پردازش اطلاعات حسی

اعصاب حسی هدایت اطلاعات اندام های حسی به دستگاه عصبی مرکزی را به عهده دارد.

در مطلب قبل دانستید سیگنال های ورودی به سیستم عصبی به وسیله گیرنده های حسی تاًمین می شوند و گیرنده های حسی بدن را به 5 دسته تقسیم نمودید، حال برای فهم بهتر، این موضوعات را به طور گسترده تر توضیح خواهیم داد.

می دانید که تقویت و انتقال اطلاعات حسی به بخش های مربوطه در قشر مخ انجام می پذیرد. درک حس ها در قشر مخ انجام می شود. یعنی اگر مرکز بینایی در قشر مخ آسیب ببیند، با اینکه چشمان فرد سالم است و تصاویر اجسام را به مغز می فرستد، فرد قادر به دیدن نمی باشد.

شیارهای عمیق، نمیکره های مخ را به چهار ناحیه لوب تقسیم کرده است:

 لوب پس سری در عقب

لوب آهیانه در بالا و طرفین

لوب گیجگاهی در پایین و طرفین (نزدیک گوش)

لوب پیشانی در جلو

برای درک هر حس، بخش ویژه ای از قشر مخ اختصاص یافته است. مثلا پردازش اطلاعات بینایی در لوب پس سری و پردازش اطلاعات شنوایی در لوب گیجگاهی انجام می شود.

هنگامی که یک محرک حسی مداوم به گیرنده وارد می شود گیرنده در ابتدا با فرکانس بسیار زیاد ایمپالس و سپس با فرکانس های به تدریج آهسته تری به محرک پاسخ می دهد تا این که سرانجام فرکانس پتانسیل های عمل به چند عدد  و غالباً به صفر کاهش می یابد. به این پدیده تطابق یا adaptation گفته می شود.

مکانسیم تطابق برای هر نوع گیرنده متفاوت است. مثلاً در مورد انواع گیرنده های مکانیکی دو مکانیسم عمومی برای تطابق وجود دارد:

تنظیم مجدد در ساختار خود گیرنده

 سازش الکتریکی در فیبریل عصبی انتهایی

گیرنده های حسی در جانوران

گیرنده های مکانیکی

موهای سبیل گربه و خرس

لمس اشیای نزدیک فقط به کمک پوست نمی باشد. موهای سبیل گربه و خرس در قاعده خود گیرنده های لمسی دارند که بسیار حساس می باشند و به جانور امکان می دهند تا در تاریکی نیز اشیای نزدیک را تشخیص دهد.

خط جانبی در ماهی ها

خط جانبی در ماهی های استخوانی در واقع سیستمی است که ماهی می تواند با آن اشیای دور را لمس کند.

خط جانبی کانالی است که زیر پوست ماهی قرار دارد. این کانال به وسیله سوراخ های متعددی که در سطح بدن ماهی وجود دارد، با محیط بیرون در تماس است.

درون این کانال، ساختاری به نام کاپولا وجود دارد. کاپولا از دو جز تشکیل شده است:

سلول های مژه دار که به عنوان گیرنده عمل می کنند.

یک توده ژلاتینی به نام کاپولا که مژه های سلول های مژه دار در آن شناورند.

ارتعاشات آب از منافذ خط جانبی به کانال خط جانبی و از آنجا به کاپولا منتقل می شوند.

با ارتعاش کاپولا، مژه های سلول های مژه دار تحریک می شوند و این تحریک به پیام عصبی تبدیل می شود.

از قاعده سلول های مژه دار، اعصابی خارج می شوند که پیام عصبی ایجاد شده را به مراکز عصبی می برند.

علاوه بر تشخیص اجسام متحرک، خط جانبی قادر به تشخیص اجسام ساکن نیز می باشند.

حساسیت تفکیکی گیرنده ها

اولین سوالی که در این قسمت به وجود می آید این است که چگونه دو نوع گیرنده حسی انواع متفاوت از محرک های حسی را تشخیص می دهند؟ جواب این است که هر گیرنده فقط به تحریک هایی که برای شناسایی آنها طراحی شده است حساس است! برای مثال استوانه ها و مخروط ها نسبت به نور فوق العاده حساسند اما تقریبا هیچ پاسخی به گرما، سرما، یا مثلا تغییرات شیمیایی در خون نمی دهند.

نوع احساس

گیرنده های حسی در اثر تحریک شدن، ایمپالسی عصبی تولید می کنند. این ایمپالس ها از طریق فیبرهای عصبی به سیستم عصبی مرکزی می رسند. در سیستم عصبی است که باید تشخیص داده شود هر ایمپالس مربوط به چه حسی است.هر راه عصبی به یک نقطه ی خاص در سیستم عصبی مرکزی ختم می شود و نوع احساسی که بر اثر تحریک یک فیبر عصبی درک می شود توسط این نقطه ی عصبی که فیبر عصبی به آن منتهی می شود، درک می گردد. به عنوان مثال هر گاه یک فیبر عصبی درد تحریک شود، صرف نظر از اینکه چه عاملی باعث تحریک گیرنده درد شده، شخص احساس درد خواهد کرد. این عامل می تواند له کردن فیبر عصبی یا برای مثال گرم شدن فیبر باشد اما فرقی نمی کند!

منبع:http://biologyteacher-fars.blogfa.com

مرکز یادگیری سایت تبیان، مرجان سلیمانیان