تبیان، دستیار زندگی
تاریخ صدر اسلام افراد مختلف با نگرش ها و دیدگاه های مختلفی را به خود دیده است. از میان آنها افرادی بودند که ابتدا با اسلام میانه خوبی نداشتند و بعدها به اسلام گرایش یافتند و همچنین عکس این واقعه نیز رخ داد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ضحاک بن قیس که بود؟!

تاریخ صدر اسلام افراد مختلف با نگرش ها و دیدگاه های مختلفی را به خود دیده است. از میان آنها افرادی بودند که ابتدا با اسلام میانه خوبی نداشتند و بعدها به اسلام گرایش یافتند و همچنین عکس این واقعه نیز رخ داد.

فرآوری: محمد باعزم - بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
م

هم زمان با شکل گیری حکومت اموی، برخی از سیاست مداران و دولت مردان برجسته بودند که در استحکام و تثبیت پایه های این حکومت تازه تأسیس اقدامات زیادی انجام دادند. ضحّاک بن قیس فهری یکی از این افراد بود که از زمان حکومت یزید بن ابی سفیان در منطقه شام، به این منطقه رفت و در خدمت حاکمان اموی به فعالیت پرداخت. نام ضحاک در رویدادهای زمان سه خلیفه نخست، جز در برخی فتوحات، ثبت نشده است. امّا مقارن خلافت امیرالمومنین نقش برجسته او در قوام حکومت اموی نمایان می شود. ضحّاک در این دوره از فرماندهان معاویه در جنگ صفّین بود و پس از این جنگ نیز نقش مهمّی در غارت های منطقة عراق داشت. با به حکومت رسیدن یزید بن معاویه نقش ضحاک در حکومت اموی پررنگ تر شد و در زمان حکومت معاویة بن یزید می توان گفت که او بزرگ ترین و قدرت‌مندترین رجل سیاسی این دوره بود. از همین زمان او به عبدالله بن زبیر که در مکه شورش کرده بود متمایل شد.

پس از آن که امویان در شورای جابیه بر حکومت مروان حکم توافق کردند، عازم جنگ ضحّاک بن قیس شدند. ضحّاک که از حامیان عبدالله بن زبیر کمک گرفته بود، در مرج راهط آماده جنگ شد؛ اما به شدّت شکست خورد و کشته شد. در آن سال معاویه ضحاک بن قیس را از ایالت و امارت کوفه عزل و عبد الرحمن بن عبد اللّه بن عثمان ثقفی را که ابن ام حکم باشد به ایالت کوفه نصب نمود. او خواهر زاده معاویه بود. در آن سال و در زمان امارت او خوارجی که مغیره بن شعبه بازداشت کرده بود قیام و خروج نمودند که آنها را حیان بن ظبیان سلمی جمع کرده بود همچنین معاذ بن جوین طائی که هر دو خوارج را زیر یک پرچم جمع و قیام نمودند.

در آغاز جنبش و خروج هر دو شخص مذکور برای آنها خطبه انشاء و آنها را تشجیع و باعلان جهاد تشویق و وادار نمودند. خوارج هم با حیان بن ظبیان بیعت و همه قیام و خروج کردند. نخست راه بانقیا را گرفتند. لشکری از کوفه تجهیز و آنها را تعقیب کرد و همه را یکباره کشت. اهل کوفه هم عبد الرحمن بن ام حکم را طرد و اخراج کردند زیرا رفتار او سخت و بد بود. او هم به معاویه که دائی او بود پیوست و معاویه مصر را به او سپرد. معاویه بن حدیج (والی سابق مصر) او را استقبال کرد و تا دو منزل پیش رفت به او گفت: برگرد نزد خال (دائی) خود برگرد بجان خود قسم نخواهیم گذاشت که تو با ما به همان رفتاری که با اهل کوفه می کردی رفتار کنی اهل کوفه هم برادر ما هستند.

تاریخ صدر اسلام افراد مختلف با نگرش ها و دیدگاه های مختلفی را به خود دیده است. از میان آنها افرادی بودند که ابتدا با اسلام میانه خوبی نداشتند و بعدها به اسلام گرایش یافتند و همچنین عکس این واقعه نیز رخ داد.

نسب ضحّاک بن قیس فهری

ضحّاک بن خالد بن وهب بن ثعلبة بن وائلة بن عمرو بن شیبان بن محارب بن فهر القریشی الفهری منتسب به فهر بن مالک بن نضر بن کنانه که قریش به او نسب می برند. مادر او امیمه دختر ربیعة بن حذیم ابن غانم بود. منابع تاریخی از یکی از خواهران او به نام فاطمه نیز یاد می کنند که بزرگ تر از ضحّاک بود و یکی از همسران اسامة بن زید بود که برای او جبیر، زید و عایشه را به دنیا آورد.

مورّخان کنیه های ابو انیس، ابو عبدالرحمان و ابو سعید را برای او ذکر کرده اند. که از میان آنها کنیة ابو انیس از همه مشهورتر است.

ضحّاک بن قیس در دوران حکومت معاویه

هم زمان با آغاز خلافت امیرالمؤمنین علی و شروع منازعات میان وی و معاویه، نقش برجسته سیاسی و نظامی ضحّاک نیز در تحوّلات این دوره نمایان می شود. وی در این زمان و پیش از آغاز جنگ صفّین از سوی معاویه به حکومت حرّان و مناطق اطراف آن منصوب شد. حضرت علی(علیه السلام) نیز هم زمان مالک اشتر را برای سرکوبی مردم منطقه جزیره که با معاویه بیعت کرده بودند عازم این منطقه کرد. ضحّاک چون خبر حرکت اشتر را شنید، از مردم رقه کمک گرفت و با کمک آنها در نزدیکی حرّان با آنها وارد جنگ شد. چون جنگ تا شب به طول انجامید در آغاز شب، ضحّاک و یارانش شکست خوردند و شبانه عازم حرّان شدند و در آن جا در محاصره مالک قرار گرفتند. معاویه، عبدالرحمان بن خالد بن ولید را با لشکری به کمک ضحّاک فرستاد که این لشکر نیز در نزدیکی رقه به شدّت از اشتر شکست خورد.

براساس آنچه که گزارش های تاریخی نشان می دهد، پیش از آغاز نبرد صفین، معاویه گروهی را برای گفت وگو با امام علی علیه السلام فرستاد و ضحّاک بن قیس نیز یکی از اعضا بود. انتخاب او به عنوان نماینده در هیئت مذاکره کننده حاکی از این است که وی در این زمان از اشخاص برجسته و مورد اعتماد معاویه بوده است.


منابع:
1. کتاب تاریخ کامل بزرگ اسلام
2. پایگاه اطلاع رسانی حوزه
مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.