علویان: اولین خاندان در جهان اسلام

اولین خاندان در جهان اسلام، 750 تا 1200، نام کتابی است تالیف ترسا برنهایمر که برگرفته از رساله دکتری وی در دانشگاه آکسفورد می باشد.

اولین خاندان در جهان اسلام، 750 تا 1200، نام کتابی است تالیف ترسا برنهایمر که برگرفته از رساله دکتری وی در دانشگاه آکسفورد می باشد. این کتاب به شکل گیری شجره ی موروثی بوجود آمده از طریق ازدواج حضرت فاطمه  و امام علی  و بدون مشارکت هیچ عامل غیر خونی در اسلام می پردازد. تاریخ اجتماعی علویان از شروع انقلاب عباسیان تا سلجوقیان مورد بررسی عمیق قرار می گیرد (یعنی از قرن دوم تا ششم هجری). هرچند این خاندان نبوی در بسیاری از نقاط جهان از جمله شمال آفریقا تاثیر گذار بوده است، اما ترسا برنهایمر بطور اساسی به بررسی جایگاه این خاندان در مناطق شرقی ترِ اسلام از جمله عراق، ایران، افغانستان و آسیای مرکزی می پردازد. برخاستن امامان شیعی از میان این خاندان، گرایش برخی علویان به عباسیان، تفاوت سطح طبقاتی برخی از افرادِ این خاندان (غنی و فقیر) و بررسی اهمیت ویژه آن در مکتب اسلام از نقاط جالب و قابل تاملی است که در این کتاب مورد تحقیق قرار گرفته است. اهمیت موضوع این کتاب از طریق سخن نسب شناس بنام بو نصر بخاری (قرن چهارم) مشهود است:((این نکته باید در نظر گرفته شود که هر فاطمی در جهان یک علوی نیز می باشد، اما هرعلوی یک فاطمی نیست. هر علوی یک طالبی می باشد، اما هر طالبی یک علوی نیست. هر طالبی یکی هاشمی می باشد ولی هر هاشمی یکی طالبی نیست. تمام هاشمیان از جماعت قریش هستند، اما هر قریشی (از قریش) صرفا یک هاشمی نیست. هر قریشی، یک عرب محسوب می شود، اما تمام اعراب قریشی نیستند.)) (ترجمه توسط مجید دانشگر برنهایمر این مطلب را از کتاب ((سرّ السلسله العلویه)) اثر ابو نصر بخاری و با ویراست محمد صادق بحر العلوم اخذ نموده است.)

به غیر از دسته بندی اصولی و علمی فصول، آشنا سازی علاقه مندان با انواع خاندان های اسلامی ( علویون، طالبیین، و غیره) و القاب متعلق به آنها ھمچون سادات و یا اشراف از دیگر مزیت های این کتاب است. این کتاب در شش بخش شامل:مقدمه،  شجره النسب (یا شجره نامه)، ثروت و ترسیم مرزها؛  تغییر(در) سلسله مراتب و تاکید بر خویشاوندی (قوم و خویشی): ملاک ازدواج علوی؛  نقابه (نقابت)، ولایت خاندان علوی؛  علویان به عنوان اشراف (و یا خواص) محلی؛ و  نتایج می باشد.

خواندن این کتاب به عموم علاقه مندان تاریخ اسلام توصیه می شود اما نکته قابل توجه اینست که خواندن آثاری در زمینه نسب شناسی اسلامی و تاریخ علویان، طالبیین، و غیره نقش مکملی خوبی را می توانند برای درک بهتر این کتاب فراهم سازند. در این راستا، افرادی ھمچون کازوئو موریموتو در ((شکل گیری علم انساب آل ابی طالب در قرون چهارم و پنجم هجری))[3] و ((مطالعه مقدماتی درباره پراکندگی جغرافیایی (نقابه الطالبیین) در پی درک و فهمی از پراکندگی گسترش اولیه سیدها))، اسماعیل بن الحسین بن محمدبن الحسین بن احمد المروزی الازورقانی در ((الفخری فی انساب الطالبیین))، ابن عنبه در ((عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب))، سید محمد علی روضاتی «مقدمه جامع الانساب» بسیار گسترده به موضوع طالبیین، نقیبان، اشراف، سادات و غیره، به خوبی به این موضوعات پرداخته اند.

نشان دادن تاثیر نسب خانوادگی بر جایگاه اجتماعی علویان، سادات، و هرآنکس با هر وضعیت عقیدتی، سیاسی و مالی به این خاندان متصل است یکی از نکات برجسته این تک نگاره می باشد. ارائه شجره نامه علویون مرتبط با عبدالله پدر حضرت محمد مصطفی ، و عباسیان از طریق جوان ترین عموی پیامبر ، عباس بن عبدالمطلب، و نشان دادن نسب نامه های متفاوت و نقشه از ابزارهایی هستند که به خواننده کمک کرده تا سریعترو با کیفیت بهتر پیام اصلی کتاب را دریافت کنند.

دکتر مجید دانشگر، استادیار دین پژوهی

منبع:
مرکز مطالعات اسلامی به زبان اروپایی