تبیان، دستیار زندگی
هر جا که بحران وجود دارد به ابزار مدیریت آن یعنی رسانه نیز نیاز است. رسانه ها به دلیل توانایی در جهت دهی به افکار عمومی، نقش اساسی در مراحل مختلف بحران ایفا می کند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مدیریت رسانه در بحران

هر جا که بحران وجود دارد به ابزار مدیریت آن یعنی رسانه نیز نیاز است. رسانه ها به دلیل توانایی در جهت دهی به افکار عمومی، نقش اساسی در مراحل مختلف بحران ایفا می کند.

فرآوری محسن بابایی - بخش ارتباطات تبیان
بحران رسانه

نقش دوگانه رسانه ها در بحران زایی و بحران زدایی، برجسته سازی و کوچک نمایی، امیدزایی و امیدزدایی و غیره دست کم بر صاحبنظران این عرصه، پوشیده نیست. اما به نظر می رسد در کشور ما ،تاکنون  از ابزار رسانه و ظرفیت استثنایی آن برای مدیریت آنها بخوبی استفاده نشده است . عوامل بسیاری در این ماجرا دخیل هستند؛میزان حرفه ای گرایی، نوع نظام رسانه ای حاکم ،پایگاه ایدئو لوژیکی، میزان استقلال یا وابستگی به حاکمیت، سابقه بحران،  نوع عملکرد رقبا و غیره از جمله عواملی هستند که کارکرد های متفاوت رسانه را در بحران ها موجب می شوند ؛ این کارکردها می تواند از تقویت همبستگی و وفاق ملی، جلب کمک های مردمی و مشارکت در حل بحران، تقلیل بحران با کارکردهای آموزشی، فرهنگی و سیاسی پیشگیرانه، توجیه و پذیرش بحران ،انکار بحران و غیره و یا تشدید بحران برای نیل به اهداف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی وغیره باشد.
همچنین نوع رویکرد ،استراتژی و جهت گیری رسانه نیز کارکرد رسانه را در بحران ها متاثر می کنند. به عبارت دیگر میزان اعتقاد و ایمان به هریک از رویکردها و استراتژی ها، تعیین کننده نوع حرکت و جهت گیری رسانه ها در بحران است و بی تردید تولید و انتشار اخبار متاثر از نوع نگاه دست اندرکاران رسانه و راهبردها و رویکردشان به آن است.

رسانه ها ظرفیت و قالب های مختلفی برای مدیریت بحران ها در اختیار دارند ؛ خبر  ظرفیت و محصول اصلی و پرطرفدار رسانه ها از جمله رادیو و تلویزیون است و نقش بسیار اساسی در مدیریت بحران ها  و مراحل مختلف آن ها دارد

