یك دهه با فیلم برگزیده تماشاگران در جشنواره

بسیارى از كارگردانان بزرگ سینما بر این باورند كه تماشاگران عام به عنوان مهمترین مخاطبان سینما، بهترین داوران براى ارزیابى یك اثر سینمایى هستند.

در این باره به رویكرد و توجه فیلمسازان كلاسیكى همچون بیلى وایلدر، هوارد هاكز و جان فورد در سینماى جهان مى توان اشاره كرد. در سینماى ایران نیز گروهى - كه در اكثریت هم قرار دارند - معتقدند «فیلم» به عنوان یك كالاى سرگرم كننده براى مخاطب عام تولید مى شود و این تماشاگران سینما هستند كه با توجه و استقبال از یك اثر، میزان تأثیرگذارى و جذابیت آن را تعیین مى كنند.

بدون شك نمى توان منكر این نكته شد كه تماشاگران بدنه اصلى سینما هستند و بدون حضور تماشاگر سینما معناى اصلى خود را ازدست خواهدداد، بنابراین طبیعى است كه در بسیارى از جشنواره هاى سینمایى در كنار آراى هیأت داوران و یا منتقدان، آراى تماشاگران نیز به شكل هاى مختلف جمع آورى مى شود تا فیلم موردنظر آنها با عنوان «برترین» معرفى شود.

در جشنواره فیلم فجر به عنوان بزرگترین جشنواره سینمایى درطول سال و همچنین مهمترین رویداد سینمایى كه محل نمایش آثار و تلاقى آراى مختلف است، چندسالى است كه جایزه اى باعنوان «فیلم منتخب تماشاگران» گنجانده شده است.

این آرا هرسال با همكارى خانه سینما و به وسیله آرایى كه تماشاگران فیلم هاى جشنواره در صندوق هاى ویژه آن مى اندازند، جمع آورى مى شود و درنهایت با جمع بندى امتیازات به فیلم هاى نمایش داده شده در بخش مسابقه اصلى (سینماى ایران و سینماى بین الملل) معرفى مى شود.

در این نوشتار نگاهى داریم به پیشینه و پیدایش این جایزه و همچنین فیلم هایى كه در دوره هاى گذشته جشنواره فیلم فجر به عنوان «فیلم برگزیده تماشاگران» معرفى شده اند.

تولد جایزه ویژه تماشاگران

پیش از برگزارى شانزدهمین دوره جشنواره بین المللى فیلم فجر، برگزاركنندگان اعلام كردند در این سال جدا از جایزه هاى معرفى شده توسط هیأت داوران، جایزه اى نیز از سوى تماشاگران به فیلم برگزیده اهداخواهدشد.

به این شكل «جایزه ویژه تماشاگران» در سال 1376 متولد شد و براى نخستین بار در تاریخ این جشنواره به فیلم برگزیده اهداشد.

شیوه انتخاب بهترین فیلم از نگاه تماشاگران نیز چنین بود كه در برخى از سینماهاى نمایش دهنده، فیلم هاى بخش مسابقه پیش از نمایش فیلم، كارت هایى به تماشاگران داده مى شد كه پس از تماشاى فیلم مى توانستند با تحلیل ها و نظرات خود، كارت خود را در یكى از سه صندوق خوب، متوسط و ضعیف بیندازند. این كارتها جمع بندى مى شد تا درنهایت بالاترین امتیاز درمیان كارت هاى خوب، به عنوان بهترین فیلم معرفى شود و سیمرغ بلورین این بخش را دریافت كند. این شیوه البته با تغییراتى جزئى همچنان هرسال اجرا مى شود.

