تبیان، دستیار زندگی
گویندگان خبر در رسانه های خبری بزرگ دنیا بر روی آنتن زنده با یکدیگر، یا حتی بینندگان شوخی می کنند و از این طریق برنامه های خبری را نه تنها از فضایی خسته کننده خارج کرده اند که اتفاقاً باعث ایجاد ظاهری سرگرم کننده در آن شده اند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اتاق «خبر»؛ بازیگر متفاوت من و تو

چرایی ورود شبکه سرگرمی به عرصه سیاسی

گویندگان خبر در رسانه های خبری بزرگ دنیا بر روی آنتن زنده با یکدیگر، یا حتی بینندگان شوخی می کنند و از این طریق برنامه های خبری را نه تنها از فضایی خسته کننده خارج کرده اند که اتفاقاً باعث ایجاد ظاهری سرگرم کننده در آن شده اند.

بخش ارتباطات تبیان
اتاق خبر

اطلاع رسانی و پخش اخبار را می توان یکی از مهم ترین کارکردهای رسانه دانست و درک اهمیت آن از سوی سیاست گذاران و صاحبان رسانه نیز باعث شده که حجم خبر و اطلاع رسانی خبری در یک دهه گذشته در رسانه های دنیا به شدت روند افزایشی پیدا کند. ظهور شبکه های ماهواره ای با کارکرد صرفاً خبری، اضافه شدن بخش های خبری به شبکه های غیرخبری و تمرکز بر بررسی تأثیرگذاری های خبر بر جامعه مخاطبان و طراحی های متعدد و جذاب برای شیوه های انتقال خبر، همه از نشانه های این رویکرد است. بر اساس یک آمارگیری کلی، شبکه های ماهواره ای در ابتدا به طور میانگین در حدود پانزده دقیقه از برنامه های خود در هفته را به خبررسانی اختصاص می دادند، اما اکنون این پانزده دقیقه به هفتاد ساعت در هفته ارتقاء پیدا کرده است. تأثیرگذاری خبر بر مخاطبان رسانه موضوعی خارج از حوصله این مقال است، اما همین مقدار نیاز به توضیح وجود دارد که امروزه صاحبان رسانه به این نتیجه رسیده اند که تصورات ذهنی مخاطب از طریق اخبار شکل می گیرد و به همین دلیل خبررسانی شیوه ای اولویت دار برای آن دسته از شبکه هایی است که در پشت پرده فعالیت های خود اهداف سیاسی را پیگیری می کنند.
شبکه «من و تو» از آن دست شبکه هایی است که با موضوع سرگرمی فعالیت خود را آغاز کرده و حداقل تاکنون به لحاظ میزان موفقیت و جذب مخاطب در کنار برخی از رقبای خود در بالاترین رده قرار دارد. مسئولان این شبکه ماهواره ای موضوع سبک زندگی یا به عبارتی دقیق تر، تغییر در سبک زندگی ایرانی¬- اسلامی و ارائه مدلی غربی را هدف¬ گذاری کرده اند و تقریباً همه برنامه های این شبکه چه در رده تولیدی و چه برنامه های ترجمه شده و تأمینی بر اساس همین راهبرد کلی حرکت می کنند. حال در میان برنامه های متنوع این شبکه یک برنامه با محوریت خبررسانی به نام «اتاق خبر» وجود دارد؛ گذشته از توضیحات مقدماتی در خصوص ضرورت استفاده از بخش های خبری در شبکه های غیر خبری، اگر بخواهیم مشخصاً دلایل جایگیری چنین برنامه ای در شبکه «من و تو» را بررسی کنیم، باید به دو دلیل عمده اشاره کرد؛ ابتدا اینکه شبکه «من و تو» درواقع سعی دارد یک پکیج کامل برای طیف وسیعی از مخاطبان فارسی زبان ماهواره ارائه دهد که تقریباً همه انواع برنامه های سرگرم کننده و مورد پسند مخاطبان فارسی زبان ماهواره را شامل گردد.

