آرامگاه «امیر اویس» در اردستان

در گوشه و کنار کشورمان به پاس شهامت ها و شجاعت های سرداران در جنگ ها، در طی تاریخ آرامگاه هایی بر مزار آنها ساخته اند تا نام و یاد آنها را در تاریخ زنده نگه دارند. بناهایی که دیدن آنها و دیدن معماری و تزئینات زیبای ساختمان و سنگ مزارهای آنها بسیار با ارزش است. مقبره «امیر اویس» در اردستان هم یکی از همین آرامگاه هاست.

فرآوری: علیرضا عابدینی-بخش گردشگری تبیان

مقبره «امیر اویس» یا به گویش محلی مردم اردستان «سنگ سفید» مربوط به یکی از سرداران عصر شاه اسماعیل صفوی و حاکم اردستان است که در سال 920 ه.ق کشته شده است.

«امیر اویس» کیست؟

«امیر اویس» ملقب به «جلال الدوله» که نام پدرش «محمد نجیبا» و لقبش «شمس الدوله» بود، در سال 890 ه ق به دنیا آمد. وی از بزرگان دولت شاه اسماعیل صفوی بوده است و دارای مذهب تشیع و به تصوف مایل بوده است .وی مردی شجاع و دلاور بود و در جنگ پس از خون ریزی‌های زیاد در اثر جراحت در سن سی سالگی در تاریخ هفدهم رمضان سال 920 هجری قمری بر اثر خونریزی شدید، بدرود حیات گفت. بر اساس گفته‌ها پدر و مادر وی در هنگام مرگ او زنده بوده اند و دیگر فرزندی نداشته اند، لذا از مرگ یگانه فرزند خود در سوز و گداز بوده اند.

بر اساس روایات به خوبی روشن می‌گردد که «امیر اویس» از احفاد انوشیروان عادل بوده ( آتشکده اردستان ، میرزا ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی) که در اردستان مقیم بوده و در جنگ با فرق مذهبی، پس از مبارزه و جنگجوئی و ابراز رشادت و دلاوری بسیار در جنگ بر اثر خونریزی شدید بدرود حیات گفت.

موقعیت جغرافیایی آرامگاه

این آرامگاه در شهرستان اردستان استان اصفهان قرار دارد که با آجر‌های بسیار بزرگ ساخته شده و بر روی تپه ای از خاک رس  که ارتفاع آن از سطح جاده غربی در حدود 5 متر بالاتر است و در گوشه‌ی شمال غربی کشتزارهای دشت «محال» اردستان واقع شده است.

سنگ مزار آرامگاه

سنگ مزار «امیر اویس» شامل دوسنگ قبر مرمر عالی عتیقه و زیبای عمودی به طول 2.75 متر و سنگ قبر افقی با 2.5 متر طول و نیم متر ضخامت است که در نوع خود بی‌نظیر و منحصر به فرد است . بر روی سنگ اشعاری از جامی، خواجه نصبر ، امیر خسرو دهلوی، سعدی و حافظ و همچنین نقش هایی از گل و بوته حجاری شده است.

مردم اردستان این بنا را با نام سنگ سفید میشناسند چون مقبره از سنگ مرمر زیبایی که در نور آفتاب به سفیدی نقره می درخشد ساخته شده است. بر سنگ مرمر افقی گل وبوته‌های اسلیمی و ختایی به کمال زیبایی سنگ تراشی شده است و به اشعار حافظ و سعدی مزین شده است. طرحهای جالب و دیدنی این سنگها از شاهکارهای دوران صفویه به شمار می رود.

اشعار و نوشته های روی سنگ قبر

در متن سنگ قائم این عبارت حجاری گردیده :

« قال الله تعالی : کل شی هالک الا وجهه وله الحکم والیه ترجعون » وبعد از ختم آیه این کلمات منقور است : « هذا مشهد الامیر الکریم الفقیر الشهید نتیجة الاکابر الکرام بین الانام الامیر جلال الدوله والدین امیر اویس ابن عالیجناب رفعت آیات جلالتمات اکابر انتساب شمس الدوله والدین محمد نجیبا (920) »

وبعد این قطعه شعر :

« باو بودم شبی افسانه آن شب بگوئیدم/ وگر میرم بتعظیم سگان او بموئیدم. مرا امروز برد از فنا جلوات بهر او/سرودی کان میان نوحه گئید آن بگوئیدم. شهید خنجر عشقم بخون دیده آلود/بخاکم همچنان بر خون در آرید ومشوئیدم. همه جا از شهیدان نور خیزد و زدلم آتش/نشان است این میان کشتگانش گر نجوئیدم. گلی کز خاک من روید بگوش اهل دل گوید/که من بوی فلان دارم مبوئیدم مبوئیدم. گر از گل شود خرم زمن خواهد زدن بویش/مبوئیدم که از غیرت بسوزم گر ببوئیدم. پس از کشتن که خون آلوده افتد بر زمین خسرو/از آن بهتر که از غیرت به آب دیده شوئیدم/

وبعد این متن آمده است :

«امیر زاده اعظم دلاور دوران ، امیر اویس که بُد فخر آل نوشیروان. بهفده رمضان وبسال نهصدو بیست شهید گشت وروان شد به روضه رضوان»

پس از تمام شدن متن دو حاشیه دارد اول حاشیه متصل به متن که در آن این اشعار دیده می‌شود :

«زیر گل سنگدل ای غنچه رعنا چونی/بی تو ما غرقه بخونیم تو بی ما چونی. سلک جمعیت ما را فلک از هم بگسست/ما که جمعیم چنینیم تو تنها چونی»

بعد حاشیه دیگری است که در آن دوازده امام خواجه نصیر الدین طوسی با خط ثلث بسیار عالی با این عبارت  نوشته شده است:

«بنبی عربی ورسول مدنی/واخیه اسدالله مسمی بعلی وبزهراء بتول وبام ولد تها وبسبطیه وشبلیه هما نجل زکی وبسجاد و بالباقر وبموسی وعلی وتقی ونقی وبذالعسکر والحجة حقاً الذی یضرب بالسیف بحکم ازلی وعلیهم صلواتی وسلامی بالوف وبلیل ونهار وغداة وعشی ».

در دنباله آن قطعه زیر حجاری شده :

قضا نقش یوسف جمالی نکرد/که ماهی گورش چو یونس نخورد. در این باغ سروی نیامد بلند/که باد اجل بیخش از بن نکند

و نیز :

« نهالی به سی سال گردد درخت/زبیخش در آرد یکی باد سخت. عجب نیست بر خاک گر گل شگفت/که چندین گل اندام در خاک خفت »

تخریب سنگ مزار توسط متجاوزان به آثار تاریخی

متاسفانه در 17 دی سال 93 متجاوزان به آثار تاریخی پس از عبور از دیوار این مقبره اقدام به تخریب کامل سنگ عمودی و وارد کردن خساراتی به سنگ افقی کردند و با توجه به اینکه آرامگاه امیر اویس یکی از نشانه‌های هویت مردم اردستان بود، این عمل غیر اخلاقی ، خسارت جبران ناپذیری به میراث فرهنگی وارد کرد که البته پس ازمدتی مجددا تعمیر و مرمت شد. اخیرا در اطراف این بنای تاریخی نیز دیوار و در و پنجره ای ساخته اند که بتواند آن را از دسترس متجاوزان به آثار تاریخی دور نگه دارد.

مقبره «امیر اویس» به شماره 1699 در سال 64 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منابع : تیشینه، تسنیم، نگاه مدیا