اولین سفیر «آکردیته ی» ایران

علی اصغر حکمت در سال 1272ش، در شیراز به دنیا آمد. پدرش، احمدعلی حکمت الممالک (حشمت الممالک) از مستوفیان شیراز بود. مادرش فاطمه و ملقب به احتجاب السلطنه، دختر حاج میرزا حسن فسائی بود.

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان

تحصیلات علی اصغر حکمت

علی اصغر حکمت، تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه ی منصوریه ٓ که موقوفه نیاکانش بود ٓ و مدرسه ی مسعودیه در شیراز گذراند و تا سن 22 سالگی در شیراز به آموختن علم و دانش مشغول بود؛ سپس برای ادامه تحصیلات از شیراز رهسپار تهران گردید و علاوه بر تحصیل در مدرسه ی آمریکایی در تهران به تحصیلات ادبی، فقه، اصول و علوم معقول روی آورد و در نزد فقها و حکمای طراز اول وقت مانند «میرزا طاهر تنکابنی» کسب علم نمود.

حکمت در سال 1297ش، وارد بخش خدمات فرهنگی گردید. ضمن انتشار مقالات پژوهشی به تدریس و آموزش زبان انگلیسی در مدارس متوسطه پرداخت.

در سال 1303ش، مقام ریاست اداره ی کارگزینی و بازرسی را بر عهده گرفت و تا سال 1309ش، در وزارت معارف خدمت نمود. در همین سال وارد تشکیلات جدید علی اکبر داور در وزارت دادگستری، و پس از مدتی برای مطالعه و تحقیق در امور قضایی رهسپار اروپا شد.

در سال 1304ش، نماینده مجلس مؤسسان و پس از آن، رایزن وزارت معارف شد. سرانجام در سال 1311ش، موفق به اخذ درجه ی لیسانس ادبیات از دانشگاه سوربن پاریس شد؛ و در شهریور 1312 با روی کار آمدن محمد علی فروغی(ذکاء الملک) ابتدا کفیل و پس از مدتی پست وزارت معارف را در دولت فروغی به دست آورد.

در سال 1317 با ترمیم کابینه ی مجمود جم، ابتدا وزیر معارف و اوقاف و پس از آن، وزیر کشور گردید و در همان سِمت نیز در دولت دکتر احمد متین دفتری تثبیت شد. در خردادماه 1319ش، از خدمت در پست وزارت کشور، کنار گذاشته شد و در این دوران به مطالعه و تحقیق پرداخت. از جمله عوامل برکناری، این بود که بدون جلب نظر رضاشاه به وزیر کشور فرانسه تلگرافی را مخابره کرده بود، در نتیجه مورد غضب رضاشاه قرار گرفت و مدت شش ماه از کار برکنار شد.

وزیر کابینه محمدعلی فروغی

از دیگر مشاغلی که حکمت از 1320 به بعد داشته عبارت بودند از: در کابینه ی دوم محمدعلی فروغی (از شهریور 1320 تا 12 آذر 1320) وزیر پیشه و هنر، در دولت اول سهیلی ( از 18 اسفند1320 تا 15 مرداد1321) وزیر بهداری، در کابینه دوم فروغی ( پس از شهریور20) وزیر بهداری، در کابینه سوم فروغی، وزیر پیشه و هنر، در دولت دوم سهیلی (28 بهمن 1321 تا 7 فروردین 1323) وزیر دادگستری، در دولت قوام السلطنه (3 بهمن 1324 تا 5 دی 1326) وزیر مشاور، در دولت محمد ساعد مراغه ای وزیر امور خارجه ( از دی ماه 1327 تا اسفند 1328)، در دولت سپهبد زاهدی وزیر مشاور و سرانجام در دولت دکتر منوچهر اقبال، برای بار دوم به سِمت وزارت امور خارجه از 20 اردیبهشت 1337 تا تیرماه 1338 منصوب گردید. اما دکتر منوچهر اقبال در اواخر زمان نخست وزیری خویش، به تغییر و تحولاتی در اعضای کابینه دست زد و مهره هایی انگلوفیل چون علی اصغر حکمت را با مهره هایی که به نظر او مطبوع آمریکائیها بود تغییر داد. از این گفته بر می آید که حکمت گرایش سیاسی به انگلیس داشت.

سفیر کبیر ایران در هند

حکمت از سال 1332 تا 1336 به سِمت سفیرکبیر ایران در هند منصوب گردید. حکمت ضمن عهده دار بودن شغل وزارت طی سالهای 1314 تا 1317ش، مقام ریاست دانشگاه تهران را برعهده داشت و در کابینه ی محمود جم در واقعه «کشف حجاب» در کنار رضاشاه بود. حکمت، که وزیر فرهنگ کابینه ی محمود جم بود، دستور کشف حجاب را اجرا کرد. حکمت، در جشن روز 17 دیماه 1314ش، که در دانشسرا برپا شده بود، به فرهنگیان دستور برداشتن حجاب را از سر صادر نمود و رضاشاه پهلوی هم در این مراسم شرکت کرد در حالی که همسر و دختران وی، حجاب را از سر برداشته بودند.حکمت عضو فراماسونری بود.

