فرق همزاتِ شیطان با خطواتِ شیطان

قرآن کریم، در آیات متعددی، انسان‌ها را از «همزات» شیطان و «خطوات»اش برحذر داشته است. فرق این دو در چیست؟

شکوری_شبکه تخصصی قرآن تبیان

دو تعبیر «همزات» و «خطوات» که در قرآن به شیطان نسبت داده شده است، یکی به صراحت و دیگری به کنایت، به وسوسه های شیطان اشاره دارد. اما تعبیر همزات، تنها در یک آیه از قرآن آمده است؛ آنجا که می‌فرماید:
قُل رَّبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَٰتِ ٱلشَّیَٰطِینِ(مومنون/97)
و بگو: «پروردگارا! از وسوسه‌های شیاطین به تو پناه می‌برم!
تعبیر «خطوات الشیطان» اما در آیات متعددی، به کار رفته است. ما در اینجا نخست مفهوم همزات و آنگاه مفهوم خطوات و وانگهی تفاوت این دو مفهوم را بررسی می‌کنیم.

«همزات» شیطان چیست؟

«همزات» جمع «همزه» به معنى دفع و تحریک با شدت است و اگر به حرف همزه، «همزه» مى گویند، به خاطر آن است که از انتهاى گلو با شدت بیرون مى آید، و به گفته بعضى از مفسران «همز»، «غمز» و «رمز» هر سه یک معنى را مى رساند، منتهى «رمز» به مرحله خفیف، «غمز» از آن شدیدتر و «همز» نهایت شدت را بیان مى کند. (1)
و با توجه به این که: شیاطین، جمع است، همه شیطان هاى آشکار و پنهان، انس و جن را شامل مى گردد. 
در تفسیر«على بن ابراهیم» مى خوانیم: امام(علیه السلام) در معنى آیه«وَ قُلْ رَبِّ اَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ» فرمود «ما یَقَعُ فِى قَلْبِکَ مِنْ وَسْوَسَهِ الشَّیاطِیْن»؛ (منظور از آن، وسوسه هاى شیطانى است که در قلب تو مى افتد). (2)
آنجا که پیامبر(صلى الله علیه وآله) با داشتن مقام عصمتو مصونیت الهى، چنین تقاضایى را از خدامى کند، تکلیف دیگران روشن است، باید همه مومنان از پروردگار که مالک و مدبر آنها است، بخواهند لحظه اى آنها را به حال خودشان وامگذارد نه تنها تحت تاثیر وسوسه شیاطین قرار نگیرند، که در مجلس آنها نیز حضور نیابند.
به این ترتیب همه رهروان راه حق، باید به طور مداوم از القایات شیطانى بر حذر باشند و همیشه خود را از این نظر در پناه او قرار دهند. (3)

«خطوات» یعنی چه؟

عرب، فاصله بین دو قدم را خطوه می گوید. سیاست شیطان نیز در اغوای بنی بشر، گام به گام است. او نمی تواند به یکباره انسان را از قله به دره بیفکند بلکه قدم به قدم، او را از عرش به فرش می کشد.
اولین گام او وسوسه و فکر گناه است. قرآن می فرماید: «الذی یوسوس فی صدور الناس من الجنه و الناس؛» (ناس/5 و6) آن شیطان که درون سینه انسانها وسوسه می کند خواه از جن باشد یا از انسان. 
دومین گام او انجام گناه است. البته ممکن است فرد گنهکار بعد از انجام گناه پشیمان شود و کسی که از گناهش پشیمان شود مؤمن است. پیامبر فرمود:  «من سرته حسنته و سائته سیئته فهو مؤمن؛ »(4) 
کسی که از نیکی هایش خشنود و از بدی هایش ناراحت گردد به راستی مؤمن است. 
سومین گام او کوچک دیدن گناه است. 
حضرت علی علیه السلام می فرماید: اشد الذنوب ما استهان به صاحبه؛ (5) سخت ترین گناهان، گناهی است که انجام دهنده، آن را سبک شمارد. 
چهارمین گام او اصرار و پافشاری بر گناه است . 
پنجمین گام او خشنودی و لذت بردن از گناه و زیبا دیدن گناه است. 
ششمین گام او مرحله تکذیب دین و ارزشهاست. 
شخص گناهکار کارش به جایی می رسد که توحید و قیامت و ارزشها را تکذیب می کند تا براحتی بتواند به راه ننگین خود ادامه دهد. قرآن می فرماید: ثم کان عاقبه الذین اساؤا السوای ان کذبوا بایات الله (روم/10) سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند. به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند. (6)

اکنون روشن شد که این دو واژه به معنای وسوسه های تحریک‌آمیز شیطان است. اما تفاوت شان در این است که «هَمَزِات» تعبیر نسبتاً صریحی از وسوسه‌هایی است که از سوی شیطان به انسان القا می‌شود، و «خطوات» گرچه به معنای گام‌های شیطان است، اما پیروی از این گام‌ها تعبیری کنایی از تأثیرپذیری از وسوسه‌های شیطان خواهد بود.(7)

پی نوشت‌ها:

(1). تفسیر«ابوالفتوح رازى». 
(2). تفسیر«نور الثقلین»، جلد 3، صفحه 552.
(3). گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دارالکتب الإسلامیه، چاپ بیست و نهم، ج 14، ص 331.
(4). اصول کافی، ج 2، ص 232. 
(5). وسائل الشیعه، ج 15، ص 312. 
(6).دام ها و گام های شیطان، محمود اکبری
(7). سایت اسلام کوئیست