مردم را از ستم آزاد کن!

منظور از حسن جوار این است که انسان، در برابر معاشران و دوستان همزیستى مسالمت آمیز و توأم با ادب و احترام و تحمل ناملایمات داشته باشد؛ به گونه اى که از حضور او در جمعشان احساس آرامش و خوشوقتى کنند.

مقصود از «مردم‌دار بودن» هر نوع برخورد و رفتاری است كه موجب نزدیك شدن مردم یا زیردستان با مدیر می‌شود، به گونه‌ای كه انس و الفت میان آنان را زیاد می‌كند، اگرچه تألیف قلوب و پیوند نفوس كاری سخت و دشوار است. مدیریت گاه به مفهوم خاص «مدیریت سازمان‌ها»، است و گاهی به مفهوم عام آن كه شامل «رهبری و هدایت در هر سطح و برای هر مجموعه از انسان‌ها» می‌گردد.

بررسى تاریخ زندگانى امام علی علیه السلام، به خصوص در دوران حکومت، نشان مى دهد که آن حضرت در همه جا با مهر و محبّت با مردم رفتار مى کرد؛ حتى خانه هاى یتیمان و بیوه زنان را شبانه سرکشى مى نمود، آن ها را تغذیه مى کرد؛ با رنجوران همدردى مى کرد؛ با مخالفان مدارا مى نمود و با دوستان، نهایت محبّت را مبذول مى داشت. به عکسِ دوران حکومت عثمان که با نهایت خشونت با مردم رفتار مى کردند.

گره وحشت را از دل مردم بگشای

نیكی به مردم از جمله معیارهای مردم‌داری است كه مدیر را، به مردم نزدیك‌تر می کند. خداوند نیز در این باره از زمام‌داران می‌پرسد. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله، می‌فرمایند: «خداوند بزرگ از هر زمام‌داری دربارة زیردستش می‌پرسد كه آیا از او به نیكی مراقبت كرده یا آن را تباه ساخته است.» و در جایی دیگر فرموده‌اند: «هر كس ریاست قومی را بر عهده گیرد و با آنان به نیكی رفتار نكند او را در برابر هر روزی هزار سال در گوشه‏ای از دوزخ زندانی می‏كنند، و با دست‌های غل شده بر گردن محشور می‏شود.»

مولای متقیان نیز به همه زمام‌داران تأكید می‌كردند كه با رفتاری نیك بر دل‌های مردم مدیریت كنند. ایشان در نامه به فرماندار بصره نوشتند: «با مردم آن، به نیكی رفتار كن، و گره وحشت را از دل‏هایشان بگشای.» آن حضرت آفت زمام‌داران را بدی سیرت (طریقة نادرست در سلوك با مردم) می‌دانند.

مردم را از ستم آزاد کن

امام علی علیه السلام، در سخنی کوتاه به گوشه اى از خدماتش به مسلمین و کسانى که تحت حکومت او مى زیستند اشاره مى کند و آن را در چهار جمله بیان مى دارد: «به یقین، وظیفه حسن جوار را درمورد شما به کار بستم»

منظور از حسن جوار این است که انسان، در برابر معاشران و دوستان همزیستى مسالمت آمیز و توأم با ادب و احترام و تحمل ناملایمات داشته باشد؛ به گونه اى که از حضور او در جمعشان احساس آرامش و خوشوقتى کنند.

در دوّمین خدمت خود به مردم مى فرماید: «من در پشت سر نیز به پاسدارى از شما پرداختم»

و در سوّمین و چهارمین خدمت به آزاد ساختن مردم از بند ذلّت و زنجیرهاى ظلم و اسارت اشاره مى فرماید: «و شما را از بند ذلّت و حلقه هاى زنجیر ستم آزاد کردم»

چرا که در دوران حکومت عثمان و سیطره بنى امیّه، دامنه ظلم و ستم در همه جا گسترده بود؛ امیرمؤمنان علیه السلام آن ها را از این حکومتِ خودکامه فامیلى و قبیلگى، رهایى بخشید.

خدمت به مردم بدون چشم داشت!

امام علی علیه  السلام در نهج البلاغه اشاره مى کند که این خدمات خالصانه نه به جهت حق شناسى و قدردانى شایسته مردم در برابر من است، بلکه «همه این ها براى سپاس فراوان من در برابر نیکى اندکى از سوى شما و چشم پوشى از بدى هاى فراوانى بود که نسبت به من انجام دادید؛ بدى هاى آشکارى که چشم، آن را مى دید و بدن، آن را لمس مى کرد».

در حقیقت، منظور امام این است که مردم خدمتى به من نکردند که خدمات من براى شکرگزارى آن باشد؛ بلکه مشکلات و دردسرهایى که براى من آفریدید بسیار زیاد بود. در خطبه 97 نیز مى فرماید: «همواره امت ها از ظلم زمامدارشان در وحشت بوده اند؛ ولى من از ظلم پیروانم بیمناکم».

حرف آخر

مدیران در تحمّل سختی‌ها باید صبر پیشه كنند؛ چنان كه امام علی علیه السلام، می‌فرمایند: «بردباری و تحمّل سختی‏ها ابزار ریاست است.» از دیگر معیارهای مردم داری می توان به موارد زیر اشاره کرد؛

- احترام به نظر و رأی مردم.

- تلاش برای داشتن سطح زندگی‌اش معقول و منطقی و نزدیک به مردم.

- داشتن معاشرت نیكو با مردم.

- همیشه در دسترس بودن، به طوریکه مردم بتوانند صدای خود را به گوش مدیر برسانند.

- نهج البلاغه، نامه 18، خطبه 97، خطبه 159، حکمت 176.

- عبدالله جاسبی، مباحثی از مدیریت اسلامی، ص 5.

- نهج الفصاحه، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص142، ح 702.

- شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 569.

- عبد الواحد بن محمد تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص 347.