چهارشنبه ای با طعم آتش و کوری

با فرا رسیدن آخرین روزهای سال و به عبارتی آخرین هفته سال، حال و هوای شهر رنگ بوی دیگری به خود می گیرد، همه جا را صدای انفجار، آتش و دود در بر می گیرد، عده ای شادی خود را به بهای اضطراب و نگرانی دیگری طلب می نمایند، باز چهارشنبه آخر سال فرا می رسد، گویا شهر چهره ی جنگ زده به خود گرفته است.

از همه جا صدای انفجار به گوش می رسد. ای کاش این چهارشنبه هم به سلامتی و خیر تمام شود، این جمله دعای خیلی از مادران می باشد، مادرانی که نگران سلامتی فرزندان خود هستند.
سؤالی که ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول می کند این است، که آیا مردم شهر می توانند به شکل دیگر شادی کنند؟ مگر مردم از آسیب های جهنمی این جشن کذایی بی خبرند؟

توجه و اهمیت اسلام به شادی و فرح

به طور قطع و یقین می توان اذعان داشت که آموزه های اسلامی هیچگاه مانع فرح و شادی مردم و پیروان خود نبوده است. ولی مدل و روشی که اسلام برای فرح و شادی ارائه می دهد، علاوه بر شادی جسم، روح افراد را نبز تحت تأثیر خود قرار می دهد. علاوه بر این مدل شادی که اسلام مروج آن است هیچ گاه به بهای ناراحتی و آسیب به دیگری ختم نمی شود.
عناصر شادی آفرین در اسلام با آنچه ما در دنیای پیرامون خود همچون، چهارشنبه سوری مشاهده می کنیم بسیار متفاوت است.؛ چرا که شادی و فرح از مدل چهارشنبه سوری از جنس اضطراب و نگرانی و دلهره است، این در حالی ست که مدل شادی که اسلام ارائه می دهد از جنس امنیت و آرامش است؛ کما اینکه در روایتی زیبا از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) شادی و امنیت با یکدیگر ذکر شده است. نقل شده است پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) به امام علی (علیه السلام) فرمودند: « یا علیُّ! لاخَیرَ فی ... الوَطَنِ إلّا مَعَ الأَمنِ وَ السُّرورِ؛ [1] ای علی! خیری نیست در ... وطن مگر با امنیّت و خوشی».

بر پایه و اساس این روایت می توان این چنین استفاده کرد، کشوری که در آن شادی و امنیت نباشد خیری در آن نیست. از دیدگاه اسلام، انواع شادی هایی که مزاحم و مانع شادی پایدار انسان نباشد، شادی مثبت و ارزشمند به حساب می آید. اما شادی هایی که مزاحم شادی پایدار و موجبات اندوه واقعی را برای افراد به دنبال می آورد، از جمله بدترین شیوه و الگوهای شادی است؛ [2] چرا که موجبات عذاب الهی را به دنبال دارد. خداوند متعال از این چنین مدل های شادی این چنین نکوهش می نماید: «ذلِكُمْ بِما كُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ بِما كُنْتُمْ تَمْرَحُونَ؛ [غافر، آیه 75] این [عذاب] بدان سبب است كه در زمین به ناروا شادى همى كردید و شادمانه به ناز و سرمستى مى خرامیدید».

چهارشنبه سوری مدل و الگوی نامناسب برای شادی

همان طور که در عبارت بالا نیز بیان شد اسلام مخالف شادی و فرح نیست، ولی اگر این شادی و فرح رنگ و بوی بدعت و خرافه به خود گیرد، نمی تواند مصداق شادی باشد. بنا به گفته محققین در خصوص چهارشنبه سوری باید گفت كه زمان تأسیس و كیفیت آن در هاله ای از ابهام قرار دارد.
قدیمی ترین نوشته در مورد مراسم سوری نوشته ابو جعفر نرشخی است، كه در تاریخ بخارا حادثه برگزاری مراسم سوری دركاخ امیر منصور بن نوح سامانی و آتش گرفتن قصر را بیان كرده است و در آن آتش افروزی و مراسم سوری را سنتی كهن شمرده است. [3]

با توجه به تاریخ مبهم این مراسم باستانی پافشاری و اسرار بر آن منطقی به نظر نمی رسد بخصوص وقتی می شود با شیوه های دیگری اقدام به شاد کردن خود و دیگران داشت. به هرحال به چند دلیل می توان ادعا نمود چهارشنبه سوری شیوه مناسبی برای شادی نیست.

ضرر رساندن به خود و دیگران ممنوع!

