مادرانه ای از جنس فاطمه

خیلی از ما وقتی بار هیجانات زندگی مان زیاد می شود، پناهگاهی جز دامن پر مهر مادری نمی یابیم، آغوش گرمی که هرگاه نیازش داریم برای ما فراهم است. اگر هم مادری در قید حیات نباشد او را بر سر مزارش زیارت می کنیم و همچنان مامنی گرم برای ما محسوب می شود.

تکیه گاهی چون مادر در طول تاریخ بشر همیشه مورد تحقیق بوده و در آیین های مختلف محترم شمرده می شود. در ادامه ی این سخن به تحلیل روان شناسانه ی سه گفتار در تاریخ می پردازیم:

حضرت زهرا؛ فدکیه

" ای پسران قیله ! دور از شان شما ست که پیش چشم شما میراث پدرم را ببرند و ببلعند و حرمتم را نگه ندارند و شما فریاد خواهی مرا بشنوید و از حال و کار من آگاه شوید ( و سکوت کنید) فریاد مظلومیت من به گوش شما می رسد و؛ ولی پاسخ نمی دهید..."

حضرت زینب؛ وداع با امام حسین

در مقاتل زیادی ذکر گردیده است که در آخرین وداع با امام حسین، حضرت زینب ایشان را بدین شکل صدا می زنند: آرام تر ای پسر زهرا.

حضرت هارون؛ سوره طه

"و هنگامی که موسی خشمگین و اندوهناک به سوی قوم خود بازگشت ، گفت: «پس از من ، بد جانشینانی برایم بودید ( و آیین مرا ضایع کردید ) ! آیا در مورد فرمان پروردگارتان ( و تمدید مدّت میعاد او ) ، عجله نمودید ( و زود قضاوت کردید؟! ) » سپس الواح را افکند ، و سر برادر خود را گرفت ( و با عصبانیت ) به سوی خود کشید او گفت: «فرزند مادرم! این گروه ، مرا در فشار گذاردند و ناتوان کردند و نزدیک بود مرا بکشند ، پس کاری نکن که دشمنان مرا شماتت کنند و مرا با گروه ستمکاران قرار مده"
آنچه این موارد را به هم شبیه می کند وجود معنوی مادر در شرایط هیجانی دشوار است. اما چه چیز باعث شده که مادر در تمام فرهنگ ها شیرازه ی زندگی عاطفی افراد شود؟ شاید بتوان در نظریات روان شناسی ردی از پاسخ این پرسش یافت.

مادری در این نزدیکی

افراد از نظر دلبستگی به دو دسته ی ایمن و نا ایمن تقسیم می شوند. جان بالبی می گوید: افراد نا ایمن نیز، خود به دو گروه  تقسیم می شوند: اجنتابی، دو سوگرا. البته در برخی از منابع به نوع سومی نیز اشاره شده است که با عنوان آشفته نمایان می شود. این یک نوع دلبستگی به مدل بالبی است.
در این نظریه افرادی که از پاسخ فعال والد مراقب برخوردار باشند دلبستگی ایمن را پرورش می دهند. این پاسخ بدین معنی ست که هرگاه نوزاد نیاز به مراقبت داشته باشد والد یا مراقب در دسترس او هست. این کودکان فعالانه در محیط به گشت و گذار می پردازند و هر گاه نیازی به آغوش گرم والد خود داشته باشند مطمئن هستند او را در این نزدیکی می یابند. برای تربیت چنین کودکانی والدین باید بی درنگ به علایم نوزادشان تا قبل از یک سالگی پاسخ دهند.
بالبی معتقد بود والدین ممکن است کودکانی لوس و بیش از حد وابسته به والد را پرورش دهند؛ اما بی شک این کودکان والدین حساس و پاسخده نداشته اند؛ بلکه والدین دائما سعی می کردند ابتکار عمل را به دست بگیرند و کودک را بیش از حد به خود نزدیک نگه دارند. ای والدین به نشانه های نیاز های کودک هیچ توجهی ندارند. به عنوان مثال برای غذا خوردن کودک به نشانه ی گرسنگی وی توجه نداشته باشند و هر گاه والدین بخواهند او را تغذیه کنند.
به عقیده ی بالبی و همکارانش والدین از طریق فرصت دادن به کودک برای پیگیری علائق خود به او کمک می کنند. حضور والدین برای سلامتی فرزند و کمک به او در صورت لزوم، غیر قابل انکار است اما این حضور باید صبورانه باشد.

بی اعتمادی سوغاتی این مادران

در مقابل نوزادان نا ایمن اجتنابی وجود دارند. این کودکان در موقعیت ناآشنا کاملا مستقل به نظر می رسند و اگر چه به کاوش محیط تازه (همچون اتاقی پر از اسباب بازی) می پردازند اما والد را به عنوان پایگاه امن مورد استفاده قرار نمی دهند و او را خیلی راحت فراموش می کنند. والد این افراد عموما بی توجه، مداخله کننده و یا طرد کننده شناخته می شوند. به عقیده ی بالبی این افراد در بزرگسالی هرگز از بدبینی دست بر نمی دارند و به خاطر اینکه نمی توانند به دیگران اعتماد کنند هرگز نمی توانند رابطه ی صمیمی نزدیک ایجاد کنند.

مادری گاه صمیمی و گاه غیر صمیمی

گروه دیگری از کودکان نا ایمن، کودکان دوسوگرا هستند. این کودکان در موقعیت نا آشنا و تازه (مانند همان اتاق اسباب بازی) هرگز از والد جدا نمی شوند و اگر هم والد آنجا را ترک کند بسیار بی تابی نشان می دهند.  هنگام بازگشت او نیز لحظاتی به او نزدیک شده و لحظاتی او را با خشم از خود می رانند. والد این افراد معمولا به شکل متناقض پاسخ می دهند: گاهی صمیمانه و گاهی غیر صمیمانه.
بنا بر آنچه در بالا ذکرش شد، متوجه می شویم کودکانی از نظر دلبستگی، سالم باشند، افرادی مستقل و از نظر هیجانی با ثبات هستند. این افراد در لحظات سخت خود به پناه مادر می روند. این الگوی رفتاری در بزرگسالی نیز ادامه می یابد.

آغوش گرمی که مشابه ای ندارد

مادر؛ ستون اصلی احساسات مثبت، است، به همین جهت در میراث تمام جهان مادر الگویی از محبت و آغوش گرم است و همچنین شیرازه ی وفاق عاطفی افراد یک قوم است. بزرگان دین ما هم از این قاعده مستثنی نیستند و در لحظاتی چون وداع آغوش مادر را با نام ایشان زنده می کنند.
اما چرا حضرت فاطمه در آن مقام دو قوم اوس و خزرج  را با نام والدشان می خواند؟ برخلاف دو داستان دیگر، حضرت فاطمه که قرابت برادری با این دو قبیله نداشتند، پس چرا با نام مادرشان ایشان رو صدا می کنند؟ شاید بتوان علت را در این جست کرد که حضرت زهرا خطبه ی فدکیه را برای باز پس گیری حق مسلم خود ایراد فرمودند . آن حضرت در آن زمان یاران اندکی داشتند. از این طریق می خواستند پیوند عاطفی در دو قبیله ی اوس و خزرج ایجاد کنند و این دو قبیله را متحد خویش گرداند و با اینکه می دانستند فدک را دیگر پس نخواهند گرفت آخرین تلاش خود را کرده باشند.
پاورقی:
  نام زنی ست که قبیله ی اوس و خزرج به او می رسد