر پشیمانی سودی ندارد. از همین روست كه امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: «ایّاك و الغضَبَ فاوّلُهُ جنُونٌ و اخرهُ ندمٌ؛ از خشم دوری كن كه آغازش دیوانگی و پایانش پشیمانی است.» (میزان الحكمة، ج 9، حدیث 15008)
خشم در آیینه ی روایات:
1ـ امام علی علیه السلام فرمودند: خشم، آتشی فروزان است. هر كس خشم خود را فرو خورد، این آتش را خاموش كرده است و هر كس جلو آن را رها كند، پیش از هر كس خود در آتش آن میسوزد. «غرر الحكم، ح1787»
2ـ امام صادق علیه السلام فرمود: كسی كه مالك خشم خود نباشد، مالك عقل خود نیست. «الكافی، ج 2، ص 305»
3ـ امام علی علیه السلام فرمود: هر كه خشم و شهوتش بر او چیره شود، در جایگاه ستوران (و چهار پایان) است. «غرر الحكم، ح 8756»
4ـ امام علی علیه السلام فرمود: بد همنشینی است خشم، عیبها را برملا می‌كند، شر و بدی را نزدیك میآورد و خوبی را دور میگرداند. «غرر الحكم، ح 4417»
5ـ امام علی علیه السلام فرمود: خویشتنداری به هنگام بروز خشم، (انسان را) از افتادن در ورطههای هلاكت مصون میدارد. «غرر الحكم، ح 5931»
6ـ امام على علیه السلام: خشم هم نشین بسیار بدى است: عیب ها را آشكار، بدى ها را نزدیك و خوبى ها را دور مى كند. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 302 ، ح 6893)
امام صادق علیه السلام فرمود: كسی كه مالك خشم خود نباشد، مالك عقل خود نیست. «الكافی، ج 2، ص 305»
كنترل خشم
روزی یكی از بستگان امام سجاد (علیه السلام) در حضور جمعی ، بر سر موضوعی بر امام سجاد (علیه السلام) سخنان نامناسب گفت . امام سجاد (علیه السلام) سكوت كرد، سپس آن شخص رفت ، امام سجاد (علیه السلام) به حاضران فرمود: آنچه را این مرد گفت ، شنیدید، و من دوست دارم كه همراه من بیایید و نزد او برویم ، تا جواب او را بدهم و شما بشنوید. حاضران، موافقت كردند، امام سجاد (علیه السلام) با آنها رهسپار شدند، در راه مكرر می فرمود و الكاظمین الغیظ (از صفات پرهیزكاران فرو بردن خشم است) (آل عمران 134). حاضران فهمیدند كه آن حضرت ، پاسخ درشت به او نخواهد داد، همچنان با آنحضرت حركت كردند تا به منزل آن مرد بدگو رسیدند، او را صدا زدند، او از خانه خارج گردید، امام سجاد (علیه السلام) به او فرمود: ای برادر! اگر آنچه به من نسبت دادی در من هست ، از درگاه خدا، طلب آمرزش می كنم و اگر در من نیست، از خدا می خواهم كه تو را ببخشد. آن مرد، سخت تحت تاثیر بزرگواری امام قرار گرفت و به پیش آمد و بین دو چشم امام را بوسید و عرض كرد: بلكه من سخنی به تو گفتم كه در تو نبود و من سزاوار به آن سخن هستم به این ترتیب امام سجاد (علیه السلام) درس بردباری و حفظ رابطه خویشاوندی و كنترل خشم را به ما آموخت .
سخن آخر:
پس حال که دانستیم خشم و غضب آن اندازه اهمیت دارد که می تواند رستگاری و عاقبت بخیری ما را تحت تاثیر قرار دهد باید بکوشیم تا هر چه بیشتر از این رذیله ی اخلاقی دوری کنیم.
برای این امر راههای متعددی وجود دارد از جمله اینکه: 1ـ هر زمان عصبانی هستیم آن محل را ترک کنیم، 2ـ دائم به خود یادآوری کنیم که فروخوردن خشم چقدر نزد خداوند متعال فضیلت دارد و چه پاداشهای فراوانی در آیات و روایت برای عفو و گذشت وعده داده شده است، 3ـ مدام به خدا پناه ببریم و جمله ی اعوذ باالله من الشیطان الرجیم را تکرار کنیم. و ...
امام سجاد ـ علیه السّلام ـ فرو خوردن خشم و قدرت خاموش كردن آتش آن را به عنوان زیور صالحان و زینت تقوا پیشگان، از درگاه خداوند خواسته، عرض می‌كند: «و حلّنی بحیلة الصّالحین و البسنی زینة المتّقین فی بسط العدل و كظم الغیظ و إطفاء النّائرة؛ بارالها! مرا به زیور صالحان بیارای و زینت متّقین را به من بپوشان، تا عدل را گسترش دهم و خشم را فرو نشانم و شعله‌های سوزان دشمنی را خاموش سازم» (صحیفة سجادیه، دعای مكارم الاخلاق)
منابع:
سایت اندیشه قم
داستان دوستان / محمد محمدی اشتهاردی
کافی ج 2
سایت آوینی