این پکیج از برنامه های موسیقی و رقص، هیجان انگیز و حادثه ای، طرفداران سینما، حیات وحش، تاریخ، سیاست و... را شامل می گردد. حال اگر مبنای این شبکه این باشد که با تأمین همه نیازهای مخاطبانش قصد دارد به جمعیتی از مشتریان ثابت دست پیدا کند، اخبار نیز به عنوان یک بخش مهم در زندگی روزمره مورد نیاز است که «من و تو» آن را از طریق اتاق خبر تأمین می کند. دلیل دوم به ذات برنامه های خبری و کارکردهای آن بازمی گردد که اتفاقاً برای شبکه ای مانند «من و تو» که تغییر سبک زندگی را هدف خود قرار داده، بسیار راهگشاست. این شبکه انگلیسی پیش از آنکه محتوای موردنظر خود را به عنوان انگاره ها و چارچوب های ذهنی به خورد مخاطبان خود دهد، نیاز دارد بسیاری از باورهای متفاوت آنها را با نگاه سیاسی و اجتماعی موردنظر خودش هماهنگ کند که این مهم در برخی از موارد، خصوصاً برنامه ریزی های میان مدت فقط از طریق خبررسانی جهت دار حاصل می گردد.

خبرهای مربوط به آلودگی هوا، ترافیک، تصادفات جاده ای، برخی نارسایی ها در سیستم های اداره شهری، جرائم خیابانی از قبیل زورگیری، سرقت و صدها مورد از این قبیل مکرراً در برنامه های مختلف اتاق خبر جایگزین سایر اخبار شده و عکس های گزینشی در مورد هر کدام از این خبرها به علاوه بیان سوابق مشابه از این اتفاقات، برای مخاطب ساکن در ایران این گونه تداعی می کند که زندگی در این کشور تا چه میزان سخت و ناخوشایند است

مسئولان این شبکه ماهواره ای موضوع سبک زندگی را هدف گذاری کرده اند و تقریباً همه برنامه های این شبکه چه در رده تولیدی و چه برنامه های ترجمه شده و تأمینی بر اساس همین راهبرد کلی حرکت می کنند
پیش از آنکه وارد بحث تکنیک ها و شیوه های مورد استفاده «من و تو» در برنامه اتاق خبر آن شویم، ابتدا باید به شیوه متفاوت این شبکه در ارائه اخبار اشاره کنیم که خودش موضوعی مفصل و کاملاً تکنیکی و علمی است. خلاصه این مبحث این است که اساساً آنچه ما امروز به عنوان ساختار تولید خبر و گاهی قوانین ارائه آن می شناسیم و در رسانه های متنوع خبری، خود را ملزم به رعایت آن می دانیم، سال هاست که در سطح خبرگزاری های برجسته دنیا منسوخ شده و صرفاً چارچوب های معیار، آن چیزی است که مخاطب می پسندد و به وسیله آن جذب می شود. یکی از مصادیق آشنای این موضوع شیوه و بیان کاملاً رسمی، جدی و خشک گویندگان خبر است که همچنان در برخی از بخش های خبری صداوسیما مشاهده می شود. این در حالی است که از مدت ها پیش گویندگان خبر در رسانه های خبری بزرگ دنیا به شکلی کاملاً طراحی شده، بر روی آنتن زنده با یکدیگر، یا حتی بینندگان شوخی می کنند و از این طریق برنامه های خبری را نه تنها از فضایی خسته کننده خارج کرده اند که اتفاقاً باعث ایجاد ظاهری سرگرم کننده در آن شده اند. این شیوه ارائه خبر کمک می کند تا مخاطبانی که عموماً تمایلی به تماشای اخبار ندارند نیز مشتاق شنیدن خبر شده و در سیطره عملیات روانی رسانه مذکور قرار گیرند.
مشخصاً اگر بخواهیم ویژگی های ارائه خبر در برنامه اتاق خبر شبکه «من و تو» را عنوان کنیم، باید به ارائه خبر در قالب گفت وشنود و قصه گویی اشاره داشته باشیم. دکور برنامه اتاق خبر و همچنین چینش نفرات آن نه تنها کاملاً متفاوت با استانداردهای پیش فرض در ذهن مخاطب ایرانی طراحی شده، بلکه تداعی کننده برخی برنامه های گفت وشنود در موضوعات سرگرم کننده است. این مسئله در ادبیات مجریان، شیوه صدازدن ها که همواره با اسامی کوچک و بسیار صمیمانه صورت می گیرد و همچنین انتقال کامل احساسات با استفاده از تکنیک زبان بدن در هنگام قرائت خبر یا شنیدن آن است. همه این تکنیک ها و شیوه های متفاوت ولی جذاب برنامه اتاق خبر که به شکلی اجمالی بدان اشاره شد، برای آن است که محتوای این برنامه با درصد تأثیرگذاری و باورپذیری بیشتری در ذهن مخاطبان جای گیرد. محتوایی که کاملاً هوشمندانه و جهت دار انتخاب شده است. برای بررسی محتوا نیاز به برشماری راهبردهای کلی و گزاره های تشکیل دهنده ساختار محتوای برنامه اتاق خبر داریم.
 
