مهدیه الهی قمشه ای نمونه یک بانوی کلاسیک ایرانی

به یاد بانوی شاعر، قرآن پژوه و مولوی شناس برجسته ایران زمین

مهدیه الهی قمشه ای باور داشت که با فضیلت های اخلاقی می توان آرامش را برای جامعه فراهم کرد. جامعه ای که امروز بیش از هرچیز به اخلاق مداری نیاز دارد.

هنوز چندماهی از رونمایی آخرین اثر بانوی شاعر و عرفان مهدیه الهی قمشه ای در انتشارات آستان قدس رضوی نمی گذرد که خبر تلخ درگذشت او اهالی ادب و فرهنگ را غصه دار کرد.
 پاییز 94 مهدیه الهی قمشه ای با حضور در مشهد و آیین رونمایی گفت: کتاب « سیری در گلزار مثنوی» شرح 32 حکایت از دفتر نخست مثنوی است. روش شرح مثنوی در این اثر بیان برخی از بیت ها و شرح و توضیح نکات دینی، عرفانی و ادبی مربوط به حکایت است.
این اثر ارزشمند، مجموعه درس های مثنوی معنوی که خانم الهی قمشه ای در سال های گذشته در کلاس های مختلف به علاقه مندان ارائه کرده  است را با زبانی شیرین و شفاهی به خواننده ارائه می کند.
روش شرح مثنوی در کتاب «سیری در گلزار مثنوی» بیان برخی از بیت  ها و شرح و توضیح نکات دینی، عرفانی و ادبی مربوط به حکایت است که در مراحل مختلف ویرایش کتاب کوشیده شده بیان شیرین و روش شفاهی صاحب اثر حفظ و به خواننده منتقل شود.
مهدیه الهی قمشه ای در حاشیه همان مراسم چاپ کتابش را لطف خداوند  می داند و می گوید: در ولادت حضرت زهرا(س) درموزه  ملک تهران با مدیرعامل به نشر ملاقات داشتم و در پاسخ به فرمایش ایشان که آیا کتابی در دست چاپ دارم، کتاب حاضر یعنی «سیری در گلزار مثنوی معنوی» را ارائه کردم و ایشان هم با خوشرویی پذیرفتند تا چاپ کنند و چاپ اثرم در مجموعه ای که موسوم به نام متبرک حضرت رضا(ع) است، برایم بسیار افتخارآمیز است.
آری اینچنین است اثری ارزشمند در پنج جلد که آماده چاپ بوده به حسن تقدیر و به قول بانوی ادب و عرفان منتشر و به دست علاقه مندان می رسد. این اثر حتی در زمره پرفروش ترین کتاب های حوزه شعر و ادبیات هم  قرار می گیرد.

دغدغه های بانویی از تبار الهی قمشه ای

بانوی محقق ادبیات و عرفان همیشه دغدغه ادبیات و فرهنگ داشت. الهی قمشه ای با توجه به ظرفیت های ادبیات عرفانی معتقد بود : «ادبیات ما بسیار غنی است و حیف است که ما ایرانی باشیم و از این ظرفیت بی بهره بمانیم. مردم ما دارای قلب های پاک و عاشق خداوند هستند و ما اگر ظرفیت هایمان را درست عرضه کنیم آنها نیز حق پذیر خواهند بود.
امروز که زندگی ها به سمت استفاده بیشتر از تکنولوژی رفته است برگزاری محافلی با کتاب به ویژه اشعار و ادبیات عرفانی در جامعه بسیار با اهمیت است.
ما مرهون شعرا و اکنون نیز ناشران به عنوان حافظان آثار این شعرا در دنیای تکنولوژی و مادی گری هستیم که چراغ ادبیات را روشن نگاه داشته اند.»

جوهره قرآن در ادبیات ایران جاری است

بانوی محقق قرآنی کشورمان  باور داشت که تمام شعرای عرصه های مختلف ادبیات پارسی اهتمام بر این داشتند که دقایق و لطایف قرآن کریم را بازگو کنند.
وی رایحه عشق الهی را بسیار با طراوت می دانست و ارتباط ادبیات و قرآن را  چنین شرح می دهد: در زندگی امروز نیاز به فرهنگ سازی بیشتر در ارتباط با افزایش مطالعه کتاب به ویژه ادبیات هستیم چرا که ادبیات ایران بسیار غنی بوده که جوهره قرآنی دارد.
الهی قمشه ای  اعتقاد داشت ادبیات می تواند فضای بسیار خوبی را در جامعه ایجاد کند. اگر  از هر طریقی که بتوان جوانان را به سمت قرآن و فضیلت اخلاق نزدیک کرد خوب است و ادبیات غنی عرفانی ما در این عرصه به عنوان یک یار کمکی بسیار تاثیرگذار می شود.

آرامش جامعه با اخلاق گرایی

بانوی شاعر و فرهیخته ایران در باب ترویج اخلاق بسیار کوشش کرد. او ادبیات را سرشار از ارزش های اخلاقی و فضیلت هایی  می دانست که جامعه به آن نیاز دارد. وی در این باره اظهار داشته : «همواره سعی کرده ام آنچه را که از این گونه مسائل و آموزه های اخلاقی در آثار بزرگان ادبیات خوانده و مطالعه کرده ام را به گونه ای مطرح کنم تا دیگران هم در آن شریک شوند.»

