برترین فرد بعد از پیامبر از دیدگاه اهل سنت

همان طور كه مردم وظیفه دارند از رسول خدا به صورت مطلق اطاعت كنند و آن حضرت ولایت مطلق بر همگان دارد، همان ولایت برای امیرمؤمنان علیه السلام نیز ثابت است.

تردیدی نیست كه رسول خدا صلی الله علیه وآله بر همه مؤمنان و بلكه بر تمام بشریت ولایت مطلق دارد، و آن حضرت در تمام امور مسلمانان اولی به تصرف نسبت به خود آن ها است، اطاعت مطلق و بی چون چرا از آن حضرت واجب و مخالفت با او حرام مطلق است؛ چنانچه خداوند در آیه ششم سوره أحزاب همین مطلب را به روشنی به اثبات می رساند.
خداوند در قرآن کریم می فرماید: النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِم (الاحزاب/6) پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است.
بنابراین تردیدی در ولایت مطلق رسول خدا صلی الله علیه وآله بر همه افراد بشر نیست. رسول خدا صلی الله علیه وآله همین ولایت مطلق را برای امیرمؤمنان علیه السلام طبق روایت صحیح السندی كه علمای اهل سنت نقل كرده اند، ثابت كرده است.

اصل روایت

أبونعیم إصفهانی در كتاب معرفة الصحابة در شرح حال وهب بن حمزه می نویسد:
حَدَّثَنَا سُلَیْمَانُ بْنُ أَحْمَدَ، ثنا أَحْمَدُ بْنُ عَمْرٍو الْبَزَّارُ، وَأَحْمَدُ بْنُ یَحْیَی بْنِ زُهَیْرٍ، قَالا: ثنا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ بْنِ كَرَامَةَ، ثنا عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی، ثنا یُوسُفُ بْنُ صُهَیْبٍ، عَنْ رُكَیْنٍ، عَنْ وَهْبِ بْنِ جَمْرَةَ (حمزة) قَالَ: صَحِبْتُ عَلِیًّا مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی مَكَّةَ، فَرَأَیْتُ مِنْهُ بَعْضَ مَا أَكْرَهُ، فَقُلْتُ: لَئِنْ رَجَعْتُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (ص) لأَشْكُوَنَّكَ إِلَیْهِ، فَلَمَّا قَدِمْتُ لَقِیتَ رَسُولَ اللَّهِ (ص) فَقُلْتُ: رَأَیْتُ مِنْ عَلِیٍّ كَذَا وَكَذَا، فَقَالَ: لا تَقُلْ هَذَا، فَهُوَ أَوْلَی النَّاسِ بِكُمْ بَعْدِی؛ ركین از «وهب بن حمزه» نقل كرده كه گفت: از مدینه تا مكه با علی (علیه السّلام) همراه بودم. در این مسیر، كارهائی انجام داد كه برای من خوشایند نبود، برای همین گفتم: وقتی پیش رسول خدا صلی الله علیه وآله برگشتم، از تو پیش آن حضرت شكایت خواهم كرد. وقتی به مدینه رسیدم، رسول خدا صلی الله علیه وآله ملاقات كردم و گفتم: از علی (علیه السلام) چنین و چنان دیدم؛ پس رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: این سخن را نگو؛ چرا كه او بعد از من، بر همه مردم اولویت دارد.(1)
تفسیر« النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِم » از نگاه مفسران اهل سنت
اولویت در این آیه به این معنی است كه رسول خدا صلی الله علیه وآله هر تصرفی را كه بخواهد و هر تدبیری را كه صلاح بداند می تواند در حق مسلمین انجام دهد و مسلمانان وظیفه دارند كه از او در تمام امور اطاعت نمایند؛ چنانچه مفسران بزرگ اهل سنت از این آیه همین مطلب را استنباط كرده اند كه نام چند تن از آن ها را ذكر می كنیم:

1. محمد بن جریر طبری (متوفای 310 ق)

طبری، مفسر مشهور اهل سنت در باره این آیه می نویسد:
النبی أولی بالمؤمنین... یقول تعالی ذكره النبیُ محمدٌ أولی بالمؤمنینَ یقول: أحق بالمؤمنین به من أنفسهم أن یَحْكُم فیهم بما یشاء من حكمٍ فیجوز ذلك علیهم. كما حدثنی یونس قال أخبرنا بن وهب قال قال بن زید النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم كما أنت أولی بعبدك ما قضی فیهم من أمرٍ جازَ كما كلما قضیتَ علی عبدك جاز. در این آیه: النبی اولی بالمؤمنین... خداوند پیامبر را سزاوارتر از مؤمنان بر جانشان دانسته و او را شایسته تر می داند تا آنچه لازم می داند در حق آنان انجام دهد.(2)

2.  ابن كثیر دمشقی  (متوفای774 ق)

او در تفسیر این آیه می نویسد: النبی أولی بالمؤمنین... قد علم تعالی شفقة رسوله صلی الله علیه وسلم علی أمته ونصحه لهم فجعله أولی بهم من أنفسهم وحكمه فیهم كان مقدَّما علی اختیارهم لأنفسهم كما قال تعالی «فَلا وَرَبِّكَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَكِّمُوكَ فیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلیماً»؛ خداوند مهربانی و دلسوزی رسولش را در باره امتش می داند و لذا او را سزاوارتر از خود آنان می داند و فرمان او را در حق آنان مقدم دانسته است؛ چنانچه خداوند می فرماید: به پروردگارت سوگند كه آنها مؤمن نخواهند بود، مگر اینكه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نكنند و كاملا تسلیم باشند.(3)

3. عبد الرحمن بن جوزی (متوفای 597ق )