دکور برنامه اتاق خبر و همچنین چینش نفرات آن نه تنها کاملاً متفاوت با استانداردهای پیش فرض در ذهن مخاطب ایرانی طراحی شده، بلکه تداعی کننده برخی برنامه های گفت وشنود در موضوعات سرگرم کننده است

این پکیج از برنامه های موسیقی و رقص، هیجان انگیز و حادثه ای، طرفداران سینما، حیات وحش، تاریخ، سیاست و... را شامل می گردد. حال اگر مبنای این شبکه این باشد که با تأمین همه نیازهای مخاطبانش قصد دارد به جمعیتی از مشتریان ثابت دست پیدا کند، اخبار نیز به عنوان یک بخش مهم در زندگی روزمره مورد نیاز است که «من و تو» آن را از طریق اتاق خبر تأمین می کند

در مرحله نخست ابتدا باید راهبرد یا سیاست کلی در انتخاب محتوای گزینشی و نتایج حاصل از آن را بررسی کنیم که برگرفته از دو نظریه کلی در مقوله خبررسانی است. اولین نظریه مربوط به دسته بندی موضوعات و اخبار بر اساس اهمیت آنهاست که البته این اهمیت بر اساس معیارهای این شبکه تعریف و اجرا می شود. این نظریه که به «نظریه برجسته سازی» مشهور است، درواقع روشی است که رسانه ها با گزینش آن سعی دارند به جای اینکه به مخاطب خود بگویند «چگونه فکر کن؟» به او القا کنند که «در چه موردی» فکر کند. این روش را می توان یکی از مدرن ترین روش های سانسور نیز دانست. در روش های قدیمی که درواقع نوعی عملیات روانی به حساب می آمدند، سعی می شد به مخاطبان برای چگونه فکر کردن خط ¬دهی شود که بزرگ ترین آسیب آن هم این بود که به محض اینکه مخاطب از نیت رسانه مذکور مطلع می شد، با درصد زیادی اعتماد خود را نسبت به آن رسانه از دست می داد. در این روش حتی رسانه های مخالف و رقیب رسانه مذکور نیز می توانستند به راحتی با افشای تکنیک ها و ادبیات جانبدارانه و خط دار آن باعث بی اعتمادی و ریزش مخاطبیاش گردند. اما درروش دوم که نیت بر پایه هدایت ذهن مخاطب به سوی موضوعاتی به ظاهر اولویت دارتر و پراهمیت تر است، تقریباً نشانی از شیوه های عملیات روانی و شیوه های بیان جهت دار یک خبر دیده نمی شود و به همین منظور اعتماد مخاطب عام نیز روزبه روز افزایش می یابد. اتاق خبر شبکه «من و تو» با اتکا به این روش همواره از لابه لای اخبار و رویدادها به دنبال اتفاقاتی است که سیاست کلی این شبکه در قبال ایران را تأمین می کند. این اخبار و اتفاقات که همواره از میان اخبار منفی و سیاه گزینش می گردند، به شدت در این برنامه بزرگنمایی شده و به خودی خود ذهن ها را از رویدادها و تحولات خبری مثبت و امیدبخش در مورد ایران دور می کند. تأکید بر این دست از خبرها، افزایش کمی آنها و اختصاص زمان بالا، درنهایت منجر به تأمین خواسته برنامه اتاق خبر در هدایت بیننده ¬ها به سمت اهمیت دادن و فکر کردن به خبرهای مطلوب این شبکه می شود.

