معرفی یکی از دامهای شیطان!
خشم و كینه از آن جهت كه تعادل روحی انسان را به هم میزند، او را از محور حق و عدل خارج میسازد و بر این اساس، از فضایل و كمالاتی چون رفق و نرمی در رفتار، مدارا با دیگران، عفو و گذشت، حسن خلق و حسن معاشرت محروم و بینصیب میگردد و خوی پرخاشگری و درندگی به تناسب شدت و ضعف این رذیله اخلاقی بر او حاكم میشود.
فرآوری: آمنه اسفندیاری - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیانخشمی که در راستای اطاعت از خداوند باشد و انسان در خشم خود، خشنودی خدا را در نظر داشته باشد آن خشم، خشمی پسندیده است؛ مثل خشم مؤمن نسبت به دشمنان خدا و هنگام انجام گناهان. امام علی (علیه السلام) میفرماید: «... جهاد چهار شعبه دارد: امر به معروف، نهى از منکر، پایدارى در جبههها، و کینهتوزى با فاسقان. پس هر که امر به معروف کند پشت مؤمن را محکم ساخته، و هر که نهى از منکر کند بینى کافر را به خاک مالیده، و هر که در جبههها پایدارى کند به عهد و وظیفه خود عمل نموده، و هر که با فاسقان کینه توز براى خدا خشم گرفته، و هر که براى خدا خشم بگیرد حقیقتاً مؤمن است. پس این است ایمان و پایههاى آن» (شیخ مفید، الامالی، ص 278)
امّا خشمی که جهت اطاعت از خداوند نباشد، بلکه در راستای پیروی از شیطان باشد و شخص رضا و خشنودی شیطان را مد نظر داشته باشد آن خشم، خشمی ناپسند است مانند خشم انسان نسبت به برادر دینی خود.
که در روایات اسلامی نوعاً خشم و غضب به طور مطلق مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته است، اما مشخص است که مراد از آنها، غضبی است که برای هوای نفس و منافع شخصی باشد، ولی خشمی که برای رضای حق باشد نه تنها مذموم نیست، بلکه بسیار پسندیده و در برخی موارد، لازم و ضروری است.
ما در این نوشتار به بررسی کوتاه خشم ناپسند دین می پردازیم:
به طور کلی برخی از گناهان زمینهساز گناهان دیگر میباشند. خشم و غضب ناپسند نیز از طرفی میتوانند موجب گناهان دیگری شده و از طرف دیگر، گناهانی نیز وجود دارند که غضب ناپسند، از آنها سرچشمه میگیرد، از اینرو؛ افرادی که میخواهند افسار خشم و غضب را به دست گرفته و آن را تحت کنترل خود درآورند نخست لازم است عوامل پیدایش آنرا بشناسند که برخی از آنها عبارتند از: حسادت، تکبر، زورگویى و تحقیر مردم.
در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «حواریون به عیسى بن مریم گفتند: اى معلم نیکیها! به ما بگو، غضب از کجا شروع میشود، فرمودند: از تکبر، زورگویى و تحقیر مردم» (شیخ صدوق، الخصال، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ج 1، ص 6)
از طرفی هم شیطان دشمن قسم خورده انسانها است و به طور طبیعی تلاش دارد از هر راه و دامی برای انحراف و گمراهی انسان بهره ببرد. یکی از این دامها خشم و غضب ناپسند است.