درخصوص این جایزه بسیارى از منتقدان معتقدند از آنجا كه اكثریت تماشاگران جشنواره قشر دانشجو، تماشاگر حرفه اى سینما یا علاقه مندان و فعالان جدى سینما هستند، نمى توان به عنوان یك ملاك و الگو به انتخاب آنها نگاه كرد و دلیل مدعاى خود را نیز كم فروش بودن بسیارى از آثار منتخب تماشاگران در اكران عمومى ذكر مى كنند، اما ازسوى دیگر برگزاركنندگان معتقدند فیلم برگزیده به قاعده مقررات جشنواره از میان فیلم هاى بخش مسابقه انتخاب مى شود. (معمولاً 20 تا 25 فیلم از میان حدود 100 فیلم متقاضى یا تولیدشده) و ممكن است آثار عامه پسند و نازل اصلاً به جشنواره راه پیدانكنند، بنابراین تفاوت میزان استقبال از فیلم هاى منتخب تماشاگران با فیلم هاى پرفروش در اكران عمومى طبیعى خواهدبود.

آژانس شیشه اى یك آغاز، یك اتفاق

در دوره شانزدهم جشنواره فیلم فجر فیلم «آژانس شیشه اى» به عنوان فیلم منتخب تماشاگران معرفى شد.

این فیلم كه با امتیاز بالایى انتخاب شده بود، درواقع اتفاق مهم این دوره نیز به شمار مى آمد، چرا كه كار حاتمى كیا در كنار انتخاب تماشاگران، به عنوان فیلم منتخب هیأت داوران نیز معرفى شد و البته از سوى منتقدان نیز به عنوان فیلم برتر مورداستقبال قرارگرفت.

این اتفاق یعنى همسویى در نظر هیأت داوران، تماشاگران و منتقدان تنها یك بار روى داد و تا امروز كه 9 سال از این جایزه مى گذرد شاهد چنین رویكردى نبوده ایم. در سال هاى بعد نیز هرگز یك فیلم به عنوان منتخب تماشاگران و هیأت داوران معرفى نشد و این دو گروه متفاوت از هم حركت كرده اند.

دوره هفدهم؛ رنگ خدا

در دوره هفدهم فیلم «رنگ خدا» ساخته مجید مجیدى به عنوان اثر منتخب تماشاگران معرفى شد، این فیلم كه داستان مكاشفه یك نوجوان نابینا اززندگى و واقعیت هاى پیرامون اوست، تماشاگر را به شدت تحت تأثیر قرارمى داد و به همین دلیل جوایز زیادى در جشنواره گرفت، اما از سوى هیأت داوران فیلم «هیوا» ساخته رسول ملاقلى پور سیمرغ بهترین فیلم جشنواره را به دست آورد.

عروس آتش دركنار متولد ماه مهر

در زمان برگزارى هجدهمین جشنواره فیلم فجر چند فیلم كه متأثر از فضا و شرایط اجتماعى بودند بشدت مورداستقبال گروه هاى مختلف تماشاگران قرارگرفت.

این فیلم ها آثارى همچون «عروس آتش» ساخته خسرو سینایى، «متولد ماه مهر» از احمدرضا درویش، «بوى كافور عطریاس» و... بودند. اما درنهایت دو فیلم «عروس آتش» و «متولد ماه مهر» به عنوان فیلم منتخب تماشاگران معرفى شد، برگزاركنندگان آن دوره از جشنواره نیز دلیل این انتخاب مشترك را نزدیكى آراى خوب دو فیلم اعلام كردند و هردوفیلم به این عنوان نایل شدند، این اتفاق البته در هیچ سال دیگرى دیده نشد و در سالهاى بعد تنها یك فیلم به عنوان انتخاب تماشاگران اعلام شد. دركنار این دو جایزه، جایزه سیمرغ بهترین فیلم از نگاه هیأت داوران نیز به «بوى كافور عطریاس» ساخته بهمن فرمان آرا اهداشد.

سگ كشى

در دوره نوزدهم فیلم سگ كشى بهرام بیضایى، جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را دریافت كرد. این فیلم كه كار تازه بیضایى پس از سالها دورى از فیلمسازى به نمایش درآمده، مورد استقبال تماشاگران دراكران عمومى نیز قرارگرفت.