وی در تفسیر این آیه می نویسد: قوله تعالی « النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم » أی احق فله أن یحكم فیهم بما یشاء قال ابن عباس إذا دعاهم إلی شئ ودعتهم أنفسهم إلی شئ كانت طاعته أولی من طاعة أنفسهم وهذا صحیح فان أنفسهم تدعوهم إلی ما فیه هلاكَهم والرسولُ یدعوهم إلی ما فیه نجاتَهم. این سخن خداوند كه فرموده است: النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم، به معنای سزاوارتر است، یعنی رسول خدا هرگونه كه بخواهد می تواند در باره آنان فرمان دهد، ابن عباس گفته است: اگر رسول خدا مردم را به چیزی و نفس آنان به چیزی دیگر فرمان داد پیروی رسول مقدم و اولی است، سپس می گوید: این سخنی است صحیح، چرا كه نفس مردم آنان را به چیزی می خواند كه هلاكت و نابودی در آن است ولی رسول خدا به آنچه در آن نجات است دعوت می كند.(4)

4.  أبوالقاسم زمخشری (متوفای 538ق )

زمخشری مفسر و أدیب پرآوازه اهل سنت در تفسیر آیه می نویسد:
«النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ ( فی كل شیء من أمور الدین والدنیا ) منْ أَنفُسِهِمْ » ولهذا أطلق ولم یقید، فیجب علیهم أن یكون أحبّ إلیهم من أنفسهم، وحكمه أنفذ علیهم من حكمها، وحقه آثَرَ لدیهم من حقوقها، وشفقتهم علیه أقدم من شفقتهم علیها، وأن یبدلوها دونه ویجعلوها فداءه إذا أعضل خطب، ووقاءه إذا لقحت حرب، وأن لا یتبعوا ما تدعوهم إلیه نفوسهم ولا ما تصرفهم عنه، ویتبعوا كل ما دعاهم إلیه رسول الله صلی الله علیه وسلم وصرفهم عنه، لأنّ كل ما دعا إلیه فهو إرشادٌ لهم إلی نیلِ النجاةِ والظفرُ بسعادةِ الدارین وما صَرَفَهم عنه، فأخذ بحجزهم لئلا یتهافتوا فیما یرمی بهم إلی الشقاوة وعذاب النار؛ رسول خدا در تمام مسائل مربوط به دنیا و آخرت مردم بر آنان اولویت دارد، به همین جهت هم بدون هیچگونه قیدی بیان شده است، بنا بر این بر امت واجب است كه رسول خدا محبوب تر از خودشان نزد آنان باشد و دستور و حكم او نافذتر و حقوق او برتر و مهربانی به او مقدم و جانشان را نثارش نمایند و در هنگام جنگ او را محافظت كنند و از خواهشهای نفسانی و آنچه كه آنان را از وی دور كند پیروی نكنند و از هر آنچه كه آنان را به او فرا خواند متابعت نمایند زیرا او آنان را به سعادت دنیا و آخرت دعوت می كند و از عذاب آتش دور می نماید.(5)

نتیجه:

از مجموع سخنان بزرگان از مفسران اهل سنت به این نتیجه می رسیم كه اولویت در این آیه به این معنی است كه پیروی و اطاعت از رسول خدا بر همه مسلمانان واجب است و آن حضرت می تواند در تمام امور مسلمانان تصرف نماید و در اداره امور آن ها از خودشان سزاوارتر است. رسول خدا صلی الله علیه وآله همین مقام و موقعیت را با روایت « فَهُوَ أَوْلَی النَّاسِ بِكُمْ بَعْدِی» برای امیرمؤمنان علیه السلام ثابت كرده است؛ یعنی ولایت امیرمؤمنان علیه السلام همان ولایت رسول خدا صلی الله علیه وآله است، همان طور كه مردم وظیفه دارند از رسول خدا به صورت مطلق اطاعت كنند و آن حضرت ولایت مطلق بر همگان دارد، همان ولایت برای امیرمؤمنان علیه السلام نیز ثابت است.

پی نوشت ها:
(1.)الأصبهانی، ابو نعیم أحمد بن عبد الله (متوفای430ه )، معرفة الصحابة، ج5، ص2723، ح 6501، طبق برنامه الجامع الكبیر.
المناوی، محمد عبد الرؤوف بن علی بن زین العابدین (متوفای 1031ه )، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج4، ص357، ناشر: المكتبة التجاریة الكبری - مصر، الطبعة: الأولی، 1356ه .
السیوطی، جلال الدین أبو الفضل عبد الرحمن بن أبی بكر (متوفای911ه )، جامع الاحادیث (الجامع الصغیر وزوائده والجامع الكبیر)، ج8، ص250، طبق برنامه الجامع الكبیر.
الهندی، علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین (متوفای975ه )، كنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج11، ص281، ح32961 ، تحقیق: محمود عمر الدمیاطی، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1419ه - 1998م.
(2).الطبری، محمد بن جریر بن یزید بن خالد أبو جعفر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج21، ص 122، ناشر: دار الفكر - بیروت - 1405ه .
(3).القرشی الدمشقی، إسماعیل بن عمر بن كثیر أبو الفداء (متوفای774ه )، تفسیر القرآن العظیم، ج3، ص 468، ناشر: دار الفكر - بیروت - 1401ه .
(4).إبن الجوزی، عبد الرحمن بن علی بن محمد، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج6 ، ص 352، ناشر: المكتب الإسلامی - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1404ه .
(5).الزمخشری الخوارزمی، أبو القاسم محمود بن عمر ، الكشاف عن حقائق التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، ج3 ، ص 531، تحقیق: عبد الرزاق المهدی، بیروت، ناشر: دار إحیاء التراث العربی.