ایجاد فضای مشارکتی در محیط یادگیری الکترونیکی

رایج ترین تعریف از یادگیری مشارکتی ناظر بر موقعیتی است که درآن دو یا چند نفر یاد می گیرند که چگونه یاد بگیرند.

در باره هریک از اجزای این تعریف می توان تفسیرهای متفاوتی ارایه کرد. دو یا چند نفر می توانند ناظر بر یک زوج، گروه کوچک سه تا پنج نفره، یک کلاس ( شامل بیست تا سی نفر )، یک اجتماع ( شامل چند صد یا چند هزار نفر ) یا یک جامعه ( شامل چند هزار ها یا میلیون ها نفر) باشند. با همدیگر بودن را می توان با شکل های متفاوت تعامل همراه دانست. مانند تعامل چهره به چهره، تعامل از طریق رایانه و تعامل همزمان یا تغییر همزمان.

همچنین این همیاری می تواند به شکل تلاش واقعی در کنار یکدیگر و یا فعالیتی باشد که به شکل منظمی بین افراد تقسیم شده است. بر این اساس از یادگیری دو نفر از طریق فعالیت حل مسئله به طور همزمان طی یک یا دو ساعت تا فعالیت گروهی از دانشجویان که از پست الکترونیکی در یک دوره یک ساله استفاده می کنند، زیر عنوان یادگیری مشارکتی قرار می گیرند.

یادگیری مشارکتی، یک مکانیزم یادگیری منحصر به فرد نیست. اگر در باب یادگیری از طریق همیاری و مشارکت سخن گفته می شود، در باب یادگیری به تنهایی نیز می توان سخن گفت. اگر کسی به تنهایی چیزی یاد می گیرد، این کار از طریق فعالیت هایی مانند خواندن، ساختن، پیش بینی و. . . که مستلزم مکانیزم هایی چون استقرا و قیاس است، انجام می شود.
شبیه این سلسله فعالیت ها در گروه هم صورت می گیرد، با این توجه که تعامل میان اعضای گروه فعالیت های بیشتری چون تبیین، عدم توافق، تنظیم قاعده دو طرفه و. . . را نیز شامل می شود که خود ساز و کارهایی چون استنباط، درون فکنی، یادگیری شناختی کم تر و. . . را نیز در بر می گیرد. حوزه یادگیری مشارکتی دقیقا شامل این فعالیت ها و ساز و کارهاست و امکان پدید آمدن این فعالیت ها در یادگیری مشارکتی بیش از یادگیری فردی است.

در عین حال تضمینی نیست که این ساز و کار ها در هر نوع تعامل همیارانه ای صورت گیرند و نیز تنها در همیاری رخ نمی دهند. در برخی از سطوح توصیف، ساز و کار های بالقوه یادگیری مشارکتی همان ساز و کار های بالقوه شناختی فردی هستند.

به طور کل یادگیری مشارکتی صورت ارایه رهنمود به یادگیران را دارد. انواع این صورت ها عبارتند از این که شما در این درس با یکدیگر کار می کنید یا اعضای گروه دور یک میز کار می کنند و یا این که افراد گروه در نهایت از طریق نمره گروه خود، ارزشیابی می شوند. در نتیجه موقعیت همیاری و مشارکت در یادگیری، نوعی قرارداد اجتماعی است که میان گروه ها، یا میان گروه ها و معلم بسته می شود.

این قرارداد شرایطی را که تعاملات ضمن آن رخ می دهند، مشخص می کند بدون این که بروز این تعاملات را تضمین کند. مثلا قرارداد مشارکت تلویحا دلالت بر آن دارد که همه فراگیران به حل مساله کمک می کنند ولی همواره این چنین نیست. واژه یادگیری مشارکتی موقعیتی را توصیف می کند که در آن شکل های خاصی از تعامل از طرف افراد انتظار می رود که متضمن ساز و کار های یادگیری است. اما لزوما تضمینی برای رخداد تعاملات مورد انتظار وجود ندارد.

در نتیجه دغدغه اصلی در یادگیری مشارکتی طراحی راه هایی برای افزایش احتمال رخداد این تعامل است. ابزارهای تشریک مساعی ابزارهای تشریک مساعی به اشخاص کمک می کنند که از فواصل دور با یکدیگر کار کرده و آموزش ببینند. این ابزار به اشخاص امکان می دهد تا ایده های خود را به اشتراک بگذارند و از احساسات هم با خبر شوند. این ابزارها جزو ملزومات ضروری E-learning به صورت تشریک مساعی، e-mentoring و فعالیت های مربوط به مدیریت دانش هستند. این طبقه بندی گسترده ای از ابزارها است.

از کلاینت های e-mail مبتنی بر متن گرفته تا ابزارهای ملاقات online پیچیده را شامل می شود. فراهم ساختن یک محیط اشتراکی کامل، ممکن است نیازمند آن باشد که شما چندین ابزار جداگانه و فناوری های گوناگون را با هم ترکیب کنید. چگونگی عملکرد ابزار های تشریک مساعی بیشتر ابزارهای تشریک مساعی یکسان کار می کنند. معمولا شخصی یک پیغام را در یک ابزار تشریک مساعی که کلاینت خوانده می شود، ایجاد می کند. سپس این پیغام تقریبا می تواند هر چیزی باشد که آن را برای کلاینت های دیگر می فرستد. مندرجات و محتوای پیغام تقریبا می تواند هر چیزی باشد، یک e-mail ساده در برنامه Outlook مایکروسافت، پاسخ به یک پیغام chat، ترسیمی روی وایت برد، جمله ای در یک کنفرانس صوتی یا فیمی از یک تصویر ویدیویی در کنفرانس. پیغام به هر شکلی که باشد به سرور مربوطه فرستاده می شود که آن را برای ابزار کلاینت هایی که منتظر دریافت آن هستند ارسال می کند.