شاید طرفداران جشن چهارشنبه سوری این چنین ادعا نمایند که در این مراسم و جشن به اصطلاح بی خطر، کسی آسیب نمی بیند و به کسی ضرر نمی رسد، ولی با اندک نگاهی به رسانه ها زمان برگزاری این چنین جشن هایی، به خوبی می توان افراد زیادی را مشاهده کرد که حتی گرفتار طعم مرگ شده اند، افراد بسیاری قطع عضو می شوند.
 این اعضا و جوارح زیبایی که خداوند متعال در اختیار ما قرار داده را نباید برای یک شادی پرخطر و آسیب زا در معرض خطر قرار داد. در روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نقل شده است: «لا ضَرَرَ و لا إضرارَ فی الإسلامِ، فَالإسلامُ یَزیدُ المُسلمَ خَیرا و لا یَزِیدُهُ شَرّا؛ [4] در اسلام ضرر و زیان زدن به دیگران ممنوع است؛ زیرا اسلام بر خیر مسلمان مى افزاید و شرّى به او نمى رساند».

سلب آرامش و حقوق دیگران ممنوع!

چه بسیار افراد مریض و گرفتاری که در شب های چهار شنبه آخر سال در بستر بیماری و استراحت قرار دارند، بدور از انصاف و اخلاق است که برای شادی خود و برپایی این شادی، موجبات سلب آسایش و آرامش دیگران را فراهم نماییم. خداوند برای هر انسانی حقوقی را وضع نموده است که دیگران نباید به هر دلیل و بهانه ای حقوق دیگران را پایمال نمایند. یکی از مهمترین گرفتاری های مردم در قیامت، پایمال کردن حقوق مردم است که در ادبیات اسلامی از آن به حق الناس یاد می شود.
در منابع روایی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) نقل شده است:

«روزی رسول خدا (صلی الله علیه و اله) مردم را مخاطب ساخت و فرمود: می دانید مُفلس کیست؟ گفتند مفلس نزد ما کسی است که مال و اموالی نداشته باشد. حضرت فرمود: مفلس امت من کسی است که با داشتن نماز و زکات و روزه به عرصه محشر می آید اما کسانی را مورد تعدّی و ستم قرار داده است و به جان و مال و آبرویشان تجاوز نموده است. به این دشنام داده و تهمت زده است، اموال شخصی را برده، خون دیگری را ریخته و آخری را کتک زده است. برای جبران گناهانش از حسنات وی به این و آن می دهند، اگر حسناتش تمام شود پیش از آن که بریء الذمه گردد از گناهان صاحبان حق می گیرند و به حساب وی می گذارند و سپس در آتشش می افکنند». [5]

لهو،  لعب  ممنوع!

متاسفانه شکل و شمایل این جشن آخر سال به سمت و سوی لهو و لعب و شادی های ممنوع کشیده شده است. لهو و لعبی که افراد را در خطر مبتلا شدن به گناهان دیگر قرار می دهد. رقص و پای کوبی و ابتذال آن چیزی نیست که اسلام برای شادی کردن معرفی کرده باشد، چرا که در این مدل شادی جایی برای خدا باقی نمی ماند، آنچه بیشتر خود نمایی و حکمرانی می کند غفلت و بی خبری، و پایکوبی است این در حالی است، که در روایات اسلامی به شدت از لهو و لعب نهی شده است. در روایتی از امام علی (علیه اسلام) نقل شده است: «اُهجُر اللّهوَ فإنّك لّم تُخْلَقْ عَبثاً فَتَلْهُوَ...؛[6] لهو را كنار بگذار، زیرا كه به یقین تو عبث و بیهوده آفریده نشده ای كه به لهو و كارهای بیهوده بپردازی».

سخن آخر

متأسفانه بعضی افراد اعتقادات نامناسب و خرافی درخصوص چهارشنبه سوری دارند، پریدن از روی آتش و گفتن عباراتی همچون «زردی من از تو، سرخی تو از من». از آتش به عنوان یک امر مقدس مدد خواسته می شود. چیزی نیست که با مبانی عقلی و اسلامی همخوانی داشته باشد. از جمله مهمترین اهداف رسالت انبیاء باز کردن افکار مردم از  غل و زنجیر مراسمات و آداب و رسوم خرافی بوده است. چهارشنبه سوری یکی از مظاهر خرافه به حساب می آید که رواج و رونق آن با افکار و باورهای نادرست، می تواند بسیار آسیب زا و مضر برای اعتقادات افراد باشد.
پی نوشت ها
[1]. من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 369.
[2]. محمدی ری شهری، الگوی شادی از نگاه قرآن و حدیث: ص29.
[3]. نرشخی، محمد بن جعفر، تاریخ بخارا، به کوشش مدرس رضوی، ص37.
[4]. من لا یحضره الفقیه: ج 4، ص334.
[5]. بحارالانوار: ج ۶۹، ص ۶، باب ۹۶.
[6]. . عیون الحكم و المواعظ (للیثی): ص76، ح1848.