در روایتی میخوانیم: «شیطان میگوید: غضب، دام من است و هر کس از نیکان را بدان وسیله صید میکنم و راه آنها را به طرف بهشت میبندم» (شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، ص 160) بنابر این، کسانی که به دنبال تهذیب نفس بوده و در نهایت خشنودی خداوند را طلب میکنند شایسته است هنگام غضب آنرا فرو نشانند تا مشمول آثار مثبت مادی و معنوی قرار گیرند. پروردگار یکی از اوصاف مؤمنان را فروبردن خشم میداند: «وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُون» (شوری، 37)
بارزترین خشونت روحی
خشمی كه بر اساس خودخواهی به وجود میآید، بارزترین شكل خشونت روحی است و در صورتی كه شخص قدرت بر انتقام داشته باشد، او را وادار به اعمال خشونت میكند و اگر شخص قدرت بر انتقام یا فرونشانیدن آتش غضب از روی اختیار نداشته باشد به درون او گریخته و به صورت عقدههای روحی و كمپلكسهای روانی در قالب «كینه» در میآید.این كینه درونی كه حالت تغییر شكل یافته غضب است، به صورتهای مختلف، بر حسب شرایط بیرونی، ظاهر میشود كه مهمترین آنها حسد، غیبت و دروغ و تهمت، شماتت و تحقیر و بدزبانی، شدت عمل و به طور كلی بدخلقی، ستم و آزار و تضییع حق، و امثال آن است.
به هر حال، خشم و كینه از آن جهت كه تعادل روحی انسان را به هم میزند، او را از محور حق و عدل خارج میسازد و بر این اساس، از فضایل و كمالاتی چون رفق و نرمی در رفتار، مدارا با دیگران، عفو و گذشت، حسن خلق و حسن معاشرت محروم و بینصیب میگردد و خوی پرخاشگری و درندگی به تناسب شدت و ضعف این رذیله اخلاقی بر او حاكم میشود.
خشم در نگاه امیرالمومنین علیه السلام:
امام علی علیه السلام (نامه 76) می فرمایند: از غضب به دور باش ؛ زیرا خشم از سبك مغزی های شیطان است. و در نامه 69 نهج البلاغه (نامه ای به حارث همدانی) می فرماید: خشم را فرو خور و به هنگام توانایی، گذشت كن و در هنگام عصبانیت، بردبار باش و در وقت چیرگی، ببخشای تا سرانجامت نیكو باشد.نصیحتی از ملا احمد نراقی در معراج السعاده:
آدمى در وقت هیجان، به خدا پناه برد از شر شیطان، و بگوید: «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم». و اگر ایستاده باشد بنشیند، و اگر نشسته باشد بخوابد. و وضو گرفتن و غسل كردن با آب سرد از براى تسكین آتش غضب مفیدند. و اگر غضب بر كسى باشد كه قرابت رحم با یكدیگر داشته باشند دست به بدن او گذارد غضب او ساكن مىگردد چنانچه در اخبار وارد شده است. (ملا احمد نراقی- معراجالسعاده، ص166)نتیجه گیری:
بنابراین، غریزه خشم و غضب نیز، مانند دیگر غرایز انسانی، نیرویی كور و بیشعور میباشد كه تنها ارضای خود را میطلبد، كه اگر تحت رهبری عقل قرار گیرد و در جای خود، به اندازه صحیح اعمال شود، مایه خوشبختی و سعادت بوده و آدمی در شئون مختلف زندگی، از فواید آن بهرهمند میگردد و اگر خودسر و بیقید و بند باشد و در راه غلط و خلاف مصلحت به كار افتد، و لجام گسیخته عمل نماید، باعث فساد و تباهی میگردد و مصیبتهای سخت وجبران ناپذیری به بار میآورد. از این رو، امام سجاد ـ علیه السّلام ـ فرو خوردن خشم و قدرت خاموش كردن آتش آن را به عنوان زیور صالحان و زینت تقوا پیشگان، از درگاه خداوند خواسته، عرض میكند: «بارالها! مرا به زیور صالحان بیارای و زینت متّقین را به من بپوشان، تا عدل را گسترش دهم و خشم را فرو نشانم و شعلههای سوزان دشمنی را خاموش سازم» (صحیفة سجادیه، دعای مكارم الاخلاق)منابع:
سایت اسلام کوئیست
سایت اندیشه قم
صحیفة سجادیه، دعای مكارم الاخلاق
کتاب: معراجالسعاده ـ ملا احمد نراقی