رسانه ها ظرفیت و قالب های مختلفی برای مدیریت بحران ها در اختیار دارند ؛ خبر  ظرفیت و محصول اصلی و پرطرفدار رسانه ها از جمله رادیو و تلویزیون است و نقش بسیار اساسی در مدیریت بحران ها  و مراحل مختلف آن ها دارد. مدیریت اخبار مبتنی بر سازماندهی، برنامه ریزی، تصمیم گیری، هماهنگی و نظارت است. در عرصه سازماندهی، موضوعاتی همچون تقسیم وظایف میان عوامل انسانی تولید خبر و تعیین ساختار سرویس های خبری به منظور گردآوری، پردازش و توزیع اخبار مطرح  می شود.در برنامه ریزی، بر تعیین عملیات متعدد اجرایی تولید خبر در مسیر اهداف كوتاه مدت،  میان مدت و بلند مدت خبری تاكید می شود. تصمیم گیری خبری از مهمترین موضوعات در تعیین سوژه خبری و الویت های اخبار است. بدین صورت كه كدام یك از اطلاعات خبری انتشار یابد یا كدامیك به دلایل امنیتی، رعایت خط مشی خبری رسانه و ... منتشر نشود.هماهنگی در فرآیند تولید خبر به منظور اجرای صحیح برنامه های خبری و اقدام هماهنگ خبرنگاران و مدیران خبر در مسیر تحقق هدف ها است. در نظارت نیز میزان انحراف احتمالی عملکرد از برنامه بررسی می شود.مدیریت سازمان خبری(ایفای وظایف پنج گانه مذکور) به دلایلی همچون: تنوع و تعدد مخاطبان، تنوع و گوناگونی رویدادها و موضوعات،   واكنش های غیر منتظره رسانه های رقیب وغیره.،  بسیار بغرنج و دشوار است و در شرایط وقوع بحران ها، دشوار تر نیز می شود.در عصر تعدد و کثرت رسانه ها که رقابت بین رسانه های خبری هر روز فشرده تر می شود ،سرعت در خبررسانی بموقع بسیار مهم است زیرا مراجعه مردم به رسانه ها در شرایط بحران و بروز وقایع مهم بیش از شرایط عادی است و اگر در این شرایط رسانه آن خبر ها را پوشش ندهدُ بی اعتمادی مخاطبان و گریز و مراجعه آنها به سایر رسانه ها را موجب می شود. به همین دلیل است که رسانه های حرفه ای از این فرصت برای جذب مخاطبان و افزایش اعتبار استفاده می کنند.
بحران ها همواره با درجه ای از «ابهام» و «اهمیت» همراه هستند، ضمن آنکه عامل اضطراب و تشویش روانی جامعه می شوند. زمینه ای مناسب برای شکل گیری شایعات به حساب می آیند. همچنین در بحران ها، خبرهای غلط و تحریک کننده می توانند جای خالی اطلاعات رسانه ای را برای مردم پر کنند .اطلاع رسانی بموقع در خصوص مراحل مختلف بحران های سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی از بروز شایعه و احساس ناامنی می کاهد و مهم تر از آن اعتبار زایی برای رسانه و افزایش مخاطبان را بدنبال دارد. البته همه اینها یعنی اطلاع رسانی خبری مناسب از طریق سازمان های رسانه جمعی منوط به آمادگی و قابلیت های مدیریت آنان در عرصه خبر و اداره عملیات تولید و توزیع اخبار است.
همانطوریکه اشاره شد؛ بی تردید سازمان رسانه از بحران بیرونی تاثیر می پذیرد. به عبارت دیگر، بحران بیرونی مرتبط با وظایف و عملکرد رسانه به درون رسانه سرایت می کند، رسانه را درگیر بحران می کند و شرایط عادی کار در رسانه را متاثر می سازد.. نکته حائز اهمیت اینجاست که بحران رسانه ای برخلاف اغلب بحران های دیگر که مبتنی بر عوامل درونی مرتبط با خود هستند، بیش از آنکه با مسائل درونی مربوط باشد، با سایر بحران های بیرونی مرتبط است.

ویژگی های اطلاع رسانی بحران

تقریبا تمامی فعالان حوزه مدیریت اطلاع رسانی بحران اتفاق نظر دارند که باید تمامی جوانب را در اطلاع رسانی در جهت کاهش مصیبت های انسانی در نظر گرفت.
بررسی پیشینه مطالعات در این زمینه نشان می دهد، چگونگی و میزان رابطه رسانه ها و مدیریت بحران، میزان اعتماد مخاطبان به رسانه ها، هنموایی روزنامه نگاران با بحران، کاهش خطر پذیری و افزایش ایمنی محیط و انسان از جمله مواردی است که در تحقیقات مدیریت اطلاع رسانی بحران بیشتر مورد توجه بوده است.

