هویج و خر از کجا می آید؟!

یك گزارش درباره طرز تهیه خبر در بخش های خبری صدا و سیما چگونه . عبارت های عجیب و غریب طی چه فرآیندی روی آنتن می رود؟  مجریان خبری در برابر استفاده از اصطلاحات غیر متعارف مقصر هستند یا آن ها فقط گوینده اند؟ این گزارش را بخوانید تا به طور جزئی در جریان پروسه تهیه و پخش خبر قرار گیرید.

«پرز، نقش هویج داشت»، «بولیوی مثل خری روی طلاست»،«مثلث هشت وجهی انتخابات»، «غلام آمد که آب برد، آب آمد و غلام ببر.» و .... اینها عباراتی است که گاه به گاه بین خبرهای رسمی که از بخش های خبری روی آنتن شبکه های مختلف می رود، گوش مخاطبان را تیز می کند. محمدرضا حیاتی، علیرضا صادقی، مرتضی حیدری و دیگر مجریان خبر که در برابر دوربین با حالتی رسمی و خشک نشسته اند، ناگهان لحن شان عوض می شود و کلمات و عباراتی بکار می برند که اصلا در چارچوب خبر رسمی ما بخصوص خبر های 14 و 21 شبکه اول که حالت تربیون رسمی دارند، نمی گنجد. چرا این کلمات بر زبان آنها جاری می شود؟ آیا آن ها خودشان این کلمات را فی البداهه خلق می کنند؟ نویسندگان این متون، چه کسانی هستند و چگونه می نویسند و چرا مجریان خبر به این ماجرا واکنشی ندارند؟

گوینده در خبر دخالت ندارد؟

«گوینده تابع متن است. متن به هر سبكی كه نوشته شده باشد، با همان لحن هم باید خوانده شود.قبل از اینكه اخبار شبانگاهی روی آنتن برود، متن را دیدم. با تحریریه صحبت كردیم كه متنی بهتر از این آماده كنند اما قبول نكردند. به هر حال بخش خبری، باید وزین باشد چراكه استناد رسمی كشور است.» این استدلالی است که محمدرضا حیاتی، گوینده کارکشته خبر درباره استفاده از اصطلاح «نقش هویج» در توصیف پرز، موقع اعلام خبر مرگ رئیس حکومت رژیم صهیونیستی در گفت وگو با هفته نامه تماشاگران امروز، مطرح کرد. استدلالاتی که به خودی خود چند نکته را نشان می دهد؛ اول اینکه گوینده خبر، فقط گوینده و مجری خبر است و هیچ نقشی در متونی که می خواند ندارد.

در بخش های خبری چه خبر است؟

دوم اینکه هر بخش خبری مانند یک روزنامه و نشریه دارای تحریریه است که وظیفه جمع آوری، تنظیم و چیدمان خبر را برعهده دارند. این دو نکته را همه آنهایی که به نحوی توانسته اند به پخش اخبار صداوسیما راه بیابند، دیده اند. چه خبرنگاران و ژاسان و چه مهمانان برنامه ها و چه مخاطبان تیزهوشی که برایشان پشت صحنه برنامه های صداوسیما همیشه جذاب بوده است.  هر بخش خبری به طور معمول از یک سردبیر و چند عضو دیگر که به آنها دبیرخبر می گویند، تشکیل شده است. دبیر خبر، زیر دست سردبیر کار می کند و تقریبا نقشی شبیه خبرنگار و روزنامه نگار ساده در مطبوعات را برعهده دارد. این مجموعه شامل سردبیر و دبیران خبر، تحریریه هر بخش خبری را تشکیل می دهند که چند ساعت قبل از پخش بخش خبری خود با حضور در سازمان صداوسیما، در محل خود مستقر و به مرور و پیگیری اخبار روز می پردازند. دبیران خبر، اخبار مهم روز را به اطلاع سردبیر می رسانند و سردبیر هم بعد از مقایسه آنها و هماهنگی با مسئولان معاونت سیاسی، خبرها را به صورت کلی دسته بندی و رده بندی می کند. سپس به هر کدام از دبیران خبر، تنظیم هر خبر را می سپارد. هر دبیر خبر با مراجعه به منابع مورد وثوق خبر مانند خبرگزاری های رسمی داخلی و خارجی و با تکیه بیشتر بر خبرگزاری صداوسیما، اقدام به تنظیم خبر می کند. ضمن اینکه دبیر خبر، تصاویر مرتبط با خبر را هم با استفاده از فایل های تصویری موجود در سیستم خبر به بخش تدوین می فرستد که البته تصاویر می بایست قبل از ارسال به تدوین از فیلتر سردبیر عبور کنند.

