"ادبیات انقلاب ایران در داخل و سایر کشورها" بررسی شد

میزگرد «بررسی وضعیت ادبیات ایران در سایر کشورها» و «بررسی ادبیات انقلاب در داخل ایران» در نشست جشنواره شعر فجر، با حضور شاعران فارسی‌زبان کشورهای همسایه و شاعران کشورمان در تالار نور مشهد برگزار شد.

موسی بیدج: تعداد کتاب های ترجمه‌شده از ادبیات فارسی در جهان عرب 10 تا 12 عنوان است

موسی بیدج با اعتقاد بر این‌که در هزار سال اخیر شاعران بزرگی از ایران در شعر و ادبیات عرب تاثیرگذار بوده‌اند، گفت: از صدر اسلام می‌توان اسم‌هایی را بر زبان‌آورد که پایه‌گذاران شعر نوین عرب هستند (نوین به معنای نو در روزگار خودش) که می‌توان به ابونواس، بشار بن حر، مهیار بیلوی و طغرایی اصفهانی به‌عنوان پایه‌گذاران شعر عرب اشاره کرد.

وی گفت: از آن زمان تا امروز رفته‌رفته بعد از این بنیان‌گذاران که به زبان عربی شعر می‌گفتند، شاعران دیگری چون سعدی، مولانا و ناصرخسرو را داشتیم که در جهان عرب زیستند و در کنار آن حافظی است که با وجود این‌که به جهان عرب سفر نکرده، اما شعرهایی گفته که تنها شاعران مقتدر عرب می‌توانسته‌اند آن‌گونه شعر بگویند.

وی در ادامه به روزگار گسست بین جهان عرب و ایران اشاره کرد و گفت: این گسست، زمانی اتفاق افتاد که عرب و ما به‌سمت غرب گرایش پیدا کردیم و هرچند در آغاز، این گرایش به‌دلیل نیاز به صنعت بود، اما به مرور زمان به فرهنگ و ادبیات غرب نیز توجه شد، به‌طوری که ادبیات همسایگان را از یاد بردیم.

وی گفت: تا پیش از آن زمان شاعر ایرانی حتما زبان عربی را می‌دانست، که در تایید این مطلب پروفسور کک گفتة: «شاعری چون منوچهری دامغانی با آن قافیه‌های زیبایش روی شاعران عرب را به نوعی کم کرده است» و این در حالی است که به گفته بعضی‌ها منوچهری در شعر ایران طراز اول نیست.

موسی بیدج در ادامه به وضعیت ترجمه اشاره کرد و گفت: در 70، 80 سال گذشته که ترجمه رونق یافته و ادبیات نوین شده است (ادبیات ایران از مشروطیت به بعد و ادبیات عرب از قرن 20 به بعد) در کل 130کتاب، طبق آمار کتابخانه ملی از شعر عرب ترجمه شده و این رقم در کل این مدت رقم بسیار فقیری است.

وی گفت: درباره ادبیات داستانی عرب آن‌چه به فارسی ترجمه شده، حدود 100 کتاب است که این تعداد هم بین اسامی کسانی چون جرجی زیدان و نجیب محفوظ و ... خلاصه می‌شود.

این مترجم تعداد نمایش‌نامه‌های ترجمه‌شده از ادبیات عرب را به فارسی در طول ده‌ها سال، نه عنوان اعلام کرد و افزود: اندوهناک‌تر از این آمار، ‌تعداد کتاب‌های ترجمه‌شده از ادبیات فارسی در جهان عرب است، که به 10 تا 12 عنوان بیش‌تر نمی‌رسد.

وی در ادامه با طرح این سوال که ‌آیا شعر انقلاب ما صادر شده است یا خیر، اظهار داشت: حقیقتا باید گفت شعر انقلاب ما صادر نشده است و آن‌چه صادر شده، صرفا اندیشه انقلاب است که در ادبیات منعکس شده است.

