آئین پیامبر صلی الله علیه و آله قبل از نبوت چه بود؟

" پیامبر (صلی الله علیه و آله) قبل از بعثت شخصا برنامه خاصى از سوى خداوند داشته که بر طبق آن عمل مى کرده، و در حقیقت آئین مخصوص خودش بوده است، تا زمانى که اسلام بر او نازل گشت.

به بهانه مبعث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این مقاله به بررسی دو شبه پرچالش در این زمینه می پردازیم:

شبه اول: آیا پیامبر قبل از بعثت واجب الاطاعه بوده است؟

برای پاسخ به این سؤال چند نکته باید بررسی شود:
 1. وجوب اطاعت چه حکمی است؟ آیا حکم شرعی است یا عقلی؟
 2. ملاک اطاعت چیست؟ عقل یا شرع اطاعت از چه کسی را واجب می دانند؟
 3. آیا ملاک وجوب اطاعت در مورد پیامبر قبل از بعثت موجود است یا نه؟
دانشمندان و محققان علم اصول بر این باورند که وجوب اطاعت از احکام عقلی است؛ یعنی تنها عقل می تواند انسان را وادار به اطاعت از کسی بکند چون اگر اطاعت شرعی باشد موجب دور می شود؛ و اگر منتهی به حکم عقل نشود باز برای انسان سؤال باقی است که چرا باید اطاعت کند؟ به همین جهت اگر در شرع دلیلی بر وجوب اطاعت داشته باشیم؛ مانند آیه "اطیعوا الله و اطیعوا الرسول[1]" این اوامر را بر امر ارشادی که راهنمای به حکم عقل است بر می گردانند، حال که وجوب اطاعت حکم عقلی است باید دید ملاک اطاعت چیست و از چه کسی باید اطاعت کرد؟

در اینجا نیز دانشمندان علم اصول معتقدند که ملاک اطاعت همان چیزی است که در میان عقلا متعارف است و آن داشتن نوعی ولایت و سرپرستی است؛ مانند مولا نسبت به بنده[2] یا پدر و مادر نسبت به فرزند یا افرادی که در شاخه ای از علوم یا فنون دارای تخصصی هستند و یا کسانی که سرپرستی و مدیریت کل جامعه یا بخشی از آن را به عهده دارند واجب الاطاعة هستند.
 نتیجه این که پیامبر اگر قبل از بعثت سرپرستی و اداره کل یا بخشی از جامعه را به عهده داشت به حکم عقل واجب الاطاعة بود و یا این که از نظر دانش یا فنون دارای تخصصی است باز عقل حکم به وجوب اطاعة از او در آن موارد می کند.
ولی با این وجود توجه به یک نکته مهم ضروری است و آن این که حکم عقل تا زمانی که مستند به شریعت نگردد نه تنها آثار اخروی مانند ثواب و عقاب بر آن مترتب نیست، چون پاداش و عقاب اخروی مربوط به احکام شرعی است.[3] بلکه آثاری نظیر لزوم اطاعت نیز مترتب بر آن نیست؛ چون عقل هر چند بدون دقت، اطاعت هر ولی و سرپرستی را لازم می داند ولی با دقت می فهمد فقط اطاعت از خداوند و کسانی که خداوند اطاعت آنها را لازم شمرده، واجب است.[4]
بنابراین با دقت معلوم می شود پیامبر قبل از بعثت واجب الاطاعة نیست. و نمی توان گفت بر اساس قاعده تطابق حکم عقل و شرع که «هر چه عقل حکم کند، شرع همان را دستور می دهد» وجوب اطاعت شرعی است؛ چون اولا: وجوب اطاعت اگر شرعی باشد دور لازم می آید.[5] ثانیا: با دقت معلوم شد که پیامبر قبل از بعثت از نظر عقلی نیز وجوب اطاعت ندارد.

