خوردن گوشت مرده ی برادر جایز است؟!

متاسفانه این گناه هم مثل سایر گناهان، با عباراتی نظر " جلو خودش هم میگم" و امثال این حرفها، توجیه می شود.

سید حسین سیدی/کارشناس حوزه- بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

یکی از گناهانی بزرگی که جزء گناهان زبان محسوب می شود و تاثیر بسزایی در روابط اجتماعی می گذارد؛ گناه غیبت است، گناهی که در قرآن و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) از آن نهی گردیده است. به جرات می توان گفت: علت خیلی از مشاجرات و بگومگوها در اجتماع، از همین گناه نشات گرفته و امنیت روحی و روانی افراد را تخریب می نماید. متاسفانه این گناه هم مثل سایر گناهان، با عباراتی نظیر " جلو خودش هم میگم" و امثال این حرفها، توجیه می شود.

معنای غیبت

نبی گرامی اسلام حضرت ختمی مرتبت (صلی الله علیه و آله) در تعریف غیبت می فرماید: «هَلْ تَدْرُونَ مَا الْغِیبَةُ قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ ذِكْرُكَ أَخَاكَ بِمَا یَكْرَهُ قِیلَ أَ رَأَیْتَ إِنْ كَانَ فِی أَخِی مَا أَقُولُ قَالَ (صلی الله علیه و آله) إِنْ كَانَ فِیهِ مَا تَقُولُ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ وَ إِنْ لَمْ یَكُنْ فِیهِ فَقَدْ بَهَتَّه ؛[1] آیا مى دانید غیبت چیست؟ عرض كردند: خدا و پیامبر او بهتر مى دانند. فرمودند: این كه از برادرت چیزى بگویى كه دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه مى گویم در برادرم بود چه؟ فرمودند: اگر آنچه مى گویى در او باشد، غیبتش كرده اى و اگر آنچه مى گویى در او نباشد، به او تهمت زده اى».
با این حدیث، جواب خیلی از کسانی داده می شود که غیبت پشت سر دیگران را توجیه نموده و می گویند: من راستش را می گویم و حاضرم جلو رویش هم این حرفها را بزنم و از این توجیهات، در حالی که مطلب راست در مورد دیگران، باید درست و حسابی گفته شود.
نحوه گفتنش هم خیلی مهم است، کسی که می خواهد مطلب راستی را درباره رفیقش بگوید؛ با عبارات دوستانه و بدور از کلمات ناشایست می گوید، در مورد دیگران هم باید اینگونه باشد.
نکند ما خدای ناخواسته در مجلسی که پشت سر دوستمان حرف می زنند؛ واکنش نشان دهیم و حتی کار به درگیری لفظی هم بکشد ولی وقتی از دیگران غیبت شود؛ بگوییم: به ما چه، بخاطر هیچی خود را به دردسر بیندازیم؟
این درحالی است که دین ما می خواهد در مورد همه جامعه، به وظیفه خود عمل کنیم، هر چند طبعا انسان از دوستش، از فامیلش بیشتر دفاع می کند تا از دیگران، ولی طوری نباشد که دیگران را بی خیال شویم.
پیامبر مهربانی و رحمة للعالمین در این باره می فرمایند: «إِذا وُقِعَ فِى الرَّجُلِ و َأَنتَ فى مَلأٍ، فَكُن لِلرَّجُلِ ناصِرا و َلِلقَومِ زاجِرا وَ قَمُ عَنهُم؛ [2] اگر در میان جمعى بودى و از كسى غیبت شد، او را یارى كن و آن جمع را از غیبت كردن بازدار و از میانشان برخیز و برو.
طبعا هر فرد دارای عیوبی هست و کسی در این دنیا بجز معصومین (علیهم السلام) بی عیب و نقص نیست، گفتن این عیبهای راست، اگر به قصد عیب گویی و توهین به دیگران نباشد. غیبت محسوب نمی شود.
امام صادق (علیه السلام) در حدیثی می فرمایند: «الْغِیبَةُ أَنْ تَقُولَ فِی أَخِیكَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَمَّا الْأَمْرُ الظَّاهِرُ فِیهِ مِثْلُ الْحِدَّةِ وَ الْعَجَلَةِ فَلَا؛ [3] غیبت آن است كه درباره برادرت چیزى بگویى كه خداوند آن را پوشیده نگه داشته است، اما (گفتن) خصلت هاى آشكارى چون تندخویى و شتابزدگى غیبت نیست (در صورت رضایت)».
البته متاسفانه غالبا در جامعه، عیبهای آشکار همدیگر را به قصد تخریب هم بکار برده و توجیهش می نمایند. گاهگاهی در جامعه با همین توجیهات؛ غیبت نموده ولی وقتی باعث کدورتی می شود؛ به فرد خاطی می گویند: چرا با غیبت از این و آن، باعث کدورت و مشاجره شدی؟ او هم می گوید: من دروغ که نگفتم بلکه راست گفتم، می گویند: آدم حسابی! هر حرف راستی را که نمی شود زد.
بنابراین وقتی که غیبت بر ضرر باشد و مشکل آفرین، این غیبت حساب می شود  ولی وقتی بر نفع فرد باشد و از این دست مسائل، غیبت حساب نشده و به علاوه توجیهاتی هم برای اینکار می آورند.