بیدج با تاکید بر این‌که هر شاعری باید از ممکن‌ها استفاده كند، گفت: درباره این‌که اندیشه انقلابی در شعر عرب منتقل شده است، شکی وجود ندارد، اما مساله این است که ما می‌توانیم بالقوه کار کنیم، هر چند به بالفعل نرسیم.

وی با اعتقاد بر این‌که ظرافت‌هایی که در پیشینه ادبیات ایران وجود دارد، در هیچ جای دیگر یافت نمی‌شود، گفت: ما در بالقوه حرف‌های زیادی داریم تا بتوانیم شعر منطقه را متحول کنیم.

پروفسور ویکتور کک: ادبیات فارسی با عرفان همراه است

در ادامه این میزگرد پروفسور ویکتور کک از لبنان دارای دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه تهران درباره نفوذ ادبیات ایران در مسیحیان لبنان گفت: ادبیات فارسی خواه عرفانی باشد یا نباشد، با فکر عرفانی همراه است.

وی با تاکید بر تربیت دانشجویان و مدرسان در راستای ترجمه ادبیات فارسی گفت: کسی که می‌خواهد ادبیات فارسی را ترجمه کند، اگر به کشور ایران نیاید و در کنار استادان بزرگ درس نخواند و مریدشان نباشد، نمی‌تواند متون فارسی را ترجمه کند.

بیدج در ادامه به ذکر خاطرات خود از آشنایی‌اش با کتاب‌های شاعران ایرانی و گرایش به یادگیری زبان فارسی پرداخت.

محمدکاظم کاظمی: تصویر شعر انقلاب ایران در افغانستان مخدوش و کم‌رنگ است

محمدکاظم کاظمی - شاعر افغان - نیز در این میزگرد گفت: هر چند سابقه ارتباط کهن ملل فارسی‌زبان بر کسی پوشیده نیست، اما واقعیت این است که با مرزبندی‌های جدید یک‌صد سال اخیر و تحولات و انفکاک‌های سیاسی که بین فارسی‌زبانان وجود داشت و افتراقی که بین این کشورها به‌وجود آمد، این راه ارتباط زیاد بین شاعران و نویسندگان و تاثیر آن‌ها را بر یکدیگر تا حدودی متوقف کرد.

وی افزود: بعد از ظهور نیما یوشیج در ایران و جریان‌های نوگرایانه که در خراسان اتفاق افتاد و این ارتباط های ادبی که به مدد اهل فرهنگ، نه اهل سیاست محقق شد، تا حدودی شعر معاصر افغانستان را متاثر از جریان شعر نو ایران ساخت. هر چند در یک مقطع دچار یک نوع «فترت» شد و متاسفانه این فترت در روابط ایران و افغانستان با انقلاب اسلامی مصادف شد و به‌همین دلیل است که تاثیری که قبل از انقلاب از شعر ایران در داخل افغانستان می‌دیدیم، در بعد از انقلاب نمی‌بینیم .

وی افزود: این امر به‌دلیل ضعف شعر انقلاب یا قوی نبودن آن نبود؛ بلکه به این دلیل بود که دو کشور از لحاظ سیاسی کاملا در مقابل با هم بودند و ارتباطات فرهنگی تقریبا صفر شده بود.

این شاعر یادآور شد: از سال 57 تقریبا تا 15 سال می‌توان گفت هیچ تاثیری از شعر انقلاب اسلامی ایران در افغانستان به طور برجسته دیده نمی‌شود، اما بعد از برقراری ارتباطات دو کشور، ‌تعدادی از شاعران مهاجر افغان که به شدت از شعر انقلاب متاثر بودند، به افغانستان برگشته و توانستند حرف‌ها را به داخل منتقل کنند.

وی در ادامه با تاکید بر این‌که تصویری که از شعر انقلاب اسلامی ایران در افغانستان ارایه می‌شود، غالبا تصویری مخدوش و کم‌رنگ است، گفت: این تصویر حقیقتا تصویری مخدوش است، چون غالبا از طریق رسانه‌ها و مطبوعات منعکس می‌شود و آن‌چه در رسانه‌ها از شعر هر کشوری مجال ظهور پیدا می‌کند، شعر بسیار هنری و جاندار ممکن است نباشد، بلکه شعر تریبونی است.