اتاق خبر


راهبرد دوم در این شبکه بر مبنای نظریه ای معروف به «انگاره ¬سازی» است. انگاره درواقع یک نوع سازه ذهنی است که متشکل از مجموعه ای از اخبار و تصویرها در مورد موضوع یا شخصیتی خاص در ذهن مخاطب شکل گرفته است. به گونه ای که مخاطب هر گاه در مورد موضوع یا شخص مذکور خبری دریافت کند، به سرعت به سازه ذهنی یا همان انگاره از پیش تشکیل شده در ذهنش مراجعه می کند. گاه این انگاره آنقدر مستحکم شکل گرفته که ذهن در برابر دریافت متقن ترین و واضح ترین اسناد و اخبار در مورد آن موضوع خاص مقاومت کرده و حاضر به باور واقعیت نیست. البته تعریف مذکور فقط جنبه منفی نداشته و ندارد، بدین معنی که این انگاره ها می توانند به شکلی کاملاً صحیح و بر مبنای واقعیت در ذهن مخاطبان شکل بگیرند که در این صورت چون اتفاقی بر اساس واقعیت و مستند بوده قطعاً سازه ذهنی مستحکم تری را تشکیل می دهند. انگاره¬ سازی فقط به برنامه اتاق خبر شبکه «من و تو» اختصاص نداشته و به مانند یک راهبرد کلان در موضوعات مربوط به ایران و فرهنگ عمومی کشور مورد استفاده قرار می گیرد. برای توضیحی مصداقی تر در این خصوص باید انگاره ¬سازی این برنامه در ساخت تصویری منفی از زندگی در ایران را بیان نمود.
 
«نظریه برجسته سازی» درواقع روشی است که رسانه ها با گزینش آن سعی دارند به جای اینکه به مخاطب خود بگویند «چگونه فکر کن؟» به او القا کنند که «در چه موردی» فکر کند
خبرهای مربوط به آلودگی هوا، ترافیک، تصادفات جاده ای، برخی نارسایی ها در سیستم های اداره شهری، جرائم خیابانی از قبیل زورگیری، سرقت و صدها مورد از این قبیل مکرراً در برنامه های مختلف اتاق خبر جایگزین سایر اخبار شده و عکس های گزینشی در مورد هر کدام از این خبرها به علاوه بیان سوابق مشابه از این اتفاقات، برای مخاطب ساکن در ایران این گونه تداعی می کند که زندگی در این کشور تا چه میزان سخت و ناخوشایند است. در کنار بیان این اخبار هر بار نیز سعی می شود سیستم های مدیریت شهری، دولتی، نیروی انتظامی و دیگر ارگان های مسئول را بی تفاوت و ناکارآمد نشان دهند. این گونه تصویرسازی نیز سبب می شود که مسئولیت بخش قابل توجهی از تصویرسازی در خصوص زندگی نامطلوب و ناامن در ایران متوجه نظام و دولت ایران در ذهن بیننده شکل گیرد.

خبرهایی که از خود خبرگزاری های ایرانی استخراج  شده اند، به گونه ای گزینش می گردند که در خروجی آن، سهم بیش از 92 درصد برای خبرهای ناامیدکننده مشاهده می شود