شبهه دو: پیامبر اسلام قبل از نبوت چه آئینى داشت؟

در این که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) قبل از بعثت هرگز براى بت سجده نکرد و از خط توحید منحرف نشد شکى نیست، و تاریخ زندگى او نیز به خوبى این معنا را منعکس مى کند اما در این که بر کدام آئین بوده و طبق دستورات و شریعت کدام پیامبر عمل می نمود در میان دانشمندان اسلامی چند نظر وجود دارد:
١ـ بعضى آن حضرت را پیرو آئین مسیح (علیه السلام) مى دانند؛ چرا که قبل از بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله) آئین رسمى و غیر منسوخ آئین حضرت مسیح بوده است.
٢ـ بعضى دیگر او را پیرو آئین ابراهیم (علیه السلام) مى دانند (جعفرى، یعقوب، کوثر، ج 6، ص 234)، چرا که "شیخ الانبیاء" و پدر پیامبران است و در بعضى از آیات قرآن آئین اسلام به عنوان آئین ابراهیم معرفى شده" این همان دین پدرتان ابراهیم است، او شما را از پیش مسلمان نامیده است" (حج، 78)
٣ـ بعضى نیز اظهار بى اطلاعى کرده و گفته اند: مى دانیم آئینى داشته، اما کدام آئین؟ بر ما روشن نیست
گرچه هر یک از این اقوال وجهى دارد، اما هیچ کدام مسلم نیست، و مناسب تر از اینها قول چهارم است و آن این که: پیامبر (صلی الله علیه  و آله) شخصا برنامه خاصى از سوى خداوند داشته که بر طبق آن عمل مى کرده، و در حقیقت آئین مخصوص خودش بوده، تا زمانى که اسلام بر او نازل گشت.
شاهد این سخن حدیثى است که در نهج البلاغه آمده است: "خداوند از آن زمان که رسول خدا از شیر باز گرفته شد بزرگترین فرشته اش را قرین وى ساخت، تا شب و روز او را به راههاى مکارم، و طرق اخلاق نیک سوق دهد" (نهج البلاغه خطبه 192 (خطبه قاصعه) ماموریت چنین فرشته اى دلیل بر وجود یک برنامه اختصاصى است.

شاهد دیگر این که در هیچ تاریخى نقل نشده است که پیغمبر اسلام (صلی الله علیه  و آله) در معابد یهود یا نصارى یا مذهب دیگر مشغول عبادت شده باشد، نه در کنار کفار در بتخانه بود، و نه در کنار اهل کتاب در معابد آنان، در عین حال پیوسته خط و طریق توحید را ادامه مى داد، و به اصول اخلاق و عبادت الاهى سخت پایبند بود.
روایات متعددى نیز- طبق نقل علامه مجلسى در بحار الانوار- در منابع اسلامى آمده است که پیامبر (صلی الله علیه  و آله) از آغاز عمرش مؤید به روح القدس بود و با چنین تاییدى مسلما بر اساس الهام روح القدس عمل مى کرد"
" علامه مجلسى" شخصا معتقد است که پیامبر اسلام قبل از مقام رسالت داراى مقام نبوت بوده، گاه فرشتگان با او سخن مى گفتند، و صداى آنها را مى شنید، و گاه در رؤیاى صادقه به او الهام الهى مى شد، و بعد از چهل سال به مقام رسالت رسید، و قرآن و اسلام رسما بر او نازل شد، او شش دلیل بر این معنى ذکر مى کند که بعضى از آنها با آن چه در بالا آوردیم هماهنگ است. (مکارم شیرازى، ناصر،  تفسیر نمونه، ج 20، ص: 507)

پی نوشتها:
[1] نساء، 59.
 [2] موسوی تبریزی، ص 4
 [3] همان، ص 1.
 [4] شاکریان، حمید رضا، پرسش ها و پاسخ ها، حکومت دینی، ص 107
 [5] ، اوثق الوسائل، ص 9.

منابع:
سایت اسلام کوئیست
نهج البلاغه خطبه 192
تفسیر نمونه ج 20