وی در ادامه از عملکرد نهادهایی که در هر دو کشور می‌توانستند این ارتباطات را ایجاد کنند، انتقاد کرد و گفت: به نظر می‌رسد ما نیازمند یک سلسله ارتباطات بیش‌تر هستیم تا تصویری پررنگ‌تر و سالم‌تر از شعر انقلاب اسلامی ایران در خارج از مرزها منعکس شود. این در حالی است که در شعر شاعران مهاجر افغان که در ایران به سر می‌برند، تاثیر شعر انقلاب بسیار شدید و پررنگ است.

زهیر احمد صدیقی: زبان فارسی جان فرهنگ پاکستان و روح زبان اردو است

زهیر احمد صدیقی - معاون دانشگاه‌ جی سی از لاهور - در میزگرد «بررسی وضعیت ادبیات ایران بر سایر کشورها» و «بررسی ادبیات انقلاب در داخل ایران» به حضور شاعران بزرگی چون مسعود سعد سلمان، ابوالفرج رونی و اقبال لاهوری اشاره کرد و گفت: بزرگان بسیاری از خاک لاهور برخاستند.

وی به قدمت دانشگاه جی ‌سی لاهور اشاره کرد و گفت: این دانشگاه از 143 سال قبل تاسیس شده و قدیمی‌تر از دانشگاه پنجاب است و از آن زمان تا کنون زبان فارسی در این دانشگاه تدریس می‌شود.

وی به جلسات مختلف و کنفرانس‌های برگزارشده در این دانشگاه درباره ادبیات فارسی اشاره کرد.

صدیقی در ادامه گفت: اگر چه بازار زبان فارسی در پاکستان و هند کاسته شده است، اما امیدواریم در پاکستان شاعران زبان فارسی قایم و دایم باشند، زیرا زبان فارسی جان فرهنگ پاکستان و روح زبان اردو است.

وی با اشاره به این‌که در زبان اردو 70 درصد واژه‌ها از زبان فارسی گرفته شده‌اند، گفت: غزل، قصیده، و قطعه ما تقریبا از زبان فارسی است.

وی در پایان به کتاب‌های خود از جمله "بوی دوست "و "غزل فارسی" که درباره انقلاب اسلامی ایران است، اشاره کرد و گفت:‌ امروز تقریبا در پاکستان 200 نفر به زبان فارسی شعر می‌گویند و امیدوارم زبان فارسی در پاکستان محفوظ بماند و رشد و نمو یابد.

مدیر شبکه‌ی بهارستان تاجیکستان: شعر از قدیم در تاجیکستان و کشورهای فارسی‌زبان بوده است

نظام قاسم - مدیر شبکه بهارستان تاجیکستان - با اشاره به دگرگونی‌های شعر در صد سال اخیر گفت: شعر از قدیم در تاجیکستان و کشورهای فارسی‌زبان بوده و با ایجاد تغییرات و دگرگونی‌ها در طول این سال‌ها بسیاری کوشیدند به این امر کمک کنند.

وی با ارایه نمونه‌هایی از شعر شاعران در طول صد سال اخیر به تحولات شعر تاجیکستان اشاره کرد و از «عبدالرئوف» به عنوان یکی از پیشگامان نهضت معانی‌پردازی در اجتماع و ادبیات نام برد.

قاسم به تغیییر مسیر ادبیات در تاجیکستان از «شعر» به «شعار» اشاره کرد و گفت: مردم بخارای شرقی به امید فردای خوش‌تر از شعر به شعار راه گرفتند، به طوری که شعر به تدریج ساده شد، تا نیاز آن زمان را پاسخ گوید و روایت‌های زمان را به مردم برساند.

