مظفرالدین شاه قاجار ، آخرین پادشاهی که در ایران مرد

هشتم آذرماه سال  1285 بود ،حال مظفرالدین شاه قاجار وخیم شد و محمدعلی میرزا ولیعهد به دستور او از تبریز به تهران احضار شد.

مظفرالدین شاه از میان دو برادر دیگر، مسعود میرزا و کامران میرزا، پس از فوت دو پسر فروغ السلطنه (جیران تجریشی) به ولایتعهدی برگزیده شد.

به موجب قانون سلطنت قاجار، ولیعهد باید از تیره «دولو» قاجار و از همسری عقدی انتخاب می شد. اما ناصرالدین شاه برخلاف این قانون، نخست، قاسم  میرزا پسر فروغ السلطنه را برای مقام سلطنت پس از خود برگزید اما او درگذشت و دوباره از روی علاقه به جیران تجریشی فرزند دیگر او را به ولایتعهدی برگزید که او هم درگذشت. با فوت این دو پسر، قانون سلطنت فقط با شرایط مظفرالدین شاه جور درمی آمد.

مسعود میرزا با آنکه بزرگ تر بود، از مادری غیرقاجاری و صیغه ای متولد شده بود. کامران  میرزا نیز با آنکه از همسری عقدی و قاجاری (منیرالسلطنه) به دنیا آمده بود، چند ماهی از مظفرالدین میرزا کوچک تر بود.

بنابراین ناصرالدین شاه، مظفرالدین  میرزا را که کودکی 9 ساله، زردرو و بیمار بود، در سال 1277 به نیابت برگزید.

او از شکوه السلطنه دومین زن عقدی ناصرالدین شاه در 14 جمادی الثانی 1269 ق در تهران به دنیا آمده بود. وی پسر چهارم ناصرالدین شاه و فرزند شکوه السلطنه بود. پس از این انتخاب به مدت 36 سال در دارالحکومه تبریز تمرین سلطنت کرد تا آنکه یک روز مانده به پنجاهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه به طور ناگهانی وارد تهران شد.

ناصرالدین شاه روز جمعه 17 ذیقعده سال 1313 ق در بقعه حضرت عبدالعظیم به ضرب گلوله میرزا رضا کرمانی کشته شد و مظفرالدین میرزا وقتی با تلگراف امین السلطان از فوت ناصرالدین شاه باخبر شد، صبح یکشنبه 25 ذیحجه بدون تشریفات خود را به پایتخت رساند.

او زمانی رشته فرمانروایی و مملکتداری را دست گرفت که مقدمات نهضت سیاسی و فکری روشنفکران و آزادیخواهان ایران طی می شد تا نخستین جریان نهضت انقلابی شکل بگیرد و سلطنت مطلقه را به سلطنت مشروطه مقید کند.

سیاست های روس و انگلیس، اعطای امتیازات، استقراض از خارج، توقف روند تولید و صنعت در کشور، استبداد ناصرالدین شاه و سفرهای پیاپی او به فرنگ و... به همراه گزارشات متعددی که از نحوه مملکتداری دیار فرنگ به گوش ایرانیان می رسید، آنها را به فکر واداشت و بر آن داشت تا به دنبال قانون، دموکراسی و تجدد باشند.

اندیشه های روسو و منتسکیو دو تن از اندیشمندان قرون 18 و 19 اروپا به انقلاب های مشروطه ای ختم شد که انقلاب قرن 17 انگلستان، تدوین بیانیه استقلال امریکا، انقلاب 1789 فرانسه و انقلاب 1905 روسیه مهم ترین آنها هستند.

ورود افکار جدید به ایران، تعدادی را برانگیخت تا تجدیدنظر در امور سیاسی را پیش گیرند.

قائم مقام فراهانی، امیرکبیر، میرزاحسین خان سپهسالار و امین الدوله درصدد اصلاح برآمدند و میرزاصالح شیرازی، میرزاملکم خان و مستشارالدوله به دنبال آن رفتند تا تخت پادشاهی را به زیور قانون بیارایند.

دوره ی جانشینی مظفرالدین شاه سه برابر دوره ی پادشاهیش به درازا کشید. او چهارمین فرزند ناصرالدین شاه بود؛

بنابر بیشتر تاریخ نویسان مشروطه، مردان ناشایست گرد مظفرالدین شاه را گرفته و سبب شده که ساده دل و کم سواد بار آید.  در دوران سلطنت او ، ایران با هیچ کشوری جنگ نکرد؛ اما در عین حال امتیازات فراوانی به بیگانگان داده شد. وی قریب 40 سال در شهر تبریز زندگی کرد تا اینکه پس از کشته شدن پدرش در سال 1275 خورشیدی، در سن 44 سالگی به سلطنت رسید. از زمان کشته شدن ناصرالدین شاه تا جلوس مظفرالدین شاه به تخت سلطنت 40 روز به طول انجامید و طی این مدت علی اصغر اتابک، آخرین صدراعظم ناصرالدین شاه، اداره امور کشور را به دست داشت.

وی در عمارت بادگیر تاج گذاری نمود و دو ماه پس از جلوس وی میرزا رضای کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه، در میدان مشق به دار آویخته شد. از رویدادهای مهم در دوران او، پیدایش نخستین «سینماتوگراف» است. صدای مظفرالدین شاه، که قدیمی ترین سند صوتی ایران به شمار می رود، هنوز هم موجود است.

منابع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، سایت دانشنامه ی رشد، سایت تاریخ ایرانی