یک ساعت برابر با یک سال!
علمی که از راه اندیشیدن به دست می آید، علمی ارزشمند است؛ و تاکید بر محفوظات در تعلیم و تربیت، انسان را از شکوفایی حقیقی باز می دارد و علم تقلیدی و نه علم تحقیقی به بار می آورد.
انسان تنها موجودی است که با اندیشه زندگی می کند و با به کار گرفتن فکر خود سیر می نماید و هر سود و زیانی که می بیند از راه افکارش بررسی می کند و از همین راه به سعادت و شقاوت می رسد. بنابراین توجه به تفکر صحیح و تربیت فکری اساس سلوک به سوی خداوند است. تفکر صحیح کلید هدایت آدمی و مبدا بصیرت و بینایی و وسیله کسب علوم و معارف و حقیقت زندگی انسانی است.
یک ساعت برابر با یکسال!
آنچه در اسلام درباره بزرگداشت تفکر و انگیختن مردمان بر آن دیده می شود، در دیگر ادیان و نظامهای اجتماعی و برنامه ریزیهای انسانی، در عرصه پرورش و آموزش دیده نمی شود. در اسلام اندیشه یک ساعت بهتر از عبادت یک سال دانسته شده:
«فِکرُ ساعهٍ خیرٌ مِن عِبادهِ سَنَهٍ»؛ اندیشه یک ساعت بهتر از عبادت یک سال است.
رشد درونی انسان، جز از طریق به کار انداختن فکر و ورزش باطنی و مداومت بر آن حاصل نمی شود
و از این راه استعدادهای آدمی از مرحله بالقوه به مرحله بالفعل انتقال پیدا می کند. و همین امر اساس فراهم آمدن پیشرفت است.
تفکر آیینه ای پاک!
فکر کردن کلید هر خیر و برکت است، و همچون آینه ای صاف و پاک است برای درکها و دریافتها بیان امیرمومنان علی (علیه السلام) در این باره زیباترین تعبیر است:
«الفِکرُ مِرآهٌ صافیهٌ»؛ اندیشه، آیینه ای پاک است.
در منظر امام علی (علیه السلام) اندیشیدن چنان والاست که درباره آن فرموده است: «لا عِلمَ کالتَفکّر»؛ هیچ دانشی همسان تفکر نیست.
علمی که از راه اندیشیدن به دست می آید، علمی ارزشمند است؛ و تاکید بر محفوظات در تعلیم و تربیت، انسان را از شکوفایی حقیقی باز می دارد و علم تقلیدی و نه علم تحقیقی به بار می آورد که وبال آدمی و قالبی بیش نیست.
علم تقلیدی وبال جان ماست - عاریه ست و ما نشسته کان ماست
از محقّق تا مقلّد فرقهاست - کین چو داوودست و آن دیگر صداست
بینایی به دست آورید!
آدمی جز به تفکر به بینایی و راهیابی دست نمی یابد و جز به اندیشه صحیح از فرو افتادن در دامها و گمراهی در امان نمی ماند. امیر مومنان علی (علیه السلام) در وصیتنامه تربیتی خود به فرزندش حسین (علیه السلام) فرموده است:
«مَن تَفَکَّرَ أبصَرَ»؛ آن که بیندیشد بینا می شود.
و نیز در ضمن خطبه ای در موعظه فرموده است:
«فإنّما البَصیرُ مَن سَمِعَ فتَفَکَّرَ، و نَظَرَ فأَبصَرَ، و انتَفَعَ بِالعِبَرِ، ثُمّ سَلَکَ جُدَداً واضحاً یَتَجَنَّبُ فیه الصّرَعهَ فی المَهاوی، و الضّلالَ فی المغاوی»؛ بینا کسی است که شنید، و اندیشید، و دید، و به دل بینا گردید، و از آنچه مایه عبرت است سود گزید؛ سپس راهی روشن را سپرد، و از افتادن در پرتگاهها و گم شدن در کوره راهها دوری کرد.
زمینه رشد و تعالی آدمی جز به تفکری راهیاب فراهم نمی شود، زیرا به تفکر است که نیک و بد امور دریافت می شود و اصلاح زندگی این جهانی و سعادت اخروی سامان می یابد.
آثار تفکر از دیدگاه امام علی علیه السلام
امیر مؤمنان علی (علیه السلام) پیوسته مردمان را به اندیشیدن فرا می خواند و بدان بر می انگیخت و آثار آنرا برای مردم روشن می ساخت. آن حضرت در وصیتی به فرزندش حسین (علیه السلام) فرموده است:
«أی بُنَیَّ! الفِکرهُ تُورثُ نوراً، و الغَفلهُ ظُلمهً»؛ پسرم! اندیشیدن نور پدید می آورد، و غفلت ورزیدن ظلمت. امام علی (علیه السلام) آنچه به سبب تفکر برای آدمی حاصل می شود، اینگونه بیان فرموده است:
«عَلیکَ بِالفِکرِ، فإنَّه رُشدٌ مِن الضَّلالِ، و مُصلحُ الأعمالِ»؛ بر تو باد به اندیشیدن که آن راه یافتن از گمراهی و به سامان آوردن اعمال آدمی است.
سخنان امام علی (علیه السلام) در این باره کاملا روشنگر است:
«فِکرُ المَرءِ مِرآهٌ تُریهِ حُسنَ عَمَله مِن قُبحِه»؛ اندیشه آدمی آیینه ای است که نیک و بد کارش را به او می نماید.
«الفِکرُ یَهدی»؛ اندیشیدن، راه می نماید.
«الفِکرُ رُشدٌ»؛ اندیشیدن، مایه رشد است.
«الفِکرُ یَهدی الی الرَّشادِ»؛ اندیشیدن به راه راست رهنمون می شود.
«فِکرُکَ یَهدیکَ الی الرَّشادِ و یَحدوکَ علی اصلاحِ المَعادِ»؛ اندیشیدن تو را به راه راست رهنمون می شود، و به درست کردن کار معاد بر می انگیزد.
منابع:
- حدیث نبوی: المنسوب الی الامام الصادق (علیه السلام) بحار الانوار، ج ٧١، ص ٣٢٦.
- الکافی، ج ١، ص ٢٨.
- نهج البلاغه، حکمت ٥، ٣٦٥، ١١٣، نامه ٣١، خطبه ١٥٣
- مثنوی معنوی، دفتر دوم، ص ٢١٣ و ٢٧٧
- شرح غرر الحکم، ج ٤، ص ٤١٥؛ ج ١ ، ص ١٥و ٣١و١٢٧؛ ج ٢، ص ٣٨١
- تحف العقول، ص ٥٩.
