دستگاه درون ریز

هورمون ها پیك یا پیام های شیمیایی بدن می باشند كه از غدد درون ریز بدن ترشح و بعد از انتقال به بافت یا اندام های ویژه خود واكنش های خاصی را ایجاد می كنند.

در مطالب قبل در مورد هورمون ها اطلاعاتی بدست آوردید و دانستید که سیستم هورمونی از تعدادی غده تشکیل شده که این غده ها پیغام رسان های شیمیایی را که هورمون نام دارند، آزاد می کنند. در ادامه به بررسی هورمون ها و دستگاه درون ریز می پردازیم. پس به این موضوع دست می یابیم که پاسخ هایی که جانداران به محرک های بیرونی و درونی می دهند، باید تنظیم شوند تا جاندار زنده بماند.

برای کنترل پاسخ ها دو دستگاه در جانداران به وجود آمده است:

1- دستگاه تنظیم عصبی که پاسخ های تند را تنظیم می کنند.

2-  دستگاه تنظیم شیمیایی که پاسخ های کند را تنظیم می کنند.

نحوه تاثیر هورمون ها

لازمه تاثیر هورمون به سلول هدف وجود گیرنده یا رسپتور در سلول هدف است. این گیرنده ها در سلول هدف م یتوانند غشایی باشند یا داخل سلولی. هورمون هایی كه می توانند از غشا عبور كنند (هورمون های تیروییدی و استروییدی) گیرنده شان در داخل سلول است ولی هورمون های پپتیدی و هورمون هایی كه از قسمت مركزی غده فوق كلیوی ترشح می شوند، قادر به عبور از غشای سلول نیستند. در نتیجه گیرنده آنها در غشای سلول قرار دارد.

ریتم های تنظیمی بیولوژیك

ریتم Ultradian  مثل ریتم تنظیمی هورمون GnRH ، كه تنظیم ترشح این هورمون در فواصل زمانی كوتاه (چند دقیقه تا چند ساعت) انجام می گیرد و در حقیقت نبض های ترشحی وجود دارد. یعنی تنظیم به نحوی است كه هورمون دقایقی ترشح میگردد و چند ساعت ترشح نمی شد و ... .

ریتم Circadian یعنی تنظیم ترشح به صورت شبان هروزی است مثل هورمون رشد كه نحوه تنظیم به این ترتیب است كه 70 %هورمون رشد موقع شب و هنگام استراحت و 30 %آن موقع روز ترشح می گردد.

ریتم Infradian مثل هورمون های جنسی پرندگان كه ریتم ترشحی به صورت سالانه است. در پرندگان با طولانی شدن طول روز مقدار هورمون های جنسی بالا میرود و حیوان جفتیابی می كند و یا هورمون تیروكسین در انسان كه میزان ترشحش در زمستان زیاد و در تابستان كم است.

عوامل موثر در تنظیم ترشح هورمون

سیستم كنترل فیدبكی (Feed back ) در این نوع تنظیم مخصوص كار هورمون بر روی ترشح هورمون اثر می گذارد. مثل هورمون انسولین و اثرش روی قند خون. انسولین قند خون را كم می كند. با كم شدن قند خون ترشح هورمون انسولین كاهش می یابد.

سیستم كنترلی فیدفوروارد (Feed for ward ) عاملی كه روی ترشح هورمون اثر میكنند اثرش را به صورت یك طرفه دیكته می كند مثل هورمون تیروكسین و اثر سرما روی آن. با سرد شدن هوا میزان ترشح هورمون تیروكسین افزایش مییابد. ولی سرمای هوا و هورمون تیروكسین با هم حلقه فیزیكی تشكیل نمی دهند.

دستگاه تنظیم شیمیایی چهار کار اصلی انجام می دهند:

فرایندهای مختلف نظیر رشد و نمو، رفتار و تولید مثل را تنظیم و هماهنگ می کنند.

بین تولید و مصرف انرژی، هماهنگی ایجاد می کنند.

شرایط درون بدن، مانند مقدار آب و نمک را حفظ می کنند.

به محرک های بیرونی و درونی پاسخ می دهند.

می دانید که با دیدن جانور درنده ای احساس خطر می کنیم و تصمیم به فرار می گیریم. در این مثال دستگاه عصبی به بعضی از ماهیچه ها فرمان دویدن می دهد.

آدرنالین به وسیله گردش خون به همه نقاط بدن می رسد و سه کار مهم را انجام می دهد:

ضربان قلب را سریع تر می کند.

سرعت آزاد سازی انرژی مواد غذایی ذخیره شده در بدن را زیاد می کند.

قطر رگ ها را در اندام هایی که نقش کمتری در ستیز و گریز دارند، تنگ می کند و در مقابل قطر رگ ها را در اندام هایی که نقش بیشتری در چنین حالت ها دارند گشاد می کند. در نتیجه خون به جاهایی از بدن هدایت می شودکه نیاز بیشتری به اکسیژن و مواد غذایی دارند.

پیک شیمیایی

به مولکول هایی که پیام را از یک قسمت بدن به قسمتی دیگر منتقل می کنند، پیک شیمیایی می گویند.

دو نوع پیک شیمیایی داریم:

هورمون ها، که پیام را از غده به سلول هدف منتقل می کنند.

انتقال دهنده های عصبی که پیام را از یک نورون به نورون دیگر یا سلول ماهیچه یا غده منتقل می کنند.

تذکر: بعضی از مواد می توانند در دستگاه درون ریز به عنوان هورمون، اما در دستگاه عصبی به عنوان انتقال دهنده عصبی نقش ایفا کنند، مانند اپی نفرین

تذکر: بعضی از سلول های عصبی قادر به تولید هورمون نیز می باشند.

انتقال دهنده های عصبی معمولا اثری سریع و عمری کوتاه دارند اما هورمون ها اثراتی کند و با دوام تر بر جای می گذارند.

انتقال دهنده های عصبی، برای رسیدن به سلول هدف مسافت کوتاه تری را می پیمایند، اما هورمون ها مسافت طولانی تری در پیش دارند.

غده های درون ریز اصلی بدن

غده هیپوتالاموس غده هیپوفیز

منبع: http://vct.qums.ac.ir

مرکز یادگیری سایت تبیان، مرجان سلیمانیان