تبیان، دستیار زندگی
انسان مومن از هر جایگاه بلندی هم كه برخوردار باشد، نیازمند توكل است و باید در امور خویش خداوند را به عنوان كسی كه سررشته همه ی امور و قدرت در دست اوست و اراده ی وی بر همه چیز حاكم است تكیه گاه خویش قرار دهد و به امید حمایت و كمك و یاری او اقدام كند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نردبان فضائل اخلاقی!

انسان مومن از هر جایگاه بلندی هم كه برخوردار باشد، نیازمند توكل است و باید در امور خویش خداوند را به عنوان كسی كه سررشته همه ی امور و قدرت در دست اوست و اراده ی وی بر همه چیز حاكم است تكیه گاه خویش قرار دهد و به امید حمایت و كمك و یاری او اقدام كند.

فرآوری: آمنه اسفندیاری ـ بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

توکل

توکل سرچشمه و نردبان فضائل اخلاقی به شمار می‌رود و آن عبارت است از  اعتماد و اطمینان قلبی بنده در جمیع امور خود به خدا و حواله کردن همه ی کارهای خود را به او و تکیه بر حول و قوه الهی نمودن. نقطه مقابل توکل بر خدا، تکیه کردن بر غیر خدا است؛ یعنى به صورت اتّکایى زیستن، وابسته به دیگرى بودن، و از خود استقلال نداشتن است. چه این‌که، توکّل بر خدا، آدمى را از وابستگی‌ها که سرچشمه ذلت و بردگى است، نجات داده و به او آزادگى و اعتماد به نفس می‌بخشد.

یک تذکر مهم:  ⁠

اگر افرادی فکر می کنند که توجه به عالم اسباب و عوامل طبیعى با روح توکّل ناسازگار است، سخت در اشتباهند؛ زیرا جدا کردن اثرات عوامل طبیعى از اراده خدا، یک نوع شرک محسوب می‌شود! مگر نه این است که عوامل طبیعى نیز هر چه دارند از او دارند و همه به اراده و فرمان اویند. البته، اگر عوامل و توانمندی ‌ها را دستگاهى مستقّل در برابر اراده او بدانیم اینجاست که با روح توکّل سازگار نخواهد بود».

توکل یک رهبر دینی:

آقای انصاری از اعضاء دفتر حضرت امام (ره) پیرامون مقام یقین و توكل حضرت امام اینطور نگاشته اند: «یكی از بارزترین صفات روحی امام اطمینان خاطر است و همة كسانی كه امام را درك كرده اند می دانند كه در تمام فراز و نشیبها و سختیهای زندگی خود، حتی یك لحظه دچار اضطراب و تزلزل نگردیده است و خود را در هیچ حادثه‎ای به قول معروف نباخته است. در هر پیشامد ناگواری كه آثار سوء اضطراب در چهره ی همگان و بدون استثنا از مسئولین تا مردم نمودار بوده است امام همانند كوهی استوار، نه تنها ذره‎ای مضطرب نبوده، بلكه خود این حالت باعث سكون خاطر و اطمینان سایرین گردیده است.

امام صادق علیه السلام فرمودند: بى نیازى و عزّت به هر طرف مى گردند و چون به جایگاه توكل دست یافتند در آنجا قرار مى گیرند. (كافى ج 2، ص 65، ح 3)

امام را در (عصر طاغوت) می خواهند به سوی تهران حركت دهند یاران در كنار ماشین گریه می كنند ولی آنان را دعوت به صبر می كند. این سخن خودشان است كه: در بین راه قم و تهران ناگهان ماشین از جادة اصلی منحرف شد به خاكی و من یقین كردم كه می‎خواهند مرا بكشند. ولی مجدداً به جادة اصلی بازگشت در خود مراجعه كردم و دیدم هیچ تغییری در من حاصل نشده است. یا در جریان حملة بسیار حساب شدة عراق به ایران ... امام ناگهان بر دریائی از شعله‎ها و احساسات و تزلزلها آب اطمینان و صبر می باشد و به آرامی می گوید: « دزدی آمد و سنگی انداخت و رفت»... (ویژگی هایی از زندگی امام خمینی ص 120-127، انصاری كرمانی، چ 2) « ... درجریان اشغال لانة جاسوسی، اكثر مسئولین مخالف بودند هر روز مسألة تازه ای مطرح می كردند: یكی می گفت با آمریكایی نمی شود جنگید. دیگری می گفت: آمریكا در منطقه نیرو پیاده كرده، یكی اظهار می كرد: ناوگان چندم آمریكا آمده است. ولی تنها امام بود كه می‎فرمود: آمریكا هیچ غلطی نمی تواند بكند. روزی یكی از شخصیتهای انقلابی از توطئه‎ها پیش امام گله كرد كه ایشان به آرامی دست به سینه‎اش زده فرمود: تو چرا می ترسی. هیچ طور نمی شود...» (« فراز هائی از ابعاد روحی اخلاقی ، عرفانی امام خمینی» ص 24)