تقریبا تمامی فعالان حوزه مدیریت اطلاع رسانی بحران اتفاق نظر دارند که باید تمامی جوانب را در اطلاع رسانی در جهت کاهش مصیبت های انسانی در نظر گرفت

اطلاع رسانی صحیح، به موقع، جامع و کامل، مشارکت رسانه ها در برنامه ریزی های مقابله با بحران از دیگر مواردی است که فعالان عرصه اطلاع رسانی درخصوص آن اجماع دارند.
این فعالان، ویژگی های اطلاع رسانی بحران را شامل، برجسته شدن برخی ارزش های خبری ،اهمیت نقش مصاحبه (با شاهدان، مطلعان و مسئولان)، درک بحران توسط مدیر اطلاع رسانی ومجموعه آن، توجه به مطالب مستند، آموزشی چگونگی مقابله و کنار آمدن مردم با بحران و زندگی در شرایط بحران، درنظر گرفتن شرایط محیطی ، محدودیت زمانی و شرایط موقعیت، می دانند.
تاکید بر نقش رسانه به عنوان میانجی بین مردم از یک طرف و نخبگان، سیاستمداران،مدیران ستاد بحران از طرفی دیگر، توجه به مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار در فرایند اطلاع رسانی از دیگر ویژگی های مورد توجه در این مطالعات بوده است.

انواع استراتژی های رسانه ای در زمان بحران

1-     استراتژی عدم برجسته سازی بحران:در این استراتژی به بحران به عنوان یک رویداد عادی نگریسته خواهد شد.
2-      استراتژی قانونی: در این استراتژی، تاکید بر نظر متخصصان و صاحب نظران پیرامون بحران جهت جلوگیری از تاثیر شایعات بر مردم است.
3-    استراتژی پاسخگویی وجلوگیری از گسترش بحران: در این نوع استراتژی،بر ارائه گزارش های خبری حاوی نظرات مسئولان مطلع تاکید می شود.
4-      استراتژی روانشناسانه:در این استراتژی، اطلاع رسانی در خصوص زوایای مختلف انسانی و اهمیت انسانی بحران مورد تاکید و توجه است.
5-استراتژی تسریع در اطلاع رسانی: در این استراتژی، سرعت در اطلاع رسانی با استفاده از تمام ابزارها مورد توجه قرار خواهد گرفت.
6-      استراتژی روشنگری اجتماعی: انژاس پیامها ومطالبی که اعتماد مردم را جلب کند در این استراتژی مورد تاکید وتوجه است.
7-      استراتژی ارائه معنا و تصویری مطلوب: در این استراتژی، ارائه تصویری معنا بخش از جوانب مختلف بحران،ارائه اطلاعات چند رسانه ای به شیوه ای که نیازهای رسانه ای و اطلاعاتی مخاطب را برآورده کند مد نظر است.

مراحل اطلاع رسانی بحران

جان بیرچ (John  Birch)، محقق حوزه اطلاع رسانی بحران ، مراحل اطلاع رسانی بحران را به سه دسته زیر تقسیم کرده است:
الف) قبل از بحران:در این مرحله؛تدوین طرح و برنامه،اطلاع رسانی وجواب دادن به اما واگرها وسوالات احتمالی مخاطبان حین بحران، تدوین و شناسایی جوانب کار رسانه ها و خبرنگاران جهت برقراری ارتباط در حین وبعد از بحران مدنظر است.
ب) در هنگام بحران:اطلاع یابی و شناخت از بحران،تسریع در اطلاع رسانی،ارتباط مستمر با خبرنگاران، برگزاری کنفرانس ها و نشستهای خبری وارائه اطلاعات صحیح وجامع در این مرحله مورد توجه است.
ج) بعد از بحران:داشتن نگاهی فرآیند محور به بحران،ارتباط مناسب و مرتب با رسانه ها ، پیگیری راههای جلوگیری از گسترش بحران،اطلاع رسانی در خصوص دلیل به وجود آوردن بحران و بالا بردن آگاهی مردم پیرامون مقابله با بحران ، در این مرحله مورد تاکید است.


منابع: مدرن مدیا، مدرسه همشهری