تغذیه در دیابت حاملگی

GESTATIONAL DIABETES MELLITUS

دیابت حاملگی یا GDM عبارت است از بروز هر درجه از عدم تحمل گلوكز در طی دوران حاملگی . زنانی كه قبل از حاملگی مبتلا به دیابت بوده‌اند، در این دسته قرار نمی گیرند.

علائم GDM عبارت است از: اضافه وزن زیاد، هیپرگلیسمی(افزایش قند خون)، كتواسیدوز دیابتی، فشار خون حاملگی و اضطراب.

GDM در طول ماه دوم و سوم بارداری تشخیص داده می شود. در بدن مادر باردار نیاز به انسولین در نیمه ی اول حاملگی كاهش می یابد و ممكن است دو سوم مقدار معمول، نیاز به انسولین داشته باشد و این به خاطر مصرف گلوكز توسط جنین است. اما در نیمه ی دوم حاملگی به خاطر تغییرات هورمونی و ترشح هورمون های آنتاگونیست انسولین از جفت، نیاز به انسولین100-70 درصد افزایش می یابد و در بعضی باعث بروز مقاومت به انسولین می شود. زنانی كه مبتلا به GDM می شوند، بعد از حاملگی در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 قرار می گیرند. GDM در صورت عدم درمان می تواند در جنین باعث ماكروزومی، دیسترس تنفسی(عفونت ریه) ، هیپوگلیسمی(کاهش قند خون)، هیپوكلسیمی(کاهش کلسیم خون) و هیپربیلی روبینمی(افزایش بیلی روبین خون) شود.

نوزدان متولد شده از مادران مبتلا به GDM اغلب وزن بالایی دارند، به خاطر اینكه در دوران جنینی، به طور غیر طبیعی، در معرض مقادیر بالای انسولین قرار می گیرند كه خود یك هورمون محرك رشد است. این نوزادان مدت كوتاهی پس از تولد دچار هیپوگلیسمی می شوند، زیرا در حالی كه در بدنشان انسولین تولید شده، به طور ناگهانی رسیدن گلوكز به آن ها قطع شده است.

علاوه بر این در زنان مبتلا به GDM ، میزان عمل سزارین و نیز میزان بروز پری اكلامپسی(مسمومیت ناشی از بارداری) بیشتر است. لذا بهتر است این وضعیت با تست های غربالگری بین هفته ی24 تا 28 حاملگی تشخیص داده شود. البته زنانی كه در معرض ریسك بالای ابتلا به GDMهستند از جمله زنان چاق، زنانی كه سابقه ی ابتلا به GDM دارند، زنانی كه گلیكوزوری(قند در ادرار) دارند و زنانی كه سابقه ی خانوادگی GDM دارند باید در اولین معاینه و هر چه زودتر آزمایش قند خون بدهند كه اگر منفی بود باید دوباره در هفته ی 28-24حاملگی آزمایش بدهند. FBS(قند خون ناشتا) بیش تر از 126 میلی گرم در دسی لیتر یا CBS 200 میلی گرم در دسی لیتر معیار تشخیص GDM است كه در صورت عدم وجود هیپرگلیسمی، این تست باید دوباره در یک روز دیگر تكرار شود.

تغذیه در دیابت حاملگی( GDM)

هدف از تغذیه درمانی در GDM، فراهم آوردن كالری و تغذیه ی كافی، برای رشد جنین و نیز جلوگیری از هیپرگلسیمی و كتونمی است. دیابت حاملگی تا حد زیادی با رژیم غذایی، ورزش متعادل و كنترل وزن درمان می گردد و به ندرت نیاز به انسولین پیدا می شود.

رژیم معمول در GDM حاوی 35-30 كیلوكالری به ازای KG وزن بدن است. پروتئین به میزان 25-20درصد كل كالری، كربوهیدرات 40-35 درصد كالری (به خصوص از نوع نشاسته ای و فیبر ) و چربی 40-35 درصد كالری روزانه را تشکیل میدهد. حداقل دریافت 250 گرم كربوهیدرات در روز برای جلوگیری از بروز هیپوگلیسمی لازم است.

یك توصیه ی عمومی این است كه مصرف كربوهیدرات ها در هنگام صبحانه محدود شود.

بعضی از زنان فقط 30 گرم یا كمتر كربوهیدرات را برای صبحانه تحمل می كنند. مقادیر بیشتر، در بقیه ی روز، بهتر تحمل می شود. استفاده از وعده های غذایی كوچك تر و بیش تر (6-4 وعده در روز) باعث می شود، قند خون بدون نیاز به انسولین تزریقی، كنترل شود.

دریافت چربی اشباع (روغن جامد و چربی حیوانی) به بروز GDM كمك می كند و دریافت چربی غیراشباع (PUFA) مثل روغن های مایع گیاهی و مغزها و ... در این رابطه اثر حفاظتی دارد.

برای زنان چاق مبتلا به GDM، 33-30 درصد محدودیت كالری (دریافت تقریباً 1800 كیلو كالری در روز)، هیپوگلیسمی را بدون افزایش كتونوری(وجود مواد ستنی در ادرار) بهبود می بخشد. بنابراین در زنانی كه BMI(نمایه ی توده ی بدنی) بالای 30 دارند، محدودیت متوسط كالری مفید است.

ورزش منظم هوازی، به خصوص بعد از غذا، به كنترل قند خون كمك می كند. انجام پیاده روی توصیه می شود. در GDM ورزشی مفید است كه بالاتنه را درگیر كند و به پایین تنه فشار نیاورد.

اگر قند خون با این اقدامات كنترل نشود، انسولین تزریقی مورد نیاز است. فقط انسولین مصرفی باید از نوع انسانی باشد تا از احتمال تشكیل آنتی بادی- انسولین در مادر و جنین جلوگیری شود.

بعد از زایمان تقریباً 90 درصد زنان مبتلا به GDM به حالت طبیعی برمی گردند، ولی با این حال این زنان بعداً تا 60 درصد احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را دارند كه البته این احتمال با نرمال نگاه داشتن وزن كاهش می یابد.

زنانی كه مبتلا به GDM می شوند، 6هفته بعد از زایمان باید به منظور تشخیص دیابت، غربالگری شوند.

گیتی بهدادی پور- کارشناس تغذیه