مصاحبه تبیان با رئیس مجتمع قضائی خانواده
به بهانه هفته خانواده با دو نفر از همكاران تصمیم گرفتیم به مجتمع قضایی خانواده شماره 1 تهران سری بزنیم و یك گزارش از دادگاه وگفتگویی با ریاست مجتمع برای سایت تهیه كنیم.
با محبتی كه آقای مهاجری داشتند در میان مشغله كاری فراوانشان ، قرار ساعت 9 صبح را در اختیار ما گذاشتند ، به همین خاطر هم زود از تبیان حركت كردیم كه تأخیر نداشته باشیم.
توی راه داشتم فكر میكردم كه دادگاه خانواده چه جور جایی است ؟ با چه جور آدمهایی تو دادگاه روبرو خواهم شد ؟ جوون ، پیر ، میانسال ، رفتار اونها با هم دیگه چطوریه ؟! خانواده هایی كه یك شبی تو مراسم بله برون دختر و پسرشون نشسته بودند و می گفتند : " ای آقا ! در امر خیر حاجت هیچ استخاره نیست ، الان تو دادگاه چی بهم میخوان بگن !؟ ...
وقتی توی طبقات اونجا گشتی می زدم دادگاه به نظرم خلوت اومد ، گفتم : " نه، مثل اینكه اینقدرها هم كه آمارها آدم را مأیوس می كند ، نیست " اما حیف ! حیف كه این تصور من یكی دو ساعتی بیشتر طول نكشید ؛ مثل اینكه تا مردم سر قرارهاشون آماده بشن و از بند ترافیك رها بشوند ، شد وسط روز و دادگاه پر از آدم ...
وقتی تو صورتهای مختلف گریان ، بی تفاوت ، عصبی و ... آدمهای اونجا نگاه میكردم خیلی دلم میخواست كه بدونم چی داره تو ذهن اونها میگذره ، الآن دارن به چه دیدی به هم نگاه میكنن ؟
پیش خودم گفتم : " اگه یه روزی من هم با همسرم بیام اینجا ، اونوقت چه احساسی نسبت به هم خواهیم داشت ؟ " دلخوری ؟ نفرت ؟ لجاجت و یا امید ...
خانم رئیس دفتر گفتند كه میتونیم بریم داخل دفتر ریاست ؛ وارد اتاق كه شدیم آقای رئیس هنوز سر میز جلسه با معاونین بود و از ما خواست چند لحظه ای تو اتاقش صبر كنیم تا جلسه تموم شود ؛ از آخر بحثشون فهمیدم كه در مورد قانون نفقه و محل استفاده این بند از قانون صحبت میكنند .
بالاخره جلسه تموم شد ...
آقای مهاجری رئیس كوشا ،خوش رو و مسئولیت شناس مجتمع قضائی خانواده است .خود را فردی حوزوی می داند هرچند بدون لباس خاص روحانیت زندگی می كند. حدود 22 سال در كسوت قضاوت به سر می برد. و هم اینك به عنوان ریاست مجتمع قضائی خانواده به انجام وظیفه می پردازد. آنچه در پی می آید ، گفتگوی صمیمی تبیان است با ایشان :
تبیان : با تشكر از اینكه میان این همه پرونده ، وقتی را هم برای سایت ما و كاربران ما قرار دادید. لطفا خودتان باب صحبت را باز كنید.
اگر علوم را بخواهیم دسته بندی كنیم ، مقوله های اجتماعی یكی از علوم پر اهمیت است كه موضوع خانواده از حیث جایگاه و شان و دوام و بقای جامعه، اهمیت ویژه ای در این مقوله دارد .وقتی شما شی و یا اطلاعات ذی قیمتی داشته باشید ، تلاش می كنید آن را به هر قیمتی از آسیب ها حفظ كنید و برای محافظت آن از گزند آسیب ها چاره اندیشی می كنید.
وقتی مسئله ای مانند خانواده فوق العاده پر اهمیت می شود، به همان اندازه آسیب های وارد بر آن هم بیشتر و بعد بررسی و شناخت این آسیب ها هم از اولویت ویژه ای برخوردار می شود.
ایران كه دارای فرهنگ غنی اسلامی است ، این موضوع اهمیت بیشتری دارد. دین مقدس اسلام به موقعیت اشخاص در خانواده و موقعیت خانواده در اجتماع تاكید فراوانی دارد.
فرهنگ اسلامی به بنیان خانواده اصالت بخشیده و به موضوع خانواده چه در توصیه های دینی ، چه در فرمایشات ائمه معصومین و چه در كلام الله مجید بسیار خوب پرداخته است.