آن گاه ابزار کلاینت، پیغام را برای کاربران به نمایش گذاشته یا اجرا می کند. اجازه بدهید نگاهی به چندین خصوصیت مشترک بین ابزارهای تشریک مساعی بیندازیم. رابطه کلاینت - سرور ابزارهای تشریک مساعی، معمولا نیاز به ارتباط بین دو نوع نرم افزار برای برقراری رابطه و گفتگو بین شرکت کنندگان دارند.

اول collaboration server قرار دارد که این سرور روی یک سرور در اینترانت، اینترنت یا LAN اجرا می شود. وظیفه آن هماهنگ کردن حرکت پیغام ها میان شرکت کنندگان است.

نوع دوم نرم افزار تشریک مساعی روی سیستم هرکدام از شرکت کنندگان اجرا می شود و به نام collaboration client خوانده می شود. این نرم افزار به هر کدام از شرکت کنندگان این امکان را می دهد که پیغام ها را برای سایر شرکت کنندگان از طریق سرور ارسال یا دریافت کند. نرم افزار e-mail یک مثال ساده از رابطه client-server است. سرورهای e-mail مرکزی، پیغام ها را مسیردهی و توزیع می کنند. زیرا آن ها در آینده باز و خوانده شده و با استفاده از کلاینت e-mail پاسخ دهی می شوند.

ابزارهای تشریک مساعی همزمان و غیر همزمان ابزارهای تشریک مساعی می توانند شرکت کنندگان را به طور همزمان و غیر همزمان به یکدیگر مرتبط سازند. ارتباط همزمان که به آنها منفرانس نیز می گویند، به صورت آنی و لحظه ای اتفاق می افتد یعنی تمام شرکت کنندگان باید در یک زمان online باشند. ازتباط هماهنگ و همزمان شامل chat، اشتراک نرم افزار، وایت برد، کنفرانس صوتی و کنفرانس ویدیویی است.

اما در ارتباط غیرهمزمان لزومی به onlineبودن شرکت کنندگان در یک زمان خاص نیست. شرکت کنندگان برای انتظار کشیدن شخص خاصی برای onlineبودن و ارسال پیغام خود به وی اجباری ندارند. با ارتباط غیرهمزمان، شرکت کنندگان پیغام های خود را هر زمان که برایشان راحت است، ارسال می کنند. رسانه های غیرهمزمان عبارتند از e-mail و گفتگوهای online به صورت discussion forums.

ابزارهای تشریک مساعی و قابلیت ها ابزارهای تشریک مساعی این امکان را برای فراگیران راه دور فراهم می آورد که آزادانه با هم ارتباط برقرار کرده و روی کارهای مشترک کارکنند. ساده ترین ابزار بین معلم و فراگیر، e-mail است. اغلب پیغام های e-mail از طرف معلم برای فراگیران ارسال می شود تا مطلبی یا تغییری برای آنان اعلان شود. فراگیران و معلمین می توانند پیغام های خود را برای یک گردهمایی online یا تابلو اعلانات bulletin board نیز بفرستند و دیگران می توانند آن ها را خوانده و سپس پاسخ خود را ارسال کنند.

ابزارهای تشریک مساعی متعددی می توانند تبادل اطلاعات آنی و درجا را بین معلم و فراگیران انجام دهند. برای مثال، شرکت کنندگان می توانند از chat یا پیغام های آنی و بلادرنگ (instant messages ) برای تبادل پیغام های متنی بهره گیرند، معلم نیز می تواند از ابزارهای رای گیری (polling tool) برای ترغیب رای گیری و نظرسنجی (voting) درباره مسایل مختلف و سایر انواع گزینه ها استفاده کند.

گروه دیگری از ابزارهای تشریک مساعی به فراگیران از راه دورکمک می کند تا تجربه خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. برای مثال یک وایت برد (whiteboard) به فراگیران امکان می دهد تا تصاویر گرافیکی را برای یکدیگر به اشتراک بگذارند و به نوبت روی آن، خطوط موردنظر را ترسیم کنند. معلم می تواند یک web tour را هدایت کرده و تمام شرکت کنندگان را به وب سایت های یکسانی ببرد.

از طریق اشتراک نرم افزار (application sharing) معلم به فراگیران امکان می دهد که یک برنامه کامپیوتری، یک پنجره یا یک سند را ببینند و با آن تعامل داشته باشند. هرزمان که سرعت شبکه اجازه دهد، فراگیران می توانند مثل یک کنفرانس تلفنی با معلم و با یکدیگر از audio conferencing (کنفرانس صوتی ) استفاده کنند. در شبکه هایی که سرعت خیلی بالایی دارند می توان از video conferencing ( کنفرانس ویدیویی ) برای دیدن معلم یا تبادل تصاویر ویدیویی با یکدیگر بهره برد. 

بخش آموزش الکترونیکی سایت تبیان
نویسنده: علیرضا منتخبی