تنها بازمانده دروازه های قدیم تهران

تهران اولین بار در دوره صفویه دارای دروازه شد. شاه طهماسب صفوی در دوران سلطنت خود به دلیل علاقه خاصی که به تهران و آب و هوای تمیز آن داشت ، دستور داده بود که دور تا دور شهر تهران را ارگی کشیده و شش دروازه بر روی آن بنا کنند. این ارگ دارای 114 برج به تعداد سوره های قران کریم بود و تا اوایل دوره ناصرالدین شاه همچنان پابرجا بود که در این زمان به طور کامل تخریب شد و به جای آن تهران گسترش پیدا کرد و دارای دوازده دروازه شد.

این دروازه ها تا پایان حکومت قاجار باقی بودند و در دوره رضاشاه با گسترش تهران دستور تخریب آنها مانند بسیاری از آثار تاریخی تهران صادر شد. در حال حاضر تنها دروازه ای که از تهران قدیم باقی مانده است ، دروازه محمدیه در نزدیکی میدان محمدیه (اعدام سابق) است. (لازم به توضیح است دروازه هایی مانند سردر باغ ملی که در محدوده داخل شهر قرار داشتند ، جزو دروازه ها محسوب نشده و به آنها عنوان سر در اطلاق می گردد).

دروازه محمدیه در کجا قرار دارد؟

تنها دروازه ای كه از دروازه های شهر قدیم تهران به صورت نیمه ویرانه باقی مانده است ، دروازه محمدیه یا دروازه نو یا دروازه غاراست كه در محله عباس آباد، نزدیك میدان محمدیه واقع شده است.هرسه نام یک نیمچه دروازه بی در است که درآن را به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) برده اند. از دروازه هم دیگر چیزی باقی نمانده است ، فقط یک داربست کج و کهنه و زنگ زده به زحمت آن را نگه داشته است. اکنون این دروازه بالاتر از میدان محمدیه و در انتهای بازار نو داخل بازار تهران قرار دارد. در واقع این دروازه در خیابان خیام است. راسته چرخ خیاطی فروش ها و تعمیركارهای چرخ خیاطی را كه به سمت جنوب پایین تر بروید، تابلو دروازه نو جلوی چشم می آید.

تاریخچه ساخت

درآخرین سال های حکومت محمدشاه قاجار در سال 1226ش (1263ق/ 1847م)، به دستور محمدشاه قاجار، اقدام به ساخت بازار عباس آباد در جنوب سبزه میدان شد که به محله نوساز محمدیه در جنوب شهر راه داشت. این بازار از مسیر بازار اصلی برکنار بود و از طرف دیگر، در محله محمدیه جز مردم فقیر کسی زندگی نمی کرد. لذا برای آنکه بازار نوساز از حالت بن بست و رکود به درآید و رونقی بگیرد، در سال بعد، دروازه دیگری به نام محمدیه، برگرفته از نام محمدشاه، در باروی جنوبی قدیمی که شاه تهماسب ساخته بود، باز کردند که میان مردم به دروازه نو معروف شد.

ششمین دروازه تهران با مناره های فیروزه ای رنگ

این دروازه را باید ششمین دروازه تهران دانست. برخی از کاشی های سردر بالای این دروازه که در موزه ایران باستان نگهداری می شود، نقش رستم و دیو را نشان می دهد که بسیار ماهرانه و زیبا و به دست استاد «محمدقلی کاشی پزشیرازی» طراحی شده است. دروازه محمدیه (دروازه نو پیشین) تنها بازمانده دروازه های تاریخی تهران است که بخش هایی از آن، تاکنون باقی مانده است. گذشت روزگار، بخش های اصلی این دروازه را محو کرده و حالا تنها سه مناره فیروزه ای از آن بر جای مانده است.( تنها بخش برجای مانده از بقایای باروی شهر تهران نیز در همین مکان است)

دروازه محمدیه چهار مناره كوتاه مزین به كاشی های فیروزه فام اعلا داشت . روی كاشی كاری های آن كه بخشی از آن در موزه ملی ایران نگه داری می شود، تاریخ 1262 نقش بسته است. میدان محمدیه یا پاقاپق در نزدیکی دروازه محمدیه ، یکی از پنج میدان مهمی بود که در تهران دوران قاجار ساخته شد. این میدان که بعدها به میدان اعدام و سپس مجدداً محمدیه تغییر نام یافت در جنوب تهران و خارج از شهر قرار داشت و محل اعدام مجرمین بود.

میدان محمدیه

این میدان در گذشته خارج از شهر قرار داشت و نام های مختلفی بر آن نهاده بودند. اولین نام آن «محمدیه» بود .
نام دیگر این میدان «پاقاپوق» بود و وجه تسمیه آن به دلیل این است که در وسط میدان تپه ای از خاک قرار داشت و روی آن ستون گِرد کوتاهی از آجر ساخته بودند که مجرمین را در پای آن سر می زدند. با تخریب تدریجی تپه ، تخت گاهی دیواردار ساخته شده و به جای ستون آجری آن یک شیر چوبی در آن قرار دادند و دار و طناب جای آن را گرفت. میدان «اعدام» سومین نام این میدان است. با انتقال محل اعدام به باغشاه توسط محمدشاه ، این میدان به نام وی محمدیه نام گرفت. در حال حاضر ، این میدان محمدیه نامیده می شود.

اقدام شهرداری برای ساماندهی این دروازه

اقدام موثر شهرداری برای رفع تصرف بازاریان از این محدوده و همکاری کسبه برای احیای این میراث ارزشمند، تنها دریچه ای است که امید به زندگی و ادامه حیات دروازه محمدیه را افزایش می دهد، دروازه ای که خاطره جمعی همه دروازه های قدیمی تهران را در مناره های خاموشش، حبس کرده است.