در آیه شریفه35 سوره نساء خداوند متعال یك متد قرآنی برای حفظ بنیان خانواده ارائه داده است .
بر طبق آمار بیشترین آسیب ها و ناهنجاریهای رفتاری و بزهكاری ها مربوط به خانواده های سست و بی پایه می باشد. ما به خوبی می توانیم با تقویت خانواده ها افراد جامعه را در مقابل آسیب ها واكسینه كنیم .
یكی از مسائلی كه در قانون اساسی ما به آن تاكید شده و نظام ما ماموریت به اجرای آن دارد، اصل 10 و اصل 21 قانون اساسی است كه به صراحت دولت را متعهد به تدوین و اجرای برنامه هایی برای حفظ ، تثبیت و تقویت بنیان خانواده كرده است . این اصول به عنوان اهداف تلقی می شود ولی باید راه كارها و شیوه های اجرایی و عملی آن را متولیان و اشخاصی كه مستقیم و یا غیر مستقیم با موضوع خانواده ارتباط دارند، ارائه دهند .
مطمئن باشید اگر این كار درست انجام شود، هجمه ها و شبیخون فرهنگی و اثرات آن به حداقل می رسد .
تبیان: ابتدا به عنوان یك شهروند و بعد به عنوان كسی كه دیدگاه حقوقی دارد، آیا نسبت به مسائل خانواده نگران هستید؟ عوامل تضعیف پایه های خانواده را در چه می دانید؟
خوشبختانه ما در ارتباط با آسیب های خانوادگی با بحران مواجه نیستیم. ولی این به آن معنا نیست كه خوش خیالی كنیم و به فكر پیشگیری و رفع موانع و مشكلات بر سر راه تقویت بنیان خانواده نباشیم.در جامعه ما به دلیل تكیه بر مبانی اعتقادی و مذهبی ، با معضلات خانوادگی كمتری مواجه هستیم . نوعاً ثابت شده كه هر چه اعتقادات مذهبی و غنای فكری افراد بیشتر باشد به همان نسبت دلبستگی و علقه افراد به خانواده هم بیشتر می شود و این علقه موجب تقویت بنیان خانواده می شود.
خانواده در جایی مضمحل می شود كه علاقه، مهربانی و احترام متقابل بین اعضای خانواده نباشد و پای بولهوسی ها و پرداختن به مسائل غیر اخلاقی و غیر انسانی در عرصه خانواده باز شود . كم كم افراد به این نتیجه می رسند كه خانواده فقط قید و بندی است غیر عقلایی كه صرفاً رفتارها را بدون هیچ جهت ارزشی مقید می كند. نهایت عقل گرایی و نگاه مذهبی به مسائل ، سبب می شودكه رفتارها در جهت ارزشی مقید شود. اصلاً مذهب یعنی همین كه رفتارهای بشری را در چارچوب عقل ، هدایت و هدفمند كند.
به نظر من اصل این است كه در حال حاضر در موقعیت بحرانی و حاد نیستیم و به بركت یك فضای فرهنگی كه مدیون چندین قرن تفكر اسلامی و شیعی است ، رفتارها منطبق بر ارزشهای انسانی و اخلاقی قرار دارد.
تبیان: چند درصد مراجعین شما ، متقاضی طلاق هستند؟ و چه میزان از آنها با آشتی و صلح به كانون خانواده بازمی گردند ؟
چیزی كه در دعوای خانوادگی برای ما موضوعیت دارد ، بحث به سازش و مصالحه كشاندن زوجین در ارتباط با مسائل خانوادگی است. این هدف اساسی و اولیه محاكم دادگاه هاست كه بسیار پراهمیت و مقدس است كه ابزار و فرصت خودش را می طلبد . قاضی باید مجهز به روش های كارشنای و آسیب شناسی در حوزه مسائل خانوادگی باشد و این مستلزم مطالعه و آموزش های ضمن خدمت و تحقیق و كسب مهارت افراد قضایی است كه خوشبختانه در همین راستا ، یك سری دوره های آموزشی و جلسات سخنرانی با اساتید این فن و تبادل نظرات علمی و فنی برگزار می شود.در كنار این مسائل، دستگاه قضایی ساز و كار دیگری را هم اندیشید كه در راستای هدف مصالحه و سازش زوجین و جلوگیری از اضمحلال كانون خانواده است. خود آن دارای موضوعات آسیبی شامل: سرپرستی اطفال و تربیت اخلاقی و جسمانی فرزندان و آگاهی افراد از سرنوشت بعد از طلاق خود می باشد. و در مجموع ، تلاش همه همكاران قضایی در جهت سازش و مصالحه زوجین می باشد. یكی از ساز و كارهای ایجاد و تثبیت شوراهای حل اختلاف ، پرداختن به اختلافات است كه عمدتاً ناشی از سوء تفاهمات می باشد . لازمه رفع این سوء تفاهمات صحبت كردن با طرفین و دادن مشاوره به آنهاست.
خوشبختانه مدتی است به طور عملی شورای حل اختلاف شماره 23 شهر تهران در خود مجتمع خانواده راه اندازی شده كه در كنار دادگاه های خانواده مشغول فعالیت هستند.
این شورا در همان ابتدا و قبل از دادگاه توسط افراد امین و باتجربه با زوجین صحبت می كنند. در كنار این كارها ، در حال راه اندازی و تاسیس مراكز مشاوره تخصصی هستیم. در سال های اخیر اقبال مردم نسبت به جایگاه مشاوره و اخذ مشاوره بیشتر شده است. همان طور كه بخشی ازسایت تبیان به ارائه مشاوره و راه كارهای مختلف به كاربرها می پردازد . ما هم فكر می كنیم در هر امری مشاوره لازم است.
به قول معروف " الاستشار عین الهدایه " .
در واقع مشاوره گرفتن ، سهیم شدن در عقل وخرد دیگران است.
در امر خطیری مثل خانواده بسیاری از سوء تفاهمات در ارتباطات زناشویی می تواند با اخذ مشاوره علمی و كارشناسی مرتفع شود. ما سازمانهای بسیاری مثل سازمان فرهنگی هنری شهرداری، سازمان بهزیستی، فرهنگسرای مختلف وNGOهای مختلف وارد مذاكره شدیم كه مراكزی را در سطح شهر تهران به صورت كاربردی و كاملاً مجهز دائر كنیم و افرادی با تحصیلات عالی و حداقل 15-10 سال سابقه مشاوره در امر خانواده در این مراكز حضور خواهند داشت كه مراجعه كنندگان ، قبل از اقامه دعوا به این مراكز مراجعه می كنند و اگر مشاورین تشخیص دادند كه طلاق به صلاح زوجین است، قضات با اطمینان بیشتری حكم به طلاق دهند و یا گواهی عدم سازش صادر كنند.
در شهریور ، پرونده های وارده 5000 در آبان 4111 و آذر حدود 4000 شده است. كه علت آن هم تقویت شوراهای حل اختلاف است كه امیدواریم با راه اندازی این مراكز مشاوره این آمار باز هم تقلیل یابد.
تبیان: آیا رای شورای حل اختلاف در رای نهایی قاضی دادگاه تاثیر دارد یا خیر؟
معمولاً موثر است . شورای حل اختلاف یك مرجع رسمی در ساختار تشكیلات قوه قضائیه است. در حال حاضر بسیاری از پرونده های ما را شورای حل اختلاف به دوش می كشند.
تبیان: بیشتر مراجعین شما چند سال از عمر ازدواجشان گذشته است؟ بیشتر خانم ها مراجعه می كنند یا آقایان؟
در بحث های جامعه شناسی، 4-5 سال اول زندگی را دوران بحرانی می نامند.كه علت آن هم این است كه زن و شوهر با تفكرات مختلف، محیط های تربیتی و خانوادگی متفاوت، روحیات مختلف رشد كرده اند و اینكه هر دو یاد گرفته اند حدود 20 سال تنها زندگی كنند و زندگی مشترك را تجربه نكرده اند ، به همین علت بسیاری از آموزش ها باید در این مرحله متمركز شود كه زن و شوهر دوران تكوین زندگی مشترك را طی می كنند.عمده طلاق هایی كه ما داریم طلاق های توافقی است . اما اكثر جدایی ها در یك سال اول زندگی مشترك صورت می پذیرد . در قبل اگر زن و مردی كه تمایل داشتند كه از هم جدا شوند ، می توانستند به دفاتر ازدواج و طلاق مراجعه كنند و صیغه طلاق جاری و بعد ثبت شود ، بعد از مدتی آمار طلاق بسیار بالا رفت .بعداً این قانون در سال 63 اصلاح شد كه برای طلاق باید حتماً به یك محكمه و مرجع قانونی مراجعه شود.
درست است كه طلاق امری توافقی بین زن و مرد است و مبتنی بر رضایت آن دو است، اما به محض اینكه خانواده تشكیل می شود به عنوان یك كانون مستقل و پراهمیت در مسائل اجتماعی، دادگاه دخالت می كند و به راحتی اجازه فروپاشی این كانون را نمی دهد.
تبیان: آیا مهریه بالا و تشریفات اولیه مراسم ازدواج باعث افزایش آمار طلاق می شود؟
بله، به نظر من یكی از فاكتورهای اصلی عدم تفاهم است كه نشان می دهد مختصات روحی و ویژگی های رفتاری یكدیگر را خوب نمی شناسند . به همین خاطر در نقطه تقابل هم قرار می گیرند و نه در نقطه تفاهم.
نسل جدید تغییر كرده . در قبل خانم ها بیشتر مقید به حفظ خانواده بودند.البته ممكن است خود این هم به دلایلی مربوط باشد، مثل اینكه درگذشته خانم ها بیشتر به درآمد مرد متكی بودند.
امروز دیگر این تفكر كه " چرا باید در شرایط و موقعیت های نامناسب ، هر ظلمی را تحمل كرد " وجود ندارند.
تبیان: اهمیت بحث آموزش برای دخترها و پسرها قبل از ازدواج تا چه میزان است؟
پدر و مادرها باید به جوانان خود قبل از ازدواج آموزش دهند كه زندگی مشترك زناشویی دارای چه ویژگیهایی است. در این فرآیند آموزشی مولفه های مختلفی وجود دارد كه نقش پدر و مادر بسیار مهم است. و بعد از آن آموزش مدرسه، اجتماع ، رسانه های نوشتاری، صوتی و تصویری، فرهنگ، هنر از مولفه های تاثیرگذار در آموزش است.
البته كتابهایی كه در رابطه با زندگی مشترك و خانواده وجود دارد ، اكثراً ترجمه است كه معمولا با آداب و سنن و عرف و اعتقادات مذهبی ما سنخیت ندارند . در این زمینه تالیف ما ضعف دارد.
به اعتقاد من در بحث آموزش خیلی باید كار كرد. این آموزش باید از مدارس، محیط های خانوادگی و رسانه های تصویری شروع كرد.
تبیان: طلاق شاید در برخی موارد ، برای زن و مردهایی كه با عدم تفاهم روبرو هستند چاره ی خوبی باشد ولی برای بچه های طلاق چی ؟ دادگاه برای آینده و نوع بزرگ شدن این معصومان چه فكری كرده ؟
از آسیب های مهم و جدی طلاق، آسیبی است كه متوجه فرزندان آنها می شود. چون فرزندان یك خانواده نیاز به كانون گرم خانواده دارند كه بتوانند نیازهای عاطفی، نیازهای جسمی و مختلف خود را در سایه پر مهر پدر و مادر خود تامین كنند. به هر شكل این محصول مشترك زن و شوهر، نیاز به تربیت دارند.
طلاق ، یعنی گرفتن محیط گرم خانوادگی از این فرزندان.
عالم خلقت طوری است كه هر یك از پدر و مادر جای خود را دارند و مكمل هستند و نمی شود یكی جایگزین دیگری شود. زن و مرد مكمل هم هستند. مثل اینكه شما از یك گیاه ، خاك را بگیرید و انتظار رشد از آن داشته باشید.
فرزندان طلاق بالاخره در پرورشگاه ها، مراكز حمایتی، بالاخره رشد می كنند. این رشد، جسمانی است ولی رشد عقلانی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی همه در كانون خانواده میسر است. در مجموع بیشترین آسیب را از این نقطه شاهد هستیم.
تبیان: به عنوان آخرین سوال لطفاً سخنی با كاربران تبیان داشته باشید و آیا خودتان باهمسرتان اختلاف دارید؟
البته خیلی وقته كه دیگه ما با هم اختلافی نداشتیم، بالاخره سن و سال ما دیگه اقتضای این اختلافات نیست. بالاخره هم ایشان من رو و هم من ایشانرا تحمل می كنم و به هر صورت مشكلات را حل می كنیم با توجه به تجربه ای كه دارم در مواردی كه اختلاف پیش می آید بهترین حلال این مشكلات خود ما بودیم.
همانطور كه می دانید فضای اختلاف ، یك فضای التهاب است. مثلاً وقتی به دندانپزشكی مراجعه كنید برای پر كردن دندان، اگر لثه شما ملتهب باشد، هیچ كاری برای شما انجام نمی دهد تا این التهاب رفع شود.
به نظر من اولین كاری كه زوجین در موقع اختلاف باید انجام دهند، رفع همین التهاب است . هیچ تصمیمی در این موقع نگیرند و بعد از برطرف شدن این شرایط با صحبت كردن و عقل و منطق مسائل را مطرح كنند و برای انها چاره سازی كنند. بسیاری از صحبت ها باید در موقع و موضع زمانی و مكانی خود گفته شود تا تاثیرگذار باشد.
تبیان : ممنون از اینكه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.
به امید رسیدن روزی كه دیگر در هیچ جای شهر ، نه دادگاه خانواده ای باشد و نه حكمی كه به جدائی بیانجامد.
موسسه تبیان