«سگ كشى» داستان تلاش زن نویسنده اى براى دریافت رضایت از طلبكاران همسر تاجر خود است، او در این مسیر موفق مى شود رضایت همه طلبكاران را بگیرد اما با واقعیت هاى جدیدى در جامعه و زندگى شخصى خود مى شود.

در مراسم اختتامیه جشنواره نوزدهم فیلم «باران» ساخته دیگرى از مجیدمجیدى عنوان بهترین فیلم جشنواره را دریافت كرد.

حاتمى كیا و جایزه اى دیگر

در دوره بیستم جشنواره فیلم فجر، چهارسال پس از دریافت نخستین جایزه تماشاگران، این جایزه باردیگر به فیلم جدید ابراهیم حاتمى كیا تعلق گرفت. «ارتفاع پست» داستان یك گروه از اهالى جنوب كشور را روایت مى كرد كه تلاش مى كنند با ربودن یك هواپیماى مسافربرى خود را به آن سوى مرزها برسانند و زندگى آرامى را آغاز كنند.

این فیلم كه با استفاده از مسائل جامعه امروز ایران را در قالب زندگى و رفتار گروه هاى مختلف اجتماعى به تصویر مى كشید، مورداستقبال تماشاگران قرارگرفت و به عنوان فیلم منتخب معرفى شد. در این دوره جایزه بهترین فیلم به «خانه اى روى آب» ساخته بهمن فرمان آرا اختصاص یافت.

فرش باد و كمال تبریزى

در دوره بیست و یكم جشنواره فیلم فجر دو فیلم «گاهى به آسمان نگاه كن» و «فرش باد» از كمال تبریزى به نمایش درآمد. فیلم هاى شاخص دیگر در این دوره، اینجا چراغى روشن است (رضا میركریمى)، دیوانه از قفس پرید (احمدرضا معتمدى)، نفس عمیق (پرویز شهبازى)، نامه هاى باد (علیرضا امینى) و... بودند اما درنهایت جایزه تماشاگران به «فرش باد» رسید. این فیلم كه محصول مشترك ایران و ژاپن بود داستان تولید یك فرش ایرانى را براى ارسال به یك جشن سالیانه در ژاپن روایت مى كرد. فیلم «فرش باد» البته در اكران عمومى با موفقیت چندانى در جلب تماشاگر روبه رو نشد. فیلم منتخب هیأت داوران این دوره «دیوانه اى از قفس پرید» بود. در دوره بیست و دوم نیز فیلم دیگرى از تبریزى به عنوان فیلم منتخب معرفى شد.

فیلم برگزیده جشنواره نیز «میهمان مامان» ساخته داریوش مهرجویى بود.

و باز هم مجید مجیدى

در دوره بیست و دوم جشنواره فیلم فجر «بیدمجنون» عنوان فیلم منتخب را به دست آورد.

مجیدى پیش از این نیز با فیلم «رنگ خدا» در دوره هفدهم این جایزه را دریافت كرده بود.

در این دوره «خیلى دور خیلى نزدیك» از رضا میركریمى، ماهمه خوبیم ساخته بیژن میرباقرى و كافه ترانزیت از كامبوزیا پرتوى نیز در جشنواره به نمایش درآمدند. جایزه بهترین فیلم هم به «خیلى دور خیلى نزدیك» اهداشد.

فیلمى از اصغر فرهادى

در جشنواره بیست و چهارم فیلم «به نام پدر» ساخته ابراهیم حاتمى كیا عنوان بهترین فیلم از نگاه هیأت داوران را به خود اختصاص داده اما جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به «چهارشنبه سورى» سومین ساخته اصغر فرهادى اهداشد.

این فیلم داستان زندگى به هم ریخته یك خانواده سه نفره است كه در آخرین روزهاى سال مشغول خانه تكانى اند، اما مشكلات خانوادگى آرامش آنها را ازمیان برده است.

بهمن عبداللهى