کلاه کرکی ؛ صنایع دستی و سوغات خراسان شمالی

از گذشته تا امروز درهر خطه ای از کشور عزیزمان بنا به مقتضیات محیطی و فرهنگی، صنایع دستی یا پوشاکی تولید شده که به صورت نمادین بازگو کننده خصوصیات آن محیط و فرهنگ آن منطقه است.اگرچه امروز بسیاری از این تولیدات در مواجهه با انواع و اقسام کالای بی کیفیت ماشینی تاب نمی آورند و آرام آرام از رونق می افتند، اما آنچه که هنوز باقی مانده می تواند ما را به هویت فرهنگیمان دلگرم نماید.

فرآوری:علیرضا عابدینی-بخش گردشگری تبیان

کلاه ضد درد و آرامش بخش

کلاه کرکی را شاید بتوان یکی از گرم ترین کلاه های دست بافت نامید که از مدتها قبل در رنگهای مختلف بافته می شده است. مردان قدیمی بر این باورند که کلاه کرکی خاصیت ضد درد دارد و آرامش بخش است. این کلاه به دلیل داشتن حفاظ روی گوش ، در اصطلاح محلی به «کلاه گوشی» نیز معروف است. کلاه های دوره ای و گوشی بیشترین نوع کلاه های کرکی هستند که از سوی خریداران مورد استقبال قرار می گیرند.

صنعت دستی خراسان شمالی

این هنر از هنرهای دستی خاص و کهن شهرستان های «گرمه» و «جاجرم» و روستای «راستقان» شهرستان «رازو جرگلان» در استان خراسان شمالی است و این مناطق قطب بافت کلاه کرکی هستند که تمامی افراد در منازل خود مشغول این حرفه هستند.

کلاهی از جنس کُرک بز

ماده اولیه آن کرک بز است اما امروزه ابریشم مصنوعی نیز در بافت آن دخالت دارد، ولی کارایی کلاهی که با کرک بز بافته می شود را ندارد. این کلاه به صورت کاملا خام استفاده می شود و از آنجایی که کرک خود رنگ است، برای انتخاب رنگ کلاه از رنگ خود کرک‌ها استفاده می‌شود و به هیچ عنوان رنگ‌های شیمیایی نقشی در رنگرزی این کلاه ندارد. علاوه بر این مراحل بافت این کلاه اعم از ریسیدن کرک و بافت ، همزمان با یکدیگر انجام می‌شود و هیچ گونه دستگاه خاصی در این امر دخیل نیست که این خصوصیات از مهمترین عوامل ثبت این کلاه در فهرست آثار ملی کشور است.

این کلاه عایق هم هست

مهمترین خاصیت این کلاه، غیرقابل نفوذ بودن در برابر سرما، نم و رطوبت است که باعث شده تاکنون کاربرد خود را حفظ کند و شاید به همین دلیل است که بیشتر مورد استقبال روسها قرار گرفته است. این کلاه در زمستان از خروج گرمای سر و ورود سرما به سر جلوگیری کرده و در تابستان نیز مانع ورود گرما به سر می‌شود.

مراحل تهیه و بافت

مراحل تهیه این کلاه به این صورت است که ابتدا پوست خریداری‌شده با آب و پودر صابون شسته می‌شود و سپس پوست شسته شده را برای خشک شدن یک شبانه‌ روز زیر خاکستر مدفون می‌کنند. کرک پشم را برای تولید نخ  با دست جدا کرده و با کمک چرخ ریسندگی نخ موردنیاز برای بافت کلاه کرکی را مهیا می‌کنند. مراحل بافت کلاه نیز بدون دخالت ماشین یا ابزار خاص و تنها توسط پنج عدد میل چوبی انجام می‌شود.

در حال حاضر در حدود 150 کارت صنعتگری در استان برای بافندگان کلاه کرکی صادر شده است که این افراد بیشتر به صورت فصلی مشغول به این فعالیت می باشند.

قیمت کلاه

این کلاه قیمت تعیین شده ای ندارد و قیمت آن با توجه به مواد اولیه، مرغوبیت و نوع بافت متفاوت است ، ولی به طور متوسط هر کلاه یک میلیون تا یک میلیون وپانصدهزار ریال به فروش می‌رسد. فروش کلاه معمولا در خود منطقه و برای ساکنان صورت می‌گیرد و در عین حال خرید و فروش آن در استانهای همجوار نیز انجام می شود.

مشکلات پیش روی تولید کنندگان و این صنایع دستی

امروزه با توجه به رشد صنعت و پیشرفت علم و ایجاد دستگاه‌های نساجی و بافندگی ، مخصوصاً پیدایش کلا‌ه‌ها و دستکش‌های ماشینی و صنعتی که در چند دهه اخیر به اوج خود رسیده است‌، بافندگی‌های دستی به خصوص کلاه و پوشیدنی‌های کوچک از رونق و محبوبیت خود افتاده ولی در این بین افرادی در صدد ادامه‌ این هنر به خاطر اعتقاداتی که داشتند، هستند.

از جمله مسائلی که بافندگان و تولیدکنندگان این هنر دستی با آن مواجه هستند، نبودن بازار فروش محصولات، عدم اعطای تسهیلات، هزینه بالای مواد اولیه و مقرون به صرفه نبودن تولید آن ، عدم تبلیغ این صنعت دستی در نمایشگاه های داخلی و خارجی ، کاهش تمایل افراد برای ورود به این حرفه و در بعضی موارد عدم پوشش بیمه ای است که جا دارد مسئولان این موارد را جهت رونق بیشتر این هنر و پیشگیری از افول آن مد نظر قرار دهند.

کلاه کرکی با شماره 108 در فهرست ملی ثبت میراث ناملموس شده است.

منابع : تابناک ، ایسنا، پایگاه خبری گرمه