سوء ظن به همدیگر، مقدمه ی غیبت

خدای مهربان در قرآن، راجع به سوءظن و غیبت، اینگونه می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یَأْكُلَ لَحْمَ أَخیهِ مَیْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحیمٌ؛ [حجرات/12] اى كسانى كه ایمان آورده اید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا كه بعضى از گمانها گناه است؛ و هرگز (در كار دیگران) تجسس نكنید؛ و هیچ یك از شما دیگرى را غیبت نكند، آیا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر كراهت دارید؛ تقواى الهى پیشه كنید كه خداوند توبه پذیر و مهربان است».
این آیه شریفه ما را از سوءظن و سرک کشیدن به زندگی دیگران برحذر می دارد، البته این به معنای آن نیست ازدنیای پیرامونمان بی اطلاع باشیم. این سرک کشیدنهای بی مورد، غالبا بی حاشیه نیست و باعث احساس حسادت، یا غیبت و یا ... می شود.
در این آیه از قرآن، غیبت به عنوان "خوردن گوشت مرده ی برادر " توصیف شده است از منظر قرآن اهل ایمان با هم برادرند. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ؛ [حجرات/10] بدرستی که مومنین با هم برادرند» و غیبت یک نوع خیانت به این برادریست، مثل اینکه کسی از پشت سر به برادرش خنجر بزند و به تعبیر قرآن، گوشت مرده ی او را بخورد، زمانیکه قرآن، این تعبیر را بکار می برد؛ معلوم است گناه بزرگیست، هر چند در بین جامعه، با توجیهاتی از این گناه غفلت نمایند.

باید توجه داشت: همانگونه که کمک به خلق و دستگیری از آنان، ارزشمند است و دین اسلام بر آن تاکید دارد؛ همانگونه هم مردم آزاری که نقطه مقابل کمک به خلق است و غیبت یکی از مصادیق مهم آن است؛ باید مورد نهی و تنفر قرار می گرفت، اگر اینگونه توجهی نداشته باشیم؛ بی تردید پی به زشتی بعضی از گناهان (که غیبت یکی از آنان است) نمی بریم.

توجیهی دیگر

شاید کسانی شبهه کنند که اگر کسی بالفرض راضی به غیبت خودش بود؛ چون رضایت طرف هست مشکلی ندارد، از آخر آیه (وَ اتَّقُوا اللَّهَ) برداشت می شود که این طرز تفکر اشتباه است. در اینچنین اموری، دو حق داریم یکی حق الناس و دیگری حق الله، شاید دیگری حق خود را ببخشد ولی ممکن است این بخشیدن، ناحق باشد و مورد رضایت خدا نباشد. مثلا کسانی که الفاظ زشت و ناپسند، در مورد دیگران بکار می برند، شاید دیگران و مخاطبهای آنان، به هر صورت ناراحت نشوند، اما آیا این دلیل می شود در نزد خدا هم این حرکات، بخشیده شود؟

خداوند در آیه 11حجرات از استهزاء به همدیگر چه در پشت سر و چه در حضور شخص و نام نهادن های زشت و ناروا بر هم چه در پشت سر و چه در حضور شخص نهی می فرماید: اى كسانى كه ایمان آورده اید! نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را مسخره كنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و نه زنانى زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند؛ و یكدیگر را مورد طعن و عیبجویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یكدیگر را یاد نكنید.
انسانهای دورو و منافق صفت، اینگونه اند، باکشان نیست (رضایت دارند) پشت سر آنها چه چیزی گفته شود و یا پشت سر دیگران چه بگویند. امام صادق (علیه السلام) یکی از نشانه های منافق و دورو را غیبت پشت سر دیگران می داند. « قالَ لُقمانُ لاِبنِهِ: وَ لِلحاسِدِ ثَلاثُ عَلاماتٍ: یَغتابُ إِذا غابَ وَ یَتَمَلَّقُ إِذا شَهِدَ وَ یَشمَتُ بِالمُصیبَةِ؛ [4] لقمان به فرزندش گفت: حسود را سه نشانه است: پشت سر غیبت مى كند، روبه رو تملّق مى گوید و از گرفتارى دیگران شاد مى شود».

سخن آخر

غیبت یکی از گناهان بزرگ است که گاهی باعث بر هم زدن خانواده ها و جمعهای دوستانه می  شود. کتاب آسمانی ما مسلمانان، غیبت از دیگران را مثل خوردن گوشت مرده ی آنها (برادران دینی) می داند. انسانهای با صداقت  و جوانمرد، کمتر به این گناه دچار می شوند و مشکلات بین خود را رودر رو و به طریقه درست حسابی حل می کنند، نه مثل انسان منافق و دورو که به فرمایش امام صادق (علیه السلام) پشت سر دیگران غیبت نموده ولیکن جلوی روی آنها، از آنان تعریف و تمجید می نماید.

پی نوشت ها:
1-مجموعه ورام، ج 1 ، ص 118
2-نهج الفصاحه، ص 202 ، ح 247
3-کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 358 ، ح 7
4-خصال، ص 121 ، ح 113