تنظیم خبر بر اساس سرعت گوینده

خبرها بعد از تنظیم در اختیار سردبیر قرار می گیرد تا بعد از بررسی و اصلاح آنها، کنداکتور یا جدول ترتیب پخش آنها را مرتب کند. همزمان بخش تدوین هم با توجه به خبرهای تنظیم شده نهایی، اقدام به تدوین تصاویر می کند. تصاویر براساس اینکه چه کسی گوینده است و سرعت بر زبان آوردن کلماتش چقدر است، تدوین می شود. مثلا به طور معمول هر خط که شامل 12 کلمه است در حدود 6 ثانیه طول می کشد تا خوانده شود حالا ممکن است گوینده ای که تندتر حرف می زند، آن را در 5 ثانیه بگوید یا گوینده ای که کندتر و شمرده تر می گوید در 8 ثانیه، خبر را بخواند. گوینده و مجری خبر بعد از تنظیم نهایی اخبار با حضور در جمع تحریریه هر بخش خبری اقدام به خواندن اخبار تنظیم شده توسط سردبیر و دبیران خبر می کند و اگر نکته و مساله ای باشد به عنوان پیشنهاد مطرح می کند.

گوینده حق بداهه گویی ندارد

نکته اینجاست که اکثریت قریب به اتفاق متونی که گویندگان روی آنتن می گویند از قبل، توسط دبیران خبر نوشته و بعد از تائید سردبیر با قرار گرفتن در کنداکتور، خوانده می شود و گویندگان حتی در خواندن معمولی ترین عبارات و پرسیدن سئوالات از مهمان ها یا کارشناسان، عبارت فی البداهه را بر زبان نمی آورند چون طبق کنداکتور و چیدمان خبری که با تصاویر تدوینی، چیده شده، عدول از این چیدمان باعث به هم ریختن کل جدول پخش خبر و کشیده شدن خبر به وقت اضافه، به هم ریختن کنداکتور شبکه و ....می شود.

هشدارهای سردبیر هنگام پخش خبر

گویندگان خبر با وجود چنین چینش فشرده خبر، روی آنتن می روند البته در میانه پخش خبر و در زمانی که گزارش های خبری روی آنتن می رود، سردبیر می تواند با اجازه کارگردان تلویزیونی، نکاتی را به گوینده خبر، گوشزد کند. طبق همین قاعده، گوینده واقعا یک مجری صرف است و حق دخل و تصرف در متن را ندارد و در صورت این کار، مورد بازخواست قرار می گیرد. چنانچه زهرا رکوعی، گوینده خبر 20:30 هم در برنامه نوروزی 5 سال قبل شبکه 3 این نکته را اذعان کرد و گفت : «ما گوینده ها صرفا گوینده هستیم و یک ساعت تا یک ساعت و نیم قبل از خبر به تحریریه می آییم و خبری که آماده شده را می خوانیم و هیچ دخالتی در سیاستگذاری خبر نداریم. این را گفتم که مردم عزیزمان بدانند و از همین جا هم از آنها عذرخواهی می کنم اگرخبری خواندم که از آن ناراحت شدند، بدانند که سیاستگذاری در اختیار ما نیست.»

پس گویندگان بی گناهند!

با این حساب و با دانستن این نکات و در کنار هم قرار دادن استدلال های گویندگانی مثل حیاتی و رکوعی می شود به این نتیجه رسید که متن و چیدمان و لحن نوشتاری اخبار، ربط چندانی به گویندگان ندارد و آنها صرفا و صرفا گوینده اند و هر متنی در برابرشان باشد، می خوانند. پس محمد رضا حیاتی در استفاده از نقش هویج و نیز مرتضی حیدری در بكار بردن خر گناهی ندارند.