خواب قیلوله مختص چه ساعاتی است؟
در چه ساعاتی می توان خواب قیلوله کرد و آیا چنین خوابی مستحب بوده و دارای پاداش است؟ منظور از «خواب قیلوله» چیست؟ چند دقیقه یا چند ساعت سفارش شده؟ بهتر است چه زمانی از روز انجام شود؟ چه خواصی دارد؟
فرآوری :حجت الاسلام تیموری- بخش احکام اسلامی تبیان
در فرهنگ معین خواب قیلوله معادل خواب نیمروز و یا خواب پیش از ظهر عنوان شده، از طرف دیگر محققی خواب قیلوله را در فاصله پس از نماز ظهر و پیش از وقت نماز عصر می داند. خواب قیلوله در روایات بعنوان امری مستحب برای تقویت حافظ و زمینه شب زنده داری و عبادت در شب توصیه شده است و خواب در طول روز نهی شده است مگر خواب قیلوله که مایه نعمت است.
یكى از مسائلى كه در میان مردم، بویژه قشرهاى مذهبى رایج است و كم و بیش مردم آشنا با فرهنگ دینى با آن آشنایى دارند، مسأله خواب قیلوله است. در فرهنگ دینى ما بر انجام خواب قیلوله بسیار تأكید و سفارش مى شود. برخى خود را به انجام آن عادت داده اند و بسیارى نیز در حسرت و آرزوى انجام آن هستند؛ اما مشغله هاى روزمره مانع آن مى شود. تا حدى نیز به مسأله خواب قیلوله رنگ دینى داده شده است، و در برخى كتاب هاى روایى بابى تحت عنوان «استحباب خواب قیلوله» باز شده است. آنچه هم اكنون از زمان خواب قیلوله، میان خواص و عوام شهرت دارد، خواب پیش از ظهر است. درباره مقدار آن نیز از یك ساعت تا یك ربع پیش از اذان ظهر اظهار نظر مى شود. هدف پژوهش حاضر، بررسى زمان خواب قیلوله است. براى بررسى این مسأله تحلیل و توصیفى از خواب قیلوله در قرآن كریم و فرهنگ عربى صورت خواهد گرفت.
یکی از نیازهای طبیعی و ضروری بدن؛ استراحت و خواب است. زمان، مکان، طبیعت افراد و ... می توانند در تأثیرگذاری خواب نتایج متفاوتی به دنبال داشته باشند.
یکی از خواب ها؛ «قیلوله» نام دارد. برخی از اندیشمندان لغت شناس؛ «قیلوله» را به معنای استراحت در نیمه روز دانسته اند؛ حال چه این استراحت با خواب همراه باشد و چه بدون خواب. اما گروهی دیگر از آنان قیلوله را تنها به خواب هنگام ظهر معنا کرده اند،که همین معنای دوم مورد بحث ما است.
حال در ذیل؛ اهمیت خواب قیلوله را در روایات بررسی می کنیم:
1. در منابع اسلامی؛ احادیثی وجود دارد که توصیه به خواب هنگام ظهر دارند:
الف. امام صادق(ع) از پدرانش از پیامبر خدا(ص) نقل می کنند: «روزه گرفتن در طول روز را با خوردن سحرى کمک کنید، و با خواب قیلوله، بیدار شدن برای عبادت شبانه و شب زنده دارى را یارى رسانید».
ب. امام صادق(ع) از پدرانش نقل می کند: «مردى بادیه نشین نزد پیامبر(ص) آمد و گفت: اى رسول خدا! من حافظه خوبى داشتم ولى اکنون فراموش کار و کم حافظه شده ام، چه کنم؟ آن حضرت فرمود: شاید تو به خواب قیلوله عادت داشتی؟ گفت: آرى. فرمود: و حال آن را ترک کرده اى؟ گفت: آرى، پیامبر فرمود: دوباره همان کار (خواب قیلوله) را از سر بگیر تا انشاء الله حافظه ات باز گردد».
د. امام کاظم(علیه السلام) فرمودند: «هنگام ظهر بخوابید؛ زیرا همانا خداوند انسان روزه دار را در حالى که آرمیده است غذایش می دهد و سیرابش می کند».
2. همان گونه که در معنای لغوی قیلوله گذشت؛ خواب قیلوله، تنها زمانی رخ می دهد که نزدیک ظهر باشد. اما نکته مورد نظر این جا است که بر خلاف آنچه متبادر به ذهن است این خواب لزوماً قبل از اذان ظهر نیست، بلکه تا ساعاتی بعد از اذان ظهر نیز خواب قیلوله صدق می کند. بر این معنا روایتی از امام رضا(علیه السلام) دلالت دارد: «... پس از آن؛ زمانی که نیمه روز شود و مردم شغل هاى خود را ترک می کنند و جامه هاى خود را در می آورند، استراحت می کنند و به طعام و قیلوله مشغول می شوند. لذا خدا ایشان را امر کرد که قبل از انجام این امور، ابتدا به ذکر و عبادت و نماز ظهر بپردازند و سپس به آنچه بخواهند از استراحت و طعام و قیلوله بپردازند».
حدیثی از اهل سنت نیز بر همین معنای قیلوله دلالت دارد؛ انس بن مالک نقل می کند: «به همراه پیامبر اسلام نماز جمعه را خواندیم و سپس برگشته و خواب قیلوله کردیم».
3. برخی از فقها به جهت روایات بالا، استحباب خواب قیلوله را اعلام کرده اند.
با تأمل در روایات؛ مطلوب بودن خواب قیلوله به دست می آید؛ اما نه به عنوان یک عبادت و عمل استحبابى که فی نفسه بر آن ثواب مترتب باشد، بلکه این روایات در حقیقت، سفارشى ارشادى به مخاطبان است؛ یعنی مطلوب بودن خواب قیلوله از آن جهت است که این خواب، مقدمه ای برای انجام و توفیق عبادت هاى شبانه و نیز تحمل گرسنگی روزانه می باشد. مدت دقیقی برای زمان این خواب اعلام نشده و به حسب افراد و نیاز آنها، می تواند متفاوت باشد.
گفتنی است؛ کسانى که شب را به طور کامل و به قدر کافى و نیاز بدن مى خوابند، یا بیشتر وقت صبح را در خواب هستند؛ نمی توان گفت که خواب قیلوله برای آنها نیز مفید است. منابع: 10- فرهنگ معین: خواب قیلوله واژه یاب 12- تأملى بر روایات خواب قیلوله، سید محمود دشتى
[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، میر دامادی، جمال الدین، ج 11، ص 578، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ سوم، 1414ق.
[2]. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی ، سید احمد، ج 5، ص 459، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ج 1، ص 690، دمشق، بیروت، دارالقلم ، الدارالشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[3]. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 4، 199، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 71، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1413ق؛ روایتی شبیه به آن: شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 503، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[5]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 305، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق.
[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 65، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[7]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، لاجوردی، مهدی، ج 2، ص 109، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.
[8]. ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق، عبدالباقی، محمد فؤاد، ج 2، ص 199، بی جا، دار إحیاء الکتب العربیة، بی تا؛ ابن حبان تمیمی، الإحسان فی تقریب صحیح ابن حبان، ج 7، ص 49، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1408ق.
[9]. حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج 5، ص 268، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1412ق.
11- تأملى بر روایات خواب قیلوله پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه
