عدول در نماز به چه معنا است؟

عدول در نماز، به این معنا است که انسان در هنگام خواندن نماز، نیّتش را از نمازی به نماز دیگر برگرداند، که این کار به لحاظ حکم شرعی، اقسام مختلفی دارد؛ در برخی موارد جایز و در برخی موارد علاوه بر جواز، مستحب است، همچنین در بعضی موارد واجب و در بعضی موارد ممنوع است. به تمام این موارد در پاسخ تفصیلی پرداخته شده است.

فراوری: حجت الاسلام تیموری - بخش احکام اسلامی تبیان

عدول در نماز، به این معنا است که انسان در هنگام خواندن نماز،

نیّتش را از نمازی به نماز دیگر برگرداند.

مواردی که عدول جایز است:

1. عدول نیت از نماز ادا به نماز قضا؛ با دو شرط: الف. وقت نماز ادا تنگ نباشد، ب. عدول ممکن بوده و محل آن نگذشته باشد.البته این فرض، گاهی حکم استحباب را پیدا می کند؛ مثلاً نمازگزار در حال خواندن نماز ظهر یادش می آید که نماز صبح را نخوانده است. در این جا عدول از نماز ظهر به قضای صبح مستحب است، به شرطی که وقت وسعت داشته و از رکعت دوم نگذشته باشد.
2. عدول از نماز جماعت به نماز فرادا؛ البته برخی از فقها، در جایی که فرد قبل از نماز، قصد عدول و فرادا کردن نماز را داشته باشد، اشکال کردند.

3. عدول از  نماز شکسته به نماز تمام و عکس آن، در اماکن چهار گانه ای که بین نماز شکسته و تمام مخیّر است.

4. عدول از یک امام جماعت به امام جماعت دیگر، اگر مشکلی برای امام جماعت اول پیش آمد.

مواردی که عدول مستحب است:

1. از واجب به نافله، در جایی که بخواهد به نماز جماعت برسد؛ مثلاً نیت نماز ظهر را به نافله آن تغییر داده و در پایان رکعت دوم، سلام می دهد.

2. از واجب به نافله، در نماز ظهر جمعه که مستحب است در رکعت اول سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقون خوانده شود، اگر از روی فراموشی سور دیگری به جای یکی از این دو سوره خوانده شود؛ چنانچه به نصف سوره نرسیده باشد، مستحب است، آن سوره را رها کرده و سوره جمعه و منافقون را بخواند، ولی اگر از نصف سوره گذشته باشد، مستحب است نماز را به نافله تغییر داده و مجدداً نماز ظهر را (همراه با سوره جمعه و منافقون) بخواند.

مواردی که عدول واجب است

1. عدول نیت از نماز لاحق به نماز سابق؛ البته با دو شرط: الف. وقتِ کافی وجود داشته باشد؛ ب. محل عدول نگذشته باشد، که اگر گذشته باشد نماز لاحق درست است؛ مثلاً، فرد در بین نماز عصر، متوجه می شود که نماز ظهر را نخوانده یا شک کند که آیا نماز ظهر را به جا آورده یا نه؟ در این جا واجب است نیت را از نماز عصر به ظهر برگردانده و نماز را ادامه دهد.

2. عدول نیت، از نماز شکسته به نماز تمام؛ وقتی شخص مسافر در بین نماز، تصمیم به ده روز ماندن در مکان سفرش بگیرد.

3. عدول نیت، از نماز تمام به نماز شکسته؛ در جایی که شخص مسافر، قصد ماندن ده روز داشته و در بین اولین نمازش از قصدش برگردد. در این صورت، باید نماز چهار رکعتی را دو رکعتی بخواند. البته اگر بعد از رکوع رکعت سوم نیتش تغییر کند، نمازش باطل است.

مواردی که عدول ممنوع است

1. عدول از نماز قضا به نماز ادا پس اگر وقت نماز ادا تنگ بود، باید نماز قضا را رها کرده و نماز ادا را بخواند.
2. عدول از نماز سابق به لاحق؛ مثلاً نمازگزار بین نماز ظهر یادش بیاید که نماز ظهر را خوانده است، در این جا نمی تواند نیتش را به نماز عصر تغییر دهد.
3. عدول از نماز مستحب به مستحبی دیگر.

4. عدول از نماز مستحب به واجب.

5. عدول از نماز فرادا به جماعت؛ یعنی اگر وسط نماز از جماعت جدا شد، بنابر احتیاط واجب نمی تواند مجدداً برگردد.
6. عدول از نماز لاحق احتیاطی به سابق؛پس اگر نماز عصر یا عشا را از روی احتیاط می خواند، و متوجه شود نماز  ظهر یا مغرب را نخوانده است، نمی تواند نیّتش را به آنها برگرداند.

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای مد ظله العالی:

عدول در موارد زیر واجب است:

1. از نماز عصر به نماز ظهر، در صورتى كه در بین نماز عصر متوجه شود كه نماز ظهر را نخوانده است.
2. از نماز عشاء به نماز مغرب اگر در بین نماز عشاء متوجه شود كه نماز مغرب را نخوانده است و از محل عدول هم تجاوز نكرده باشد.

3. اگر دو نماز قضائى كه در اداى آنها ترتیب معتبر است، بر عهده او باشد و بر اثر فراموشى قبل از اداى نماز اول به خواندن نماز دوم مشغول شود.

عدول در موارد زیر مستحب است:

1 . از نماز اداء به نماز قضاى واجب، در صورتى كه بر اثر آن وقت فضیلت اداء فوت نشود.
2 . از نماز واجب به مستحب براى درك ثواب نماز جماعت.
3 . از نماز واجب به نافله در ظهر روز جمعه براى كسى كه قرائت سوره جمعه را فراموش كرده و به جاى آن سوره دیگرى را خوانده و به نصف رسیده و یا از آن گذشته است. مستحب است این شخص از نماز واجب به نافله عدول كند تا بتواند نماز فریضه را با سوره جمعه به جا آور.

پی نوشت:

1. آیت الله خامنه ای ، اجوبة الإستفتائات، سؤال340.
[1]. امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج 1، ص 424، م 763، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، 1424ق.
[2]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: نمایه 64968 (عدول از نماز جماعت به فرادا).
[3]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: نمایه 13809 (کامل بودن نماز در حرم امام حسین).
[4]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: نمایه 20161 (حدث در نماز جماعت).
[5]. امام خمینى، سید روح اللّٰه، نجاة العباد، ص 149، م 8، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، 1422ق.
[6]. شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، مترجم، غفارى، على اکبر، ج 2، ص 84، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، 1409ق.
[7]. ر. ک: امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج 1، ص 422 - 433، م 757 و 758 و 759.
[(محشّٰى - امام خمینى)، ج 1، ص 424، م 761.

منابع:

اسلام کوئست
مرکزپاسخگویی به سوالات دینی