جناح بندی های داخلی قریش

فعالیت های مختلف قریش پس از همگانی شدن اسلام و جناح بندی های آنان تا زمان شهادت امام حسین علیه السلام، یکی از پر اهمیت ترین مسائل تاریخ اسلام بوده که نیازمند واکاوی دقیق است.

قریش، از مشهورترین و مهم ترین قبایل عرب در حجاز که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نیز از آن قبیله بوده است. بیشتر نسب شناسان عقیده دارند که قریش لقب نضر بن کنانه، جد دوازدهم پیامبر(صلی الله علیه و آله) است؛ از این رو هر طایفه ای که نسب اش به «نضر بن کنانه» برسد، قرشی خوانده می شود و از قبیله قریش به شمار می آید. برخی دیگر از دانشمندان نسب شناس، قریش را لقب فهر بن مالک، جد دهم پیامبر(صلی الله علیه و آله)، دانسته اند و نسل او را قریشی به شمار می آورند. در قرآن سوره ای به نام سوره قریش آمده است.

جناح های مختلف تاریخی

الف: در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله نزاع داخلی میان قریش در بدر و احد به نوعی، برخورد میان بنی هاشم و دیگرطوایف قریش درآمد. در ادامه، بنی هاشم مکه را فتح کردند و در نظام اخلاقی - دینی جدید، بسیاری از سران طوایف دیگر قریش، به عنوان طلقا شناخته شدند. از زاویه ی نگرش قبیله ای روشن بود که این نزاع خاتمه یافتنی نیست و قریش به رغم آن که در احد انتقامش را گرفته و حتی حمزه را کشته بود و ابن زبعری آن اشعار را سروده بود، باز در انتظار انتقام گیری از بنی هاشم بود.
ب: در عصر خلفای ثلاثه، ابتدا خط میانی قریش - نه بنی امیه و نه بنی هاشم - پیروز می شود و پس از آن خط افراطی اموی در پوشش یک مسلمان قدیمی متعلق به این طایفه، یعنی خلیفه سوم، به قدرت می رسد. زمانی خلیفه سوم به امام علی علیه السلام میگوید: ما ذنبی ان لم یحبک قریش، و قد قتلت منهم سبعین رجلا کان وجوههم سیوف الذهب، گناه من چیست که قریش تو را دوست نمی دارند؛ تو هفتاد نفر آنان را که صورتشان چون طلا می درخشید، کشته ای در انتهای این دوره، پای قبایل دیگر که طی این بیست و پنج سال برآمده بودند، به میان کشیده شد. آنان بنی امیه را سرنگون کردند و بنی هاشم را سر کار آوردند.

ج: در عصر خلافت امام علی علیه السلام خط میانی و خط اموی بر ضد امام علی علیه السلام شورید. جنگ جمل سمبل نزاع خط میانی با بنی هاشم و جنگ صفین، نشان جنگ خط اموی با خط هاشمی است. در این حرکت، و در نهایت، خط اموی بر خط هاشمی غلبه کرد. پس از غلبه ی حرکت اموی که معاویه رهبری آن را عهده دار بود، قریش در قالب خاندان اموی قدرت خود را استوار کرد. معاویه با تحقیر بنی هاشم - در رسمی کردن لعن بر علی بر منابر و تحقیر انصار با نامیدن آنان به اوس و خزرج - می کوشید تا آنان را از میدان بدر کند؛ اما چندان مصلحت اندیش بود که در فکر انتقام بیشتر نیفتاد؛ جز آن که با با شهادت رساندن امام حسن علیه السلام راه را برای خلافت فرزندش یزید هموار کرد و همین خود آشوبی را در جهان اسلام پدید آورد.
د: با روی کار آمدن یزید، این بار خط میانی قریش و خط هاشمی بر ضد بنی امیه وارد عمل شدند؛ اما با یکدیگرمتحد نشدند. طبعا سه نبرد مهم امویان که یک مورد با خط طالبی - و نه هاشمی به معنای مطلق آن؛ چون عباسیان در کربلا شرکت نداشتند - در کربلا صورت گرفت، و دو مورد در حمله به مدینه و سپس مکه با خط میانی رخ داد، همه حاصل تعارضات قبیله ای این مقطع از تاریخ است. این بار در کربلا از طالبی ها انتقام گرفته شد و در حره، از انصار. اکنون تمسک یزید را به شعر ابن زبعری بهتر درک می کنیم که ای کاش مشایخ ما که در بدر کشته شدند، می بودند و می دیدند که ما در اینجا انتقام خود را از آنان گرفتیم.
مروان در همان ابتدای طرح مسأله ی بیعت با یزید در مدینه، خطاب به امام حسین علیه السلام گفت: شما خاندان ابوتراب - علی علیه السلام - بغض آل ابو سفیان را در دل دارید و حق شماست که از آنان در خشم باشید و حق آنان است که از شما در غضب باشند. امام حسین علیه السلام بغض طرفینی را درمی یافت با این تفاوت که این جنگ و بغض، از نظر او طایفه گری نبود؛ امام به مروان چنین جواب داد: ای مروان! تو را به ما چکار! تو پلید هستی و ما اهل بیت پاکیزه و طاهر که خداوند درباره ی ما آیه ی تطهیر را بر رسولش نازل کرد.