با توضیح دو نظریه فوق حال می بایست نگاهی نیز به برخی تکنیک های مورد استفاده در برنامه اتاق خبر بیندازیم تا مصداقی تر متوجه شویم که دو راهبرد برجسته سازی و انگاره¬ سازی در این شبکه چگونه در تکنیک های مورداستفاده آن ظهور می یابد. لازم به ذکر است که آمارهای ارائه شده در ذیل مربوط به یک پژوهش چهارماهه توسط مرکز تحقیقات صداوسیما از این شبکه ماهواره ای است.
ابتدا نوع و منبع خبر در برنامه اتاق خبر مورد بررسی قرار گرفته است که نشان می دهد در حدود 85 درصد اخبار مربوط به ایران بوده و 15 درصد مابقی خبرها نیز خارجی و غیر مرتبط با ایران است. در خصوص منبع خبر نیز باید گفت که بیش از 90 درصد خبرهای برنامه اتاق خبر با ذکر منبع عنوان می گردند و استفاده از خبرگزاری های داخلی ایران برای منبع قرارگیری در حدود 20 درصد بیش از دیگر رسانه های خارج از ایران بوده است. البته منبع قرار دادن رسانه های ایرانی و منتسب به نظام ایران در پازل تکنیک «تظاهر به بی طرفی» معنی می گردد. حال همین خبرها که از خود خبرگزاری های ایرانی استخراج شده اند، به گونه ای گزینش می گردند که در خروجی آن، سهم بیش از 92 درصد برای خبرهای ناامیدکننده مشاهده می شود. در رده بندی ارزش های خبری نیز سهم ارزش «شهرت» و ارزش «برخورد» نیز با تفاوتی بالا بیش از دیگر ارزش های خبری است که به روشنی حکایت از جهت گیری برنامه اتاق خبر نسبت به مسئولان کشور و مسائل چالش برانگیز است؛ این مهم به علاوه آمار بالای خبرهای ناامیدکننده که بدان اشاره شد، پازل گفتمان حقیقی این شبکه را حل می کند!
دیگر تکنیک های برجسته این برنامه خبری مواردی از قبیل «سیاه ¬نمایی»، «تحریک»، «پاره حقیقت گویی»، «زهر افزایی» و «مبالغه» هستند که هرکدام در جای خود مورد استفاده قرار می گیرند. در تکنیک سیاه¬ نمایی با تمرکز بر روی خبرهای مربوط به زندانیان سیاسی، القای ناامنی در ایران، نقض حقوق بشر، ارائه تصویر نابسامان از وضعیت اقتصادی و اختلافات سیاسی سعی می گردد وضعیت کشور سیاه و آشفته نشان داده شود. همین خبرها در برخی موارد شامل تکنیک مبالغه و تکنیک زهر افزایی شده و بر شدت آن افزوده می گردد. در تکنیک مبالغه خبرهایی که حاکی از وجود یک مورد اختلاف نظر در میان سران قوا یا مسئولان عالی رتبه کشور است، به گونه ای مطرح می شود که عمق اختلاف در سطح آستانه بروز درگیری و بحران نمایش داده شود و در خبرهای مربوط به یک نابسامانی اجتماعی نیز که عموماً خبر بار احساسی دارد، علائم و نقاط منفی به عنوان زهر خبر تلقی شده و سعی می گردد در چگونگی انتقال خبر، زهر آن تا مرحله تحریک عواطف و احساسات عمومی کشور پیش برود. بر اساس پژوهش صورت گرفته توسط صداوسیما در مورد این شبکه 87 درصد از خبرها از تکنیک زهر افزایی و بیش از 77 درصد آنها نیز از تکنیک مبالغه بهره می برند.
 
خبرهایی که از خود خبرگزاری های ایرانی استخراج شده اند، به گونه ای گزینش می گردند که در خروجی آن، سهم بیش از 92 درصد برای خبرهای ناامیدکننده مشاهده می شود
تکنیک تحریک نیز که سعی در تحریک و ایجاد اعتراض از سوی مردم علیه نظام و دولت ایران دارد در حدود 50 درصد از خبرها مشاهده می¬ گردد و پاره حقیقت گویی نیز با حذف بخشی از یک اتفاق سعی در حصول نتیجه ای غیر از واقعیت در ذهن مخاطب دارد که این مورد با فراوانی 60 درصد در خبرهای این برنامه مشاهده شده و عموماً در خبرهای مربوط به برنامه هسته ای ایران استفاده می گردد. به گونه ای که عموماً آن بخش از خبر که مربوط به اذعان آژانس مبنی بر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران است، از کل خبر حذف شده و باقی مانده آن که شامل تهدیدات، تذکرات و نگرانی های آژانس در مورد ایران است بیان می گردد.
آنچه گفته شد فقط بخش از تکنیک ها و روش های برنامه اتاق خبر بود که به دلیل محدودیت در اطاله بحث امکان ارائه مصداق برای یکایک مطالب فراهم نگردید؛ اما باید توجه کرد که در شبکه «من و تو» با موضوع سرگرمی، اتاق خبر به عنوان تنها برنامه ای شناخته می شود که به صورت مستقیم به سیاست می پردازد و ردپای سیاست های دولت انگلیس در آن به خوبی قابل مشاهده است. با علم به این مهم که همواره سرمایه گذاری انگلیسی برای این شبکه و موارد مشابه، پیگیری عملیات روانی علیه ایران بوده، شیوه چینش این برنامه در لابه لای دیگر برنامه های «من و تو» نیز این گونه القا می کند که این شبکه به ظاهر سرگرم کننده، همه برنامه های سرگرمی خود را به منظور جذب بیننده برای این بخش خبری خود طراحی کرده است.


منبع : مشرق