وی افزود: هر چند نباید تصور کرد کل شعر تاجیکستان چنین بوده است، بلکه کسانی بودند که در محیط شعار نیز شاعرانه زیستند و شاعرانه شعر گفتند.

محمدحسین جعفریان: زبان فارسی نمایندگان بسیاری در خارج از مرزهای ایران دارد

محمدحسین جعفریان نیز در سخنانی گفت: زمانی که از شعر فارسی یا شعر انقلاب صحبت می‌شود، دلیلی بر این نیست که کنفرانس آن نیز در ایران برگزار شود، چون وقتی فردوسی می‌گوید: «چون ایران نباشد تن من مباد»، این سخن او گستره وسیعی را دربر می‌گیرد.

وی با تاکید بر این‌که امروز برای زبان فارسی نمایندگان بسیاری در خارج از مرزهای ایران وجود دارند، گفت: شاعرانی که نه تنها آثارشان با آثار ایران برابری می‌کند، بلکه بیش‌تر هم می‌تواند باشد.

وی به اتفاقاتی که در حوزه ادبیات در خراسان رخ داد، اشاره کرد و گفت: تمام این اتفاقات از برگزاری جلسات و محافل محقر ادبی گرفته تا باور نگاه عمیقی که به مرور زمان رخ داد، تمام این‌ها در ادبیات ایران تاثیر گذاشت.

وی با اشاره به جایگاه ادبیات فارسی در خارج از مرزهای ایران گفت: فراموش نکنیم وقتی صحبت از زبان فارسی می‌شود و بسیاری از دانشگاه‌های مختلف جذب آن می‌شوند، عجیب باشد؛ امروز اگر واژه‌های فارسی را از زبان پشتو یا اردو بیرون بکشیم، دیگر چیزی برای آن زبان‌ها باقی نمی‌ماند. به طور مثال سرود ملی پاکستان اسن، که تنها یک حرف اردو در آن به‌کار رفته است.

جعفریان در پایان گفت: تمام اقوامی که به این فرهنگ وارد شدند، این فرهنگ آن‌ها را حل کرد و شکست‌شان داد.

پروفسور عین‌الحسن: در ادبیات انقلاب گوینده‌ی فرهنگ و شعر مردمی است

همچنین پروفسور عین‌الحسن - مدرس دانشگاه جواهر لعل نهرو - با طرح این سوال که آیا ادبیات انقلاب اسلامی داخل ادبیات فارسی شده است، گفت: باید زمانی که دلیلی برای چیزی آورده می‌شود، مقایسه‌ای صورت گیرد. به‌طور مثال ارسطو تراژدی را مهم‌ترین جزو شعر شناخته است، سپس ابن القیس درباره شعر گفته است که شعر حرکت زندگانی است، یا جامی شعر را برای خاصان دانسته نه افراد عام.

او افزود: در زمان بازگشت نیز به سبک‌های مختلف روآوردیم و به هیچ منزلی نرسیدیم تا به دوره‌ای عجیب نایل شدیم که مردم نظریات مختلفی داشتند.

وی با اعتقاد بر این‌که در دوره مشروطیت به ادبیات و شعر هم خدمت شد و هم خیانت، گفت: ملک‌الشعرای بهار را به عنوان نابغه زمان قبول دارم، بویژه کتاب «سبک‌شناسی» او را. بهار عقیده‌اش این بود که پیش شاه ایران سخن گفتن خطاست و کار ایران با خداست و در نهایت وقتی از او می‌پرسیدند که چرا این‌گونه می‌گویی، گفته است که من از زبان انسان زمان سخن می‌گویم. درواقع شعر هیچ زمان دور از اجتماع نیست و فرهنگ همیشه بر شعر و ادبیات مسلط می‌شود و شعر فارسی این‌گونه است و گوینده فرهنگ و شعر باید ایرانی و مردمی باشد، و این صورت از شعر را در ادبیات انقلاب می‌بینیم.