توکل در روایات:

در باب توکل احادیث زیادی وارد شده است که تبرکا به چند مورد اشاره می کنیم:

1ـ امام على علیه السلام فرمودند: توكل بر خداوند، مایه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است. (بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 75، ص 79 ، ح 56)

2ـ امام على علیه السلام فرمودند: هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برایش فراهم مى گردد. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 197 ، ح 3888)

3ـ امام صادق علیه السلام فرمودند: بى نیازى و عزّت به هر طرف مى گردند و چون به جایگاه توكل دست یافتند در آنجا قرار مى گیرند. (كافى ج 2، ص 65، ح 3)

هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برایش فراهم مى گردد. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 197 ، ح 3888)

4ـ از امام موسی كاظم علیه السلام درباره کلام خدای عز و جل سوال شد که می فرمایند «و هر كس به خدا توكل كند او براى وى بس است» توكل كردن بر خدا درجاتى دارد: یكى از آنها این است كه در تمام كارهایت به خدا توكل كنى و هر چه با تو كرد از او خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هیچ خیر و تفضّلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در این باره حكم، حكم اوست، پس با واگذارى كارهایت به خدا بر او توكل كن و در آن كارها و دیگر كارها به او اعتماد داشته باش. (كافى(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 65 ، ح 5)

5ـ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: « از جبرئیل (علیه السلام) پرسیدم: توکل چیست؟ پاسخ داد: آگاهی به این واقعیت که مخلوق، نه زیان می رساند و نه عطا و منعی دارد و اینکه چشم از دست و سرمایه مردم برداری؛ هنگامی که بنده ای چنین شد جز برای خدا کار نمی کند و به غیر او امیدی ندارد و اینها همگی حقیقت و مرز توکل اند» (تفسیر نمونه، ج 10، ص 298، بحار الانوار، ج 71، ص 137؛ معانى الاخبار، ص 461)

رسیدن به مراحل بالای توکل:

همه صفات و محاسن اخلاقی با ممارست و تلاش خالصانه به دست آمده و استمرار می یابد. اگر انسان بخواهد حرفه ای را فراگیرد باید تلاش مستمری داشته باشد تا به حد استادی برسد و چه بسا تلاش او سالها به طول انجامد. اگر شخص بخواهد به مراحل بالای صفات اخلاقی از جمله " توکل" برسد، باید در مصادیق مختلفی که برایش پیش می آید، توکل به خدا کند و هیچ گاه توکل را از دید خود دور نکند.در برخی از روایات درباره اخلاص و نتیجه استمرار برآن می فرماید: «کسی که چهل روز عبادت خالصانه خود را برای خداوند بیاورد چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می شود.» (بحار الانوار، ج53، ص326)  دیگر صفات اخلاقی نیز، چنین است. اگر استمرار و مجاهدت باشد این حالات اخلاقی در انسان تبدیل به ملکات شده و ماندگار می شوند.

سخن آخر اینکه:

ما برای رسیدن به مقام توكل باید خدا را در جایگاه واقعی خودش ببینیم و به نیاز خود نسبت به خالق آگاه باشیم تا به این درک برسیم که هر چقدر بدانیم از علم الهی بالاتر نیست و هر چه توان داشته باشیم از توان الهی فراتر نیست. پس با توجه به این موضوع باید در عمل نشان دهیم كه اهل توكل هستیم و از فواید توكل بهره مند شویم.


منابع:

سایت معارف قرآن

سایت اسلام کوئست

سایت آوینی

سایت اندیشه قم

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.