تبیان، دستیار زندگی
روز هشتم آذر 1290 دولت روسیه با تعیین یك ضرب الاجل 48 ساعته خواستار اخراج مورگان شوستر آمریكایی از ایران شد. این درخواست در همین روز متعاقب موضع قاطع مرحوم سیدحسن مدرس، از سوی نمایندگان مجلس شورای ملی رد شد
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

روزی که مدرس، سکوت منفعلانه مجلس را شکست

روز هشتم آذر 1290 دولت روسیه با تعیین یك ضرب الاجل 48 ساعته خواستار اخراج مورگان شوستر آمریكایی از ایران شد. این درخواست در همین روز متعاقب موضع قاطع مرحوم سیدحسن مدرس، از سوی نمایندگان مجلس شورای ملی رد شد.

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
روزی که مدرس، سکوت منفعلانه مجلس را شکست

وثوق الدوله وزیر خارجه در جلسه فوق العاده روز جمعه مجلس متن یادداشت سفارت روس كه متضمن آخرین اولتیماتوم بود به شرح زیر قرائت نمود: «در ملاقات جمعه گذشته دوستدار احتراماً جناب مستطاب عالی را به سبب هایی كه به موجب آن اولیاء دولت امپراطوری چند تقاضای دیگر پیشنهاد خواهند كرد توجه داد و در این خصوص منتظر دستورالعمل دولت متبوع بود. اینك آن دستورالعمل رسیده و با كمال توقیر از طرف دولت امپراطوری به موجب این مراسله اعلام می دارد: اولاً مسیو شوستر و مسیو لكوفر و اشخاص دیگری كه مسیو شوستر آنها را دعوت به خدمت نموده بركنار شوند، ثانیاً دولت علیّه ایران متعهد شود كه اشخاص خارجی را قبل از رضایت سفارتین روس و انگلیس به خدمت دعوت نكند، ثالثاً مخارج لشكركشی كه به ایران شده و مقدار مبلغی كه باید به دولت امپراطوری پرداخت نماید معین شود. دوستدار تكلیف خود می داند توضیحاً اشعار دارد كه جهت این اقدام یكی لزوم و قطعیت اخذ غرامت است كه دولت امپراطوری مجبور به فرستادن لشكر به ایران شد و برای اقدام جدیده توهین شوستر نسبت به روسیه فعلاً نظر دولت امپراطوری برطرف كردن سبب عمده اختلاف است. علاوه بر مطالب فوق دوستدار لزوماً اخطار می كند كه دولت امپراطوری بیش از 48 ساعت برای اجرای تقاضای مزبور منتظر نخواهد بود و در ظرف این مدت عساكر روس در رشت توقف خواهند كرد اگر تا انقضای این مدت جوابی نرسد یا جواب غیرمساعدی برسد عساكر مزبور پیش خواهند آمد و البته این وضع باعث افزایش مبلغی كه دولت ایران باید به دولت روس پرداخت كند خواهد شد.»

توضیحات وثوق الدوله

وثوق الدوله توضیحاتی داد كه «وزارت خارجه برای روشن شدن موضوع به تكلیف عمل كرده تا تمام یا بعض از خواسته ها را روسیه منصرف شود و بعض از ابهامات برطرف گردد ولی نتیجه مطلوب حاصل نشده و دولت انگلیس هم اصرار كرده این تقاضاها را فوراً قبول كنیم و نگذاریم تأخیر شود و نظر دولت هم پذیرش درخواسته ها است.»
در آن روز مجلس در وضع خاصی قرار داشت. تماشاچیان روزنامه نگاران و نمایندگان كنسولگری روس و انگلیس حضور داشتند. وزیر خارجه در لزوم پذیرش اولتیماتوم صحبت كرد و سكوتی بر حدود هشتاد نفر نمایندگان حاكم شده بود. در این لحظات حساس سید حسن مدرس نماینده شجاع مجلس برخاست و نطق كوتاهی ایراد نمود و گفت «شاید مشیت خداوند بر این قرار گرفته باشد كه آزادی و استقلال ما به زور از ما گرفته شود ولی سزاوار نیست كه ما خود به دست خویش آن را از دست بدهیم.» این بیان كوتاه دیگر نمایندگان را مصمم ساخت و هر یك با سخنان كوتاهی از استقلال و آزادی خویش دفاع كردند و سرانجام به هیأت اجتماع، اولتیماوم را رد كردند. در حالی كه می دانستند جان و مال و زن و فرزند آنها در خطر است. سفارت روس در مرحله بعد به دولت ایران شش روز مهلت داد تا اگر اولتیماتوم پذیرفته نشود چهار هزار قشون متمركز در قزوین را به تهران آورد و تركمن ها هم شروع به پیشروی كردند. مجلس كوشید تا راه حلی بیابد ولی مذاكرات به جایی نرسید.


منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی