جزء کدام گروه از صابران هستیم؟

«بدى را با نیكى دفع كن، ناگاه (خواهى دید) همان كس كه میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است! امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند، به این مقام نمى رسند، و جز كسانى كه بهره ی عظیمى (از ایمان و تقوا) دارند، به آن نایل نمى گردند!»

در باب ارزش والای صبر همین بس که قرآن در آیات متعددی با عبارت «الله مع الصابرین»، «إنّ الله یحبّ الصابرین» و عبارات دیگر به آنان مژده می دهد که خداوند با صابران همراه است و آنان را بسیار دوست دارد [بقره/155- 157، هود/11، رعد/23 و 24 و آل عمران/146].

در آیه 24 سوره سجده صبر را از مقدمات رسیدن به مقام پیشوایی شمرده و انسان را در مقام قرب الهی تا جایی بالا میبرد که شایستگی امامت بر مردم را پیدا میکند. در قرآن کریم مصادیق زیادی برای صبر و صابران ذکر شده که به برخی از آنها اشاره می گردد:

مصادیق صبر و صابران در قرآن

1. صبر انبیاء (علیهم السلام)

قرآن کریم سرگذشت پیامبران الهی را به عنوان الگوی صبر و استقامت بیان نموده و می فرماید: «وَكَأَیِّن مِّن نَّبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ كَثِیرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَ مَا ضَعُفُواْ وَ مَااسْتَكَانُواْ...» [آل عمران/146] «چه بسیار پیامبرانی که مردان الهی فراوانی به همراه آنها جنگ کردند، آنها هیچ گاه در برابر آنچه در راه خدا به آن می رسیدند، سست نشدند و ناتوان نگردیدند و تن به تسلیم ندادند...» خداوند در این آیه برای تشویق و ترغیب مومنان به سوی جهاد، از سرگذشت پیامبران گذشته و صبر و پایداری آنان در راه خدا و تحمل سختیهای جدال با دشمنان خبر می دهد.

2. صبر مجاهدان

یکی از مصادیق بارز صبر، صبری است که مجاهدان در راه خدا در میادین نبرد حق، علیه باطل از خود نشان داده اند: «كَم مِّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِیرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَ اللّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ» [بقره/249] «چه بسیار گروه اندکی که به یاری و اذن خدا بر گروه بسیاری غلبه کرده است و خداوند با صابران است.» آنچه در جهاد با دشمن اهمیت دارد، زیادی تعداد نفرات نیست؛ بلکه ایمان به یاری خدا و صبر در برابر مشکلات جهاد است که نتیجه ی جنگ را تعیین می کند.

3. صبر در برابر دسیسه ها

صبر در برابر دسیسه های دشمنان از دیگر مصادیق صبر است که قرآن کریم مومنان را به آن سفارش کرده است: «إِن تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُوْهُمْ وَ إِن تُصِبْكُمْ سَیِّئَةٌ یَفْرَحُواْ بِهَا وَ إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لاَیَضُرُّكُمْ كَیْدُهُمْ شَیْئًا» [آل عمران/120] «اگر نیکی به شما رسد، ناراحت می شوند و اگر حادثه ی ناگواری برای شما رخ دهد، خوشحال می گردند؛ اما اگر (در برابر آنها) استقامت و پرهیزکاری پیشه کنید، نقشه های (خائنانه ی) آنها به شما زیانی نمی رساند.»

4. صبر در برابر تکذیب کنندگان

از مواردی که قرآن کریم برای تشویق و ترغیب به روحیه ی صبر از آن یاد نموده، ذکر صبر و شکیبایی انبیاء گذشته در برابر تکذیب کفار عصر خود میباشد: «قَدْنَعْلَمُ إِنَّهُ لَیَحْزُنُكَ الَّذی یَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لایُكَذِّبُونَكَ... وَ لَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا كُذِّبُواْ وَ أُوذُواْ حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا» [انعام/33 - 34]

«ما مى دانیم كه گفتار آنها، تو را غمگین مى كند، ولى آنها تو را تكذیب نمى كنند... پیامبرانی پیش از تو نیز تکذیب شدند و در برابر تکذیب ها صبر و استقامت کردند، و (در این راه) آزار دیدند، تا هنگامی که یاری ما به آنها رسید، (تو نیز چنین باش)» پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) در گفتگوهای منطقی و مبارزات فکری که با مشرکان لجوج داشت، گاهی از شدت لجاجت آنها و عدم تأثیر سخن در روح آنان و نسبت های ناروایشان، اندوهناک می شد؛ اما خداوند برای دلداری پیامبر به ذکر مشکلات انبیاء گذشته و شکیبایی آنان در برابر دشمنان می پرداخت.

5. صبر در روابط با دیگران انسانها

در زندگی خود با افکار و عقاید گوناگونی، موافق یا مخالف برخورد میکنند، قرآن کریم به مومنان سفارش میکند که برای مقابله با عقاید باطل و رفتار خشونت آمیز دشمنان اسلام، صبر پیشه کنند و به بهترین وجه به مقابله با آنها برخیزند: «ادْفَعْ بِالَّتی  هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذی بَیْنَكَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمیمٌ ؛ وَ ما یُلَقَّاها إِلاَّ الَّذینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقَّاها إِلاَّ ذُو حَظٍّ عَظیمٍ» [فصلت/34 و 35] «بدى را با نیكى دفع كن، ناگاه (خواهى دید) همان كس كه میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است! امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند، به این مقام نمى رسند، و جز كسانى كه بهره ی عظیمى (از ایمان و تقوا) دارند، به آن نایل نمى گردند!»

منابع:
- بانوی اصفهانی امین، سیّده نصرت، مخزن العرفان فی تفسیر قرآن، 1361ش، ج 3، ص288.
- تفسیر نمونه، ج 2، ص244 و ج 5، ص209.
- طالقانى، سید محمود؛ پرتوى از قرآن ، 1362ش، چاپ چهارم، ج 5، ص307.
- سبزوارى نجفى، محمدبن حبیب الله ؛ ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن ، 1419ق ، چاپ اول،ج1، ص485.
- صادقى تهرانى، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، 1365ش، چاپ دوم، ج 23، ص301