او باور داشت که جامعه ما اکنون بیش از هر چیز نیاز به فضیلت های اخلاقی دارد، چون با وجود این فضیلت است که آرامش را برای جامعه می توان فراهم کرد.
 درباره انتقال آموزه های اخلاقی از طریق ادبیات چنین گفته است: «مردم ما خیلی خوبند، جوان های ما هم برخلاف نظر برخی ها واقعا خوب هستند و اگر با صداقت و صمیمیت با آنها رفتار شود، زود تحت تاثیر قرار می گیرند. بنابراین مطمئن باشید که اگر زبان روز داشته باشیم و بتوانیم این مباحث را روزآمد کنیم و به دغدغه های نسل جوان پیوند دهیم، تاثیرگذار خواهد بود.»

نگران مولانا بود

مولوی شناس برجسته کشورمان به همه شاعران علاقه مند بود، از فردوسی، نظامی، عطار، مولانا و سعدی و همه. درباره عطار هم مفصل نوشته و سخن گفته است.اما مولانا را بیشتر دوست داشت زیرا معتقد بود: مثنوی برای انتقال اخلاق و فضیلت جامع تر است.

مثنوی معنوی مولوی
هست قرآن در زبان پهلوی
 
درباره مصادره مفاخر ادبی و فرهنگی ایران توسط کشورهای همجوار  بسیار نگران بود. راه جلوگیری را هم می دانست. « ابتدا باید از جامعه خودمان شروع کنیم. در جامعه ایرانی از نظامی برای جوان ها بگوییم از حافظ و سعدی و مولانا بگوییم تا ابتدا جوان ها آنها را بخوبی بشناسند.
تفکر مولانا جهانی و متعلق به آحاد جامعه است، اما باید دانست که مولانا ترک و ترک زبان نیست و این در حالی است که جوانان ما ایشان را به اندازه ای که ترک زبانان می شناسند و حتی گردشگری خود را بر محور مولانا اداره می کنند، نمی شناسند.
مثلا مولانا یک شعر به زبان ترکی هم ندارد؛ اما شما ببینید تمام خرج قونیه از توریست های مولانا در می آید. آن وقت در کشور ما فردوسی داریم، باید اطرافش رستوران های مجلل و هتل شود و توریست دعوت شود، ولی اکنون چه وضعی دارد توس؟
برای حافظ هم همین طور، به ایران می گویند کشور عمر خیام. هر شاعری متعلق به کشوری است که به زبان اندیشه و تفکر آن کشور شعر گفته است.»

مهدیه الهی قمشه ای در یک نگاه

مهدیه الهی قمشه ای متولد 1316 و بیشترین شهرتش به شاعری، مولوی شناسی و تحقیق در حوزه ادبیات عرفانی بود. او به تحقیق در مثنوی مولوی و تحلیل و تفسیر ادبیات عرفانی و تطبیق آنها با موضوعات قرآنی می پرداخت و ابیات بسیار زیادی از مثنوی را از حفظ بود و خود هم طبع شعری و ذوق ادبی داشت.
قمشه ای از دوران کودکی در خدمت پدر خود استاد مهدی الهی قمشه ای، به شعر و ادب علاقه مند شد و شعر می خوانده  است.
شاگرد استادانی همچون «جلال همایی»، «صدرالدین محلاتی»، «دکتر شفق» و «محمدتقی جعفری» بودن از او چهره ای اندیشمند و شخصیتی تاثیرگذار ساخته بود.حسین الهی قمشه ای و مرتضی الهی قمشه ای نیز برادران او هستند.
«بهار عشق» منتخب اشعار اوست که برای نخستین بار از سوی انتشارات خط زرین سال1387 منتشر شد، «معبد عشق» دیگر کتاب بانو قمشه ای است که مجموعه ای از اشعار ایشان را در بر می گیرد که از سوی نشر علم در 1382 منتشر شد و حسین الهی قمشه ای بر آن مقدمه ای نوشته است.
«کربلا وادی عشق» هم از این بانوی فرهیخته در سال 1388 روانه بازار کتاب شد و کتاب خواندنی دیگر او «خاطرات من با پدرم» نام دارد.

حسن ختام این یادداشت را با شعری از وی به پایان می بریم. شاعری که عاشق اهل بیت (ع) بود و زیارت ایشان را بهترین سفرها و زیارت خانه خدا را نیز سفری الهام بخش می دانست.

کربلا کعبه دل هاست بیا تا برویم
سرفرازی همه آنجاست بیا تا برویم
کربلا وادی عشق است و اگر جان طلبد
خون بهای تو مهیاست بیا تا برویم
می برد جلوه معشوق تو را تا در دوست
آتش طور هویداست بیا تا برویم
گر کشد تیغ که زارت بکشم شکوه مکن
مدعی شاهد زیباست بیا تا برویم
تا که این واقعه را عشق به تصویر کشید
عالمی غرق تماشاست بیا تا برویم
ما هم امروز به خونخواهی یاران حسین
حامی از زینب کبراست بیا تا برویم

* افشین علاء داماد و همسر دختر کوچک مهدیه الهی قمشه ای از وی به عنوان نمونه بارز بانوی کلاسیک ایرانی یاد می کند.