مرام همیشگی حضرت زهرا(علیهاالسلام)

یکی از موضوعات مهمی که در شیوه اخلاقی - تاریخی حضرات معصومین علیهم السلام به وضوح دیده می شود و آن را از حضرت زهرا سلام الله علیها به ودیعه برده اند، احسان و نیکی با همه مردم است.

محمد باعزم - بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

زیارت جامعه کبیره که در حقیقت مرام نامه شیعه در ارتباط خویش با معصومین علیهم السلام است و در آن به خوبی آموزش معارف اصیل اسلامی و نحوه تعامل با گذشتگان و امام عصر هر کس از زبان مبارک امام هادی علیه السلام به ما تعلیم داده شده است، بخشی را به سیره فردی و اخلاقی که در نهایت منجر به تمدن اسلامی می شود، وجود دارد.

چرا زیارت جامعه کبیره مهم است؟

زیارت جامعه کبیره از مهم‌ترین زیارتنامه‌های امامان معصوم(علیهم السلام) است. این زیارتنامه از طرف امام هادی(علیه السلام) در پاسخ به درخواست یکی از شیعیان صادر شده است. مضمون زیارتنامه باورهای شیعه درباره امامت، مقام ائمه اطهار(علیهم السلام) و وظایف شیعیان در مقابل آنهاست. زیارت جامعه کبیره را می‌توان حاوی یک دوره مباحث امام شناسی به حساب آورد. زیارتنامه‌‌ای که ویژه زیارت امام خاصی نیست، «زیارت جامعه» می‌گویند و از آنجا که این زیارت متنی مفصل‌تر از بقیه زیارتنامه‌ها دارد به «زیارت جامعه کبیره» معروف شده است. متن زیارت جامعه کبیره به گونه‌ای است که می‌توان آن را هنگام زیارت هر یک از امامان(علیهم السلامن) از دور یا نزدیک قرائت کرد. زیارت جامعه کبیره در واقع توصیف بلند و بلیغی است از جوانب گوناگون اصل امامت، که از نظر شیعه استمرار دین، منوط به اعتقاد و تمسک به این اصل است. به دلیل محتوای این زیارت بر مضامینِ ناظر به مقامات امامان، امام هادی(علیه السلام) فرموده‌اند که پیش از خواندن این زیارت، زائر صد بار تکبیر بگوید تا دچار غلو در حق امامان نشود.

در بخشی از زیارت جامعه کبیره می خوانیم: کلامکم نور، و أمرکم رشد، و وصیتکم التقوی، و فعلکم الخیر، و عادتکم الإحسان، و سجیّتکم الکرم، و شأنکم الحق و الصدق و الرفق، و قولکم حکم و حتم، و رأیکم علم و حلم و حزم(1)

در این بخش از متن زیارت به نُه امر مهم اجتماعی و سیره رفتاری معصومین در تمدن سازی اشاره شده است. این نُه بخش مهم ترین دستورات اخلاقی و سیره رفتاری حضرت زهرا سلام الله علیها است به عنوان یک حجت الهی به حجت های الهی بر ما این رفتار را به ودیعه نهاده است و معصومین علیهم السلام از آن بهره برده اند و توسط آن مجموعه رفتارها، آموزه های اخلاقی را به شیعیان ارائه کرده اند.

مهم ترین بخش های این بخش از زیارت شامل این موارد است:

1. نورانی بودن کلام معصومین: از این حیث کلام ایشان نورانی است که در حقیقت هم پوشانی با قرآن به عنوان ثقل اکبر دارد یعنی آنکه چون قرآن نور است(2) و کلام معصومین نیز مطابق با قرآن، پس کلام معصومین جنبه هدایتی فراوان دارد.

2. سیره رفتاری شما، احسان و نیکی است: در هیچ یک از سیره رفتاری ائمه معصومین و به طور مشخص حضرت زهرا سلام الله علیها نمی بینیم که هیچ گاه موضوع نیکی و احسان بارز و واضح نباشد. که مهم ترین آن چه که از حضرت زهرا می شناسیم،الجار ثم الدار است که بسیار معروف و مشهور است.

تاثیر این گفتمان بعد ها در رفتار معصومین تجلی کرد و حضرت امام رضا علیه السلام نیز به توصیه در این موضوع پرداختند.  امام رضا(علیه السلام) در زمان حیات مبارک خویش کانون مهر و عاطفه نسبت به مردم و مظهر عشق و محبت نسبت به آنها بودند و این مهربانی در تک تک زوایای زندگی و برخورد ایشان با آحاد مردم جامعه آن روز به روشنی مشهود است. همنشینی و همسفره شدن امام هشتم(علیه السلام) با خادمان، غلامان و فقرا نشانه مهمی بر این خصلت نیکو در حضرت است و ایشان افراد زیردست جامعه را بیش از دیگران بر محبت و مهربانی مقدم می‌شمردند.

ابن شهر آشوب روایتی را از موسی بن سیار مطرح کرده که دلیل روشنی بر محبت حضرت است. موسی بن سیار در این روایتی می‌گوید: من با حضرت امام رضا(علیه السلام) بودم و با آن حضرت به شهر توس نزدیک شده بودیم که صدای فغانی را شنیدیم در پس صدا رفتیم ناگاه به جنازه‌ای برخوردیم چون نگاهم به جنازه افتاد دیدم آقایم پا از رکاب خالی کرد و از اسب پیاده شد و نزدیک جنازه رفت و او را بلند کرد پس خود را به آن چسبانید آن‌گونه که بره خود را به مادر می‌چسباند آنگاه رو به من فرمود: «ای موسی بن سیار هر کس مشایعت کند جنازه دوستی از دوستان ما را، از گناهان خود بیرون می‌شود مانند روزی که از مادر متولد شده که هیچ گناهی بر او نیست.» چون جنازه را نزدیک قبر بر زمین نهادند آقای خود امام رضا (علیه السلام) را دیدم که به طرف میت رفت و مردم را کنار کرد تا خود را به جنازه رسانید پس دست خود را به سینه او نهاد و فرمود:«‌ای فلان بن فلان، بشارت تو را به بهشت بعد از این ساعت دیگر وحشت و ترسی برای تو نیست.» من عرض کردم فدای تو شوم آیا این میت را میشناسی و حال آنکه به خدا سوگند این سرزمین را تا به حال ندیده و نیامده بودید؟! فرمود: «ای موسی آیا می‌دانی که اعمال شیعیان ما در هر صبح شام بر ما امامان عرضه می‌شود؟ پس اگر تقصیری در اعمال ایشان دیدیم از خدا می‌خواهیم که او را عفو کند و اگر کار خوب از او دیدیم از خدا برای او پاداش نیکو در خواست می‌کنیم.»

نتیجه آنکه:

شمارش نیکی ها و سجایای اخلاقی حضرت زهرا سلام الله علیها و سایر معصومین علیهم السلام ممکن نیست و گفتار حاضر در صدد بیان آن نبوده بلکه تلاش کرد تا با ذکر نمونه و بیان ریشه و علت آن و سپس تاثیری که در زندگی اجتماعی افراد می گذارد، نیکی و خوبی که جزء فطرت بشری است را تحلیل کرده و آموزه حضرت زهرا را به عنوان یک الگو روشن سازد.