علی اصغر حکمت را می توان در شمار ادیبان و نویسندگان ایران در دوران معاصر قرار داد. از جمله اقدامات وی در عرصه علمی، ادبی و فرهنگی، زمانی که در رأس وزارت معارف قرار داشت، می توان به ساخت کتابخانه ملّی، تأسیس و افتتاح دانشگاه تهران، ساخت دانشکده های فنی و معقول و منقول، توسعه و تکمیل مدارس ابتدایی و متوسطه، انتشار مجله ی «تعلیم و تربیت»، انتشار نشریه ی «وزارت امور خارجه»، برپایی کنگره های بین المللی مانند کنگره ی هزاره ی ابن سینا، کنگره ی هزاره فردوسی، کنگره سعدی، ساخت آرامگاه فردوسی، سعدی، حافظ، خیام، ابن سینا و تأسیس موزه ی ملّی ایران باستان اشاره کرد.

حکمت، نه تنها به آثار باستانی و تاریخی داخل کشور توجه خاصی داشت، بلکه زمانی که سفیرکبیر ایران در هند بود، به آثار باستانی و تاریخی هند که به تاریخ ایران مربوط می شد، توجه خاصی داشت و برای حفظ و نگهدای آنها تلاشهایی انجام داد.

از جمله مهم ترین تألیفات و تحقیقات حکمت می توان به کتابهای «سرزمین هند در تاریخ ادیان» و ترجمه و تحشیه ی تاریخ ادبیات ایران از ادوارد براون با نام «از سعدی تا جامی» اشاره کرد. حکمت، از زمان تأسیس کمیسیون ملّی یونسکو، هدایت آن را عهده دار و در انجمن آثار ملّی عضو و رئیس هیئت مؤسسین بود.

حکمت پس از پایان زمان مأموریت خویش در هند ( 1336-1332ش) کتابی به نام « سرزمین هند» درباره کشور محل مأموریت خویش به رشته ی تحریر درآورده است. در راستای بسط مناسبات فرهنگی چندین قرارداد فرهنگی را امضا نمود.

برخلاف تصویری که از علی اصغرحکمت وجود دارد و وی به عنوان چهره ای ادبی و فرهنگی شناخته شده است؛ وی را می توان در شمار سیاستمداران در دوران حکومت پهلویها، به شمار آورد. علی اصغر حکمت، در زمره سیاستمدارانی بود که در دوران حکومت پهلوی به تحکیم و توسعه ی روابط ایران با کشورهای آسیایی به ویژه هند، تلاش فراوانی به عمل آورد. برای نمونه توسعه ی روابط فرهنگی و سیاسی با سیام تایلند نمونه ای از فعالیتهای وی در عرصه سیاست خارجی ایران بود.

یکی از اقدامات وی این بود که کارمندان وزارت امور خارجه، از جمله مستشاران سفارت و وزرای مختار را مجبور می کرد، قبل از اعزام به کشور محل مأموریت، تحقیق کرده و اطلاعاتی راجع به اوضاع جغرافیایی، سیاسی، تاریخی، اقتصادی و فرهنگی کشور محل مأموریت به دست آورند و آن را به صورت گزارش ارائه دهند. این کار سبب می شد تا افراد علاوه بر اینکه سابقه ذهنی به محل مأموریت خود پیدا می کنند، به اطلاعات عمومی و سیاسی آنها نیز افزوده شود. حکمت، در اجرایی شدن هرچه بیشتر این برنامه بسیار مقید بود و گزارشها و رساله ها را مطالعه می کرد و در صورتی که ناقص به نظر می رسید، دستور می داد دوباره نوشته شود و تا این کار انجام نمی گرفت، اجازه ی حرکت به فردی که مأمور بود برای انجام خدمت به خارج از کشور برود، داده نمی شد.

از دیگر اقدامات حکمت، می توان به تشویق و توبیخ کارمندان وزارت امور خارجه اشاره کرد. برای تلاش بیشتر کارکنان در این وزارتخانه، تأکید داشت اعضای عالی رتبه که از مأموریت خود به ایران برگشته اند، خاطرات خود را بیان کنند. در همین راستا، روزهای پنجشنبه، جلسات سخنرانی در باشگاه وزارت امور خارجه که در آن موقع در باغ فردوس، خانه شهاب خسروانی تشکیل می شد، برپا می نمود. برگزاری این گونه جلسات سخنرانی، از جمله نوآوری های حکمت بود. و به این ترتیب، سطح کارآیی اعضا و کارمندان سیاسی وزارت امور خارجه، نیز مورد ارزیابی قرار می گرفت.