مناظره عمار یاسر با عمرو عاص در جنگ صفین

مناظرات بسیاری از بزرگان اصحاب پیامبراکرم صلی الله علیه و آله در زمان های مختلف تاریخی، گویای حقائقی است که نشان می دهد مردم به روشنی با میراث معنوی پیامبر آشنا بوده اند.

عمار پسر یاسر، با عمرو بن عاص در لشگرگاه صفین با هم گرد آمدند. عمّار و همراهانش از مرکب فرود آمدند و حمایل شمشیرهایشان را در بر گرفتند، در این هنگام عمرو گفت: اشهد ان لا اله الا اللّه!
عمار گفت: ساکت باش، تو در دوران زندگانی محمّد (صلی الله علیه و آله) و بعد از او این شهادت را ترک کردی، و ما به این شهادت از تو سزاوارتریم، اگر این شهادت را از نظر خصومت و دشمنی مورد استفاده قرار می دهی، حق ما باطل تو را از بین- می برد و اگر شهادت را بر سبیل خطبه راندی، ما از تو در خطابه داناتریم. اگر بخواهی، من تو را به کلمه ای آگاه می کنم که بین ما و تو را متمایز می سازد و قبل از اینکه جنگ بر پا شود، کفر تو را اثبات می کند به طوریکه خود بر علیه خود گواهی می دهی و نمی توانی مرا تکذیب کنی!
عمرو گفت: یا ابا یقظان (این کنیه عمار است) من برای اینکه گفتی نیامده ام بلکه از این جهت با تو گرد آمدم که تو را در میان این سپاه مطاع دیگران یافتم و به مین جهت خدا را به یادت آوردم تا این گروه را از استعمال سلاح و جنگ باز داری و خونشان را حفظ کنی؛ من در این راه کوشا هستم پس بر چه مبنائی با ما می جنگی؟. آیا نه اینست که ما نیز خدای یگانه را می پرستیم و بهمان قبله که شما نماز می گذارید نماز می خوانیم؟ و همان را که شما در دعایتان می گوئید ما می گوئیم، و همان کتاب را که شما قرائت می کنید، ما هم قرائت می کنیم و برسول شما ایمان داریم؟
عمّار گفت: حمد خدای را که این اقرارها را بزبان تو جاری کرد که من و یارانم دارای قبله و دینیم، پرستش خدای مهربان را می کنیم و معترف به پیامبری محمّدیم و کتابش را قبول داریم و اینهمه بخلاف تو و یارانت!
حمد خدای را که اقرار تو را به نفع ما قرار داد بخلاف تو و یارانت؛ تو را گمراه و گمراه کننده قرار داد، تو خود نمی دانی که از راه یافتگانی یا گمراهان و از تشخیص واقع نابینا هستی! اکنون به تو خبر می دهم که نبرد من و یارانم با تو بر چه مبنائی است.

رسول خدا به من امر فرمود که: با ناکثین (پیمان شکنان) نبرد کنم من هم نبرد کردم و امر فرمود که: با قاسطین (منحرفین از عدالت) به نبرد برخیزم که شمائید، امّا مارقین را (آنان که از دین خارج می شوند) نمی دانم آنها را درک خواهم کرد یا نه؟!
آیا ندانستی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره علی فرمود:«من کنت مولاه فعلی مولاه اللّهمّ وال من والاه و عاد من عاداه». و من دوستدار خدا و رسولم و بعد از رسول خدا، دوستدار و پیرو علی هستم و تو مولا نداری!. آیا می توانی بگوئی که من نافرمانی خدا و رسولش را کرده ام؟ عمرو گفت: در تو، موجبات دیگری جز اینکه گفتی هست. عمار گفت: بزرگوار کسی است، که خدا او را گرامی داشته باشد؛ من پست بودم خداوند مرا بلند کرد؛ برده و مملوک بودم، خدا مرا آزاد ساخت؛ ناتوان بودم خداوند مرا نیرو بخشید؛ فقیر و بی چیز بودم، خدا مرا غنی و ثروتمند گردانید. عمرو گفت: نظر تو در امر کشته شدن خلیفه سوم چیست؟ عمار گفت: او برای شما بدیها را فتح باب نمود. عمرو گفت: علی او را کشت؟ عمار گفت: نه بلکه خدای علی او را کشت.(1) نصر بن مزاحم، در حدیثی روایت کرده است که: چون در جنگ صفین، عمار بن یاسر رحمه اللّه علیه، به عمرو بن عاص نزدیک شد، به عمرو گفت: دین خود را به حکومت مصر فروختی؟! هلاکت بر تو باد! از مدتی پیش، تو اسلام را کج پنداشتی.(2)
سبط ابن جوزی، این حدیث را روایت کرده و این جمله را اضافه دارد: سوگند بخدا، قصد تو و تصمیم دشمن خدا و زاده دشمن خدا (مقصود معاویه است) از اینکه خون عثمان را دستاویز نمودید؛ این بوده که به دنیا برسید.(3)

پی نوشت ها:
(1).الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج ۲، ص: ۲۱۵
(2). وقعة صفین، ص ۱۶۵
(3). تذکره سبط ابن جوزی، ص ۵۳