وی در پایان با تاکید بر این‌که شعر برای عامه مردم است، گفت: آن‌چه در ادبیات مهم است، ایجاز و تصویرگرایی شعر است و شعر انقلاب باید در دستان ما باشد، زیرا این انقلاب اسلامی است که همه چیز را مشخص کرد.

محمدعلی عجمی: ورود شعر انقلابی ایران به تاجیکستان ناگهانی بود

در ادامه محمدعلی عجمی از تاجیکستان در میزگرد «بررسی وضعیت ادبیات ایران بر سایر کشورها» و «بررسی ادبیات انقلاب در داخل ایران» ورود شعر انقلابی ایران را به تاجیکستان بسیار ناگهانی و غیر منتظره خواند و گفت: سهم این اتفاق مهم، بر شاعر ایران چون علیرضا قزوه است که با کتاب او، نگاه تازه به شاعران تاجیکستان وارد شد.

وی به تاثیرگذاری این تحول در میان شاعران تاجیکستان اشاره کرد و گفت: در این میان شاعر جوان کشورمان، «آذر» این تاثیرپذیری را در شعر خود به خوبی منعکس کرده است، به طوری که می‌توان گفت شعر او انقلابی و ایرانی است.

وی در ادامه به مجموعه آثار منتشرشده در تاجیکستان درباره ادبیات فارسی اشاره کرد.

هادی سعیدی كیاسری: زبانی که نتواند شعر زنده و شاعر موثر داشته باشد، محکوم به مرگ است

هادی سعیدی کیاسری با اشاره به این‌که شاعران بیش‌ترین سهم را در صیانت از زبان دارند، زبانی که خانه حقیقت و تفکر است، گفت: هر زبانی اگر نتواند شعر زنده و شاعر موثر داشته باشد، محکوم به مرگ است.

وی با اعتقاد بر این‌که امروز بحث‌های گوناگونی درباره زبان وجود دارد که باید مطرح شود، گفت: متاسفانه ما هنوز در دانشگاه‌های‌مان نسبت ادبیات را مشخص نکرده‌ایم و هنوز نمی‌دانیم که در رشته ادبیات که در مقاطع مختلف صرفا همان ادبیات است، مدرس می‌خواهیم یا منتقد ادبی یا گزارشگر روزنامه‌، محقق ادبی و ... . هیچ گرایش تخصصی در این رشته وجود ندارد و این در حالی است که تمام دنیا تکلیف‌شان را با ادبیات روشن کرده‌اند.

وی افزود: در کشور هندوستان قریب به چهارهزار مدرس ادبیات فارسی وجود دارد یا در تاجیکستان موج نو زبان فارسی شروع شده است.

وی اظهار امیدواری كرد، جشنواره شعر فجر، استانداردهای بین‌المللی یک جایزه را در کنار ظرفیت‌ها و طراوت‌های زبان فارسی داشته باشد.

علیرضا قزوه: شعر شاعران فارسی‌زبان امروز از روح تازه‌ای برخوردار است

علیرضا قزوه - دبیر نخستین جشنواره شعر فجر - نیز در این میزگرد گفت: شاعرانی چون نظام قاسم و محمدعلی عجمی از تاجیکستان، پروفسور عین‌الحسن از هندوستان و دکتر زهیر احمد صدیقی از چهره‌های برجسته شعر فارسی در سرزمین خود هستند و شعر آن‌ها از یک روح تازه و نو برخوردار است.

وی گفت: اگر چه چراغ شعر این شاعران برجسته، بسیار کم‌سوست و شاید در بعضی کشورها در حال فوت شدن باشد، اما ما باید با پاسداری از این شعله‌های اندک برای رفع این وضعیت دردناک، تلاش كنیم.

وی با تاکید بر این‌که این شاعران در این نشست گزارشی از شعر فارسی و شعر انقلاب را در سرزمین خود منتقل کرده‌اند، گفت: در این میان پروفسور ویکتور کک از لبنان، از جمله کسانی است که حق زبان فارسی را به خوبی ادا کرده و خدمت بزرگی به شعر انقلاب و شعر امام راحل کرده است